Dagblaðið - 31.10.1980, Blaðsíða 16

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 31. OKTÓBER 1980.
Myndlist
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Að hugsa stórt
Yfirlitssýning Braga Ásgeirssonar
„Það skiptir mestu máli að hugsa
stórt í litlu landi ” segir Bragi Ás-
geirsson í formála sýningarskrár, en
þau orð virðist hann hafa haft að
leiðarljósi við samsetningu sýningar
sinnar, og fyrir vikið er hún einhver
umfangsmesta yfirlitssýning sem
haldin hefur verið að Kjarvalsstöð-
um. En sem endranær leggur Bragi
sinn sérstaka skilning í hugtakið
„stór”, — hér virðist það þýða sama
og ,,magn”. Sýningin er nefnilega
við það að sprengja utan af sér hús-r
næðið og er eftir því illa skipulögð og
hengd. Verk er að finna í myrkum
hornum, bak við bita, alls staðar þar
sem auðan blett er að finna. Leiti
gesturinn hjálpar í sýningarskrá, þá
kemst hann að því að bæði er listi yfir
verk ófullkominn og annar texti lítill
vegvísir, tilvitnanir í skáidin Rilke og
Rudyard Kipling, um hina „miklu og
eilífu fegurð” veraldarinnar og gildi
þess að „gefast aldrei upp”.
Mikill menningar-
viðburður
í stað þess að sýna og sanna að
listamaðurinn sé einfær um að gera
úttekt á ferli sínum, til þess þurfi
hann engar liststofnanir eða uppá-‘
þrengjandi „fræðinga”, þá sannar
þessi sýning hið gagnstæöa. Eins og
Hnignun
Það kemur sem sagt í ljós aö Bragi
er meiri listamaður en margir héldu,
frjórri, fjölhæfari og ötulli, þá helst
framan af eða á tímabilinu 1950—
1965. Ennfremur sést vel aö ferill
hans er mun samfelldari og rökrænni
en haldið hefur veriö, hvert tímabil á
sér eðlilegan aðdraganda í þvi fyrra.
Sömuleiðis verður það lýðum ljóst
sem margan renndi grun í, að sterk
Bragi Ásgeirsson — Vor, 1956.
Óður til hins
hreina f latar
Bragi Ásgeirsson — Sjálfsmynd, 1951.
hún er saman sett, er hún með ein-
dæmum erfið yfirferðar og bestu
myndir hverfa i alls konar smælki
sem litlu máli skiptir.
Raunar finnst mér sem Bragi sé.
alltaf að halda minni háttar yfirlits-
sýningar, að blanda saman gömlum
myndum og nýjum. A.m.k. man ég
ekki eftir þeirri einkasýningu hans
þar sem glænýjar myndir eingöngu
hafa verið til sýnis. En eftir nokkrar
umferðir um sali, ganga og öll
skúmaskot Kjarvalsstaða hlýtur óvil-
hallur sýningargestur samt sem áður
að álykta að sýning Braga (eða
„Heimur augans”) sé mikill menn-
ingarviðburður og það þrátt fyrir
ýmiss konar vafasöm uppátæki lista-
mannsins sem ég hef áður kvartað
um og nenni ekki að rifast yfir hér:
útlitssnyrting og breyting mynda og
litun gamalla teikninga.
merki hnignunar er að finna I þeim
verkum Braga sem gerð eru síöast-
liðin fimmtán ár eða svo, — að sjálf-
sögðu með virðingarverðum undan-
tekningum. Smátt og smátt virðist
sem öll dirfska, öll leit, öll átök víki
fyrir glassúr og meira og minna stöðl-
uðum endurtekningum, en að sama
skapi verður listamaðurinn meiri
fyrir sér á opinberum vettvangi,
hörundsár um orðstír sinn og „stöðu
innan íslenskrar myndlistar”, ill-
skeyttur mjög ef á hann er deilt.
Maður andstæðna
Hvers konar listrænan persónu-
leika hafa verk hans svo að geyma?
Miklar andstæður: geðríkan en við-
kvæman expressjönista, í senn vinnu-
saman og eftirlátan við sjálfan sig,
munúðarfullan (eins og lærimeistar-
inn, Jón Engilberts), nýjungagjarnan
en þó fastheldinn á klassísk viðhorf.
