Vísbending - 09.02.1995, Blaðsíða 3

varð svo órótt að örvænting réði ferðinni.
í stað þess að leita skýringa á stefnu
fyrirtækisins fra stjórnendunum var
uppsögnum beitt þannig að öil þekking
innan þess á samningunum hvarf. Þá
gerðist það versta sem gat gerst að mati
hagfræðinganna. Framvirku samning-
arnir voru ekki framlengdir og tapið var
tekið út. Hins vegar urðu sölusamn-
ingarnir þá berskjaldaðir fyrir hækkun
olíuverðs og það gerðist einmitt stuttu
síðar að olíuverð hækkaði og skellurinn
varð því tvöfaldur. í stað þess að hinir
andstæðu samningarjöfnuðu metin varð
tap á báðurn.
Skyndilega hafði taflinu verið snúið
við og vanþekkingu og seinagangi
stjórnenda Metallgesellschaft og
Deutