Vísbending - 31.10.1992, Blaðsíða 2

Forsendur
fastgengis-
stefnunnar
Dr. Þorvaldur Gylfason
Paðerengintilviljun.aðMyntbandalag
Evrópu (e. European Monetary System
eða EMS) var stofnað á sínum tíma, árið
1979, sem eins konar botnlangi Evrópu-
bandalagsins. Þá hafði gengi flestra
evrópskra gjaldmiðla verið á floti inn-
byrðis og út á við síðan 1971-73, þegar
fastgengiskerfið, semkennterviðBretton
Woods, hafði gengið sér til húðar. Þá,
við upphaf áttunda áratugsins, virtist
mörgum ekki annað konta til greina en
að reyna fljótandi gengi, úr því að
gengisfestan hafði brostið. Mörgum þótti
tilraunin lofa góðu. Hvf skyldi gengi
gjaldmiðla ekki fá að ráðast á frjálsum
markaði eins og annað verð yfirleitt?
spurðu menn. Hlaut ekki að vera hagræði
að þv í að ley fa gengi að ráðast af framboði
og eftirspurn á frjálsum markaði frekar
en af tilskipunum stjómvalda með gamla
laginu? Þetta voru góðar spurningar.
Gengissveiflur og
verðbólga
En flotgengiskerfið kom á óvart með
árunum að tvennu leyti.
I fyrsta lagi sýndi það sig, að frjálst
gengi var sífellt á fleygiferð, ýmist upp
eða niður. Gengissveiflurnar sköpuðu
óvissu í rekstri fyrirtækja og virtust draga
úr viðskiptum og fjárfestingu með því
móti. Menn höfðu ekki séð þetla fyrir.
Gjaldmiðlareru varanlegeign, sem kallar
á spákaupmennsku eins og til að mynda
gull og aðrir góðmálmar. Menn kaupa
gjaldeyri, þegar þeir halda, að hann sé
ódýr, til þess eins að geyma hann og selja
hann síðan aftur, þegar hann hefur
hækkað í verði. Spákaupmennsku-
eftirspurn eftirerlendum gjaldeyri getur
dugað ti 1 þess ein sér að knýja gengi hans
upp á við og gengi heimamyntarinnar
niður á við um leið.
Með sama hætti sjá spákaupmenn sér
iðulega hag í því að selja ,,veika“
gjaldmiðla og knýja gengi þeirra niður á
við, eins og gerðist nú fyrir sköntmu með
finnska markið, sterlingspundið,
pesetann og líruna. Það hefur sýnt sig, að
það er mjög erfitt og oft ógerlegt að verja
„veika“ gjaldmiðla falli. Og hverjir eru
spákaupmennirnir? Þeir eru aðallega
starfsmenn lífeyrissjóða, banka, félaga
og fyrirlækja, sem reyna eftir megni að
fara eins vel með fé umbjóðenda sinna
og þeim er unnt með því til dæmis að
brenna ekki inni með eignir í erlendum
gjaldeyri, sem er í þann veginn að falla
í verði.
I öðru lagi sýndist mörgum fljótandi
gengi stuðla að aukinni verðbólgu á
áttunda áratugnum. Margt þótti benda
til þess, að gengi gjaldmiðla væri
hreyfanlegra niður á við en upp. Ef
gengi hefði hækkað og lækkað á víxl,
hefðu verðlagsáhrif gengisbreytinga
getað jafnazt út nokkurn veginn með
tímanum, en þetta gerðist ekki. Stjórn-
völd létu gengissig iðulega óáreitt, en
þau komu stundum í veg fyrir gengisris
til mótvægis með peningaprentun,
ríkshallarekstri eða öðrum ráðum. Við
þekkjum þessa tilhneigingu hér heima:
íslenzk stjórnvöld felldu gengi
krónunnar hvað eftir annað í hallæri,
áður en fastgengisstefnan festist í sessi
1989, en gengið var næstum aldrei
hækkað í góðæri til að jafna metin.
Þessi skoðun á verðbólguáhrifum
fljótandi gengis er samt ekki einhlít.
Margt annað gerðist samtímis gengis-
flotinu á áttunda áratugnum, þar á meðal
olíverðshækkunin 1973-74, sem hleypti
verðlagi upp í olíuinnflutningslöndum
og olli auknu atvinnuleysi um leið. En
hvort sem flotgengiskerfið var
sjálfstæður verðbólguvaldur eða ekki,
virðist það hafa kynt undir verðbólgu,
sem var runnin af öðrum rótum, svo
sem hækkun olíuverðs.