Bráðþroska hefur Bragi verið í list-
inni, þvi myndir eftir hann tvitugan
eru gerðar af miklu öryggi. Stíllinn er
stílfærður, massífur expressjónismi
af norrænum toga og þótt á sýning-
unni sé of mikið af máluðum módel-
stúdíum, þá bera þær vott hárfinu
auga listamannsins og fimlegu hand-
bragði. Svo bregður fyrir hugljómun
í verkum hans, — mynd eins og
Stúlkurnar í Última er t.d. fullveðja,
expressjónismi. Ef nefna ætti eitt
sterkt einkenni á þessum æskuverk-
um Braga, þ.e. frá ca. 1949—52, þá
er það hin dæmalaust örugga teikn-
ing og hún kemur honum til góða
. þegar hann skyndilega söðlar um og
gerist þátttakandi i hinu geómetríska
málverki sem gekk yfir íslenska
myndlist fráca. 1952—56.
Bragi Ásgeirsson — Kona, steinprent, 1956.
Sjálfum hefur mér ætíð fundist
teikningin sterkasta hliðin á listferli
Braga og ég er ekki frá því að sú
ákvörðun hans aö hlaupa yfir teikn-
inguna og vinna beint á flöt með lími,
aðskotahlutum og málningu, hafi
reynst list hans dýrkeypt. Hin ís-
lenska geómetría er að mestu fremur
þyrrkingsleg list, óður til hins hreina
litflatar. En eins og Sverri Haralds-
syni forðum tekst Braga að víkka
þær forsendur allar og í höndum
þeirra beggja verður hún svo sprelllif-
andi að enn geislar af henni.
Ástæðan er m.a. þokkafull teikning-
in og hin sterka rúmtilfinning sem
fram kemur i verkunum. Fletir eru
ekki njörvaðir niður, heldur er eins
og þeir svífi í lausu lofti, titri og dansi
til og frá. Þó er Braga hættara við
skreytitöktum en Sverri, myndirnar
fyllast af smágerðum doppum eða
krúsidúllum, litirnir verða hvellir.
Mér þykir lika athyglisvert hve oft
Bragi lætur sér ekki nægja forskrift
„konkret” listar, heldur leitar fyrir
sér í flatarmálsfræði kúbismans eins
og hún gerist hreinlegust.
Snertikennd
En þótt myndir af þessu tagi virðist
mörg ljósár frá upphleyptum mynd-
um hans, þá er það í raun mjög
snemma sem rik snertikennd kemur
fram í verkum Braga. í Myndbygging
frá 1954 notar hann t.d. sand um-
hverfis þungamiðju myndarinnar og
hann heldur áfram að höfða til snert-
ingar af og til, hugsanlega vegna
beinna eða óbeinna áhrifa frá kúb-
isma. Á alþjóðlegu myndlistarsviði
gerist svo ýmislegt á þessum árum
sem kann að hafa ýtt enn frekar
undir þessa tilhneigingu Braga, t.d.
samsetningar Rauschenbergs og
strigamyndir ítalans Burri. Fataefni
og klæðnaður verður mikilvægur
hluti af myndum hans þegar komið er
undir 1960, sömuleiðis er mynd-
ramminn orðinn virkur hluti hverrar
myndar. En þá er eins og fari að gæta
ósamræmis í stöku mynd. Lista-
maðurinn tekur til handargagns föt
eða eitthvað annað, en í stað þess að
spila á áferð, liti eða önnur einkenni
þessara aðskotahluta, — eins og
Burri gerir t.d. með striga sinn, þá
hylur Bragi þá alveg með málningu
þannig að þeir hverfa á fletinum,
verða aðeins örður eða misræmur.