Gengisfesta, verðbólga
og atvinnuleysi
Af þessari frásögn má ráða þær
forsendur, sem stofnun Myntbandalags
Evrópu hvíldi á fyrir 13 árum. Það, sem
vakti fyrir aðildarþjóðununt, var fyrst
og fremst að tryggja stöðug
gengishlutföll inn á við (meðfram
sameiginlegu gengisfloti út á við) til að
tryggja greiðari milliríkjaviðskipti,
meiri fjárfestingu og örari hagvöxt í
álfunni og til að stuðla jafnframt að
stöðugra verðlagi ískjóli stöðugsgengis
og öflugs aðhalds í peningamálum og
ríkisfjármálum. Gengisfestan inn á við
átti ekki að vera alger í upphafi, enda
hafa nokkrar aðildarþjóðir
Myntbandalagsins breytt gengi
gjaldmiðla sinna á undanförnum árum.
Belgar felldu lil dæmis gengi belgíska
frankans 1982 með ágætum árangri í
samráði viðhinarEMS-þjóðimar. EMS-
löndunum fjölgaði smám saman: í
hilteðfyrra voru öll EB-löndin nema
Grikkland og Portúgal orðin aðilar að
EMS.
Og svo er ein forsenda enn, og hún
skiptir líka miklu máli. EMS-löndin
komu sér saman um föst gengishlutföll
ÍSBENDING
innbyrðis í þeirri von og vissu, að
þjóðarframleiðsla og atvinna væru
óháðar fyrirkomulagi gengisskráningar
til langs tíma litið. Hugsunin var þessi:
raunstærðir eins og framleiðsla og
atvinnuleysi kunna að vísu að bregðast
við breytingum á nafnstærðum eins og
gengi og peningamagni í bráð, en ekki í
lengd. Þegartil lengdarlætur, kemst full
atvinna á af sjálfri sér allsendis óháð því,
hvort gengi gjaldmiðlanna er hátt eða
lágt eða hvort það er skráð á þennan hátt
eða hinn.
En hvað hefur gerzt? V erðbólgan hefur
minnkað verulega í skjóli fastgengis-
stefnunnar í Evrópu: hún var 11% að
meðaltali íEMS-löndunum 1980 og 5%
1991, alveg eins og að var stefnt. Þetta
sáu menn fyrir. Hitt hefur komið ýmsum
á óvart, að atvinnuleysi hefur rokið upp
úr öllu valdi í Evrópu á sama tíma. Það
var 5% að meðaltali í EMS-löndunum
1980 og 9% 1991. Það er eftirtektarvert,
að atvinnuleysið hefur aukizt talsvert
meira í EMS-löndum en í öðrum
Evrópuríkjum (aðallega EFT A-löndum),
sem hafa kosið að standa utan
Myntbandalagsins.
Þessa þróun er hægt að túlka með
tvennum hætti. Sumir rekja aukningu
atvinnuleysis til bresta í innviðum
vinnumarkaðsins í Evrópu og til aukinnar
skattlagningar á atvinnuvegina þar. En
þá þarf að sýna fram á það, að brestimir
séu dýpri og skattbyrðin þyngri í EMS-
löndum en annars staðar í Evrópu, og
það hefur ekki verið gert. Aðrir telja
atvinnuleysistölurnar vera vísbendingu
um það, að fast gengi geti bitnað á
atvinnuástandi ekki aðeins í bráð, heldur
yfir löng tímabil líka, enda þótt full
atvinna geti komizt á af sjálfri sér, áður
en yfir lýkur.
En jafnvel þótt hjöðnun verðbólgu í
skjóli stöðugs gengis geti kostað
stóraukið atvinnuleysi árunt saman,
öndvertþví, sem margiráttu von á, virðist
reynslan engu að síður benda til þess, að
minni verðbólga sé forsenda aukins
hagvaxtar, þegar frá Iíður. Þess vegna
eru Frakkar og Þjóðverjar staðráðnir í að
standa vörð um fastgengisstefnu
Myntbandalagsins, þótt Bretar og Italar
hafi guggnað í bili.
Höfundw er prófessor við
Háskóla Islands
I
2