Tau og tappar
Það er lögun myndflatar fremur en
litstyrkur sem virðist skipta hann
meginmáli á þessu stigi málsins, og út
úr þeim ígrundunum koma hinar
mörgu einlita myndir, með töppum,
listum, kubbum eða öðru því sem
listamaðurinn tínir upp af förnum
vegi. Þrátt fyrir tilraunir hans sjálfs á
prenti til að flokka taumyndir sínar
og tappaverk undir íslenskt frum-
Popp, stenst sú skilgreining engan
veginn, því bæði er það að innviðir
þessara mynda tengjast ekki fjölföld-
unar eða fjölmiðlafílósófíunni á
nokkurn hátt, auk þess sem öll ein-
kenni þeirra hafa verið afmáð, yfir-
máluð. Satt að segja hef ég aldrei
skilið tilganginn með þessum frá-
hrindandi myndverkum, sætbeiskt
lituðum og einlita.
En undarlegt er að um þetta leyti,
ca. 1%2—63, er ferill Braga i grafík í
rauninni á enda. Þar er framlag hans
til íslenskrar myndlistar óumdeilan-
legt og jafnvel afgerandi fyrir hina
ungu grafíklist.
Dúkkur og
klukkur
Bragi er byrjaður í grafik ca. 1952-
3, heldur henni áfram til ca. 1961.
Þar rekur hver stórmyndin aðra,
einkum i steinprenti, en auk þess eru
þarna sáldþrykk, akvatintur og dúk-
ristur, allt í háum gæðaflokki. Þarna
helst allt í hendur, glimrandi teikn-
ing, hárfínt formskyn og voldugt,
Iæsilegt inntak. Hvað sem annars
veldur því að Bragi gefur grafík upp á
bátinn um þetta leyti, þá tafði sú
ákvörðun án efa þróun íslenskrar
grafiklistar um mörg ár.
Ekki tekst mér að sjá nákvæmlega
hvenær Bragi kemst út úr þeim
ógöngum sem tappamyndirnar .eru,
hættir að yfirmála og tekur þess í
stað að lima hluti beint á myndflöt,
en likast til gerist það 1%4—65.
Smátt og smátt halda innreið sína
þeir gripir sem sett hafa einna mest
mark á myndverk Braga hin siðari ár:
dúkkur, skordýr, klukkur, leikföng
og vist er að þessi þróun leysir úr læð-
ingi hið ljóðræna í Braga — aldrei
fjarri eldri myndum hans — og það
er helst að manni detti í hug nýr súr-
realismi þegar maður skoðar mörg
þessara verka.
Ósamræmi
En þótt mörg áhrifamikil mynd-
verk komi út úr þessum vinnu-
brögðum, þá gætir stundum ósam-
ræmis milli inntaks og vinnslu, rétt
eins og í tau- og tappamyndunum.
Brúður eru t.d. óhemju sterk tákn í
mynd, — fyrir börn, sakleysið,
æskuna o.s.frv. og þegar þær eru
limlestar í myndlfeti fer vart hjá því
að áhorfandi lesi ofbeldi út úr mvnd-
unum eða ádeilu á ofbeldi. En þegar
búið er að hella yfr þessi mögnuðu
tákn gljáandi lími, glimmer, gull eða
bronsmálningu, þá er áhrifamáttur
þeirra farinn til fjandans, þær verða
að dauðum formum, bólum á mynd-
fleti. Bragi eyðileggur einnig fyrir sér
með því að beita „íkon” aðferðinni,
þ.e. að staðsetja helstu áherslur
mynda á þeim miðjum, þannjg að allt
mótvægi skortir, ekkert gerist við
aðra skoðun.
Að stokka upp
spilin
En um þessa risasýningu Braga
væri hægt að fara mörgum orðum i
viðbót, — um teikningar hans af
konum, við Áfanga Jóns Helgasonar
o.fl. Sýningin er í senn mikil upplyft-
ing og sorglegur vitnisburður —
heimild um feril sem byrjar glæsi-
lega, en hefur ekki þróast í samræmi
við það upphaf. En sjálfur hefur
Bragi lýst því yfir að hann væri með
þessu fyrirtæki sínu að stokka upp
spilin og ætlaði að draga af því þæ.r
ályktanir sem gætu komið honum til
góða í framtíðinni. Fylgja honum
góðar óskir allra sem unna íslenskri
myndlist. -AI
Bragi Asgeirsson, — Frelsi handa börnum heims, 1979.
(DB-myndir: Gunnar Örn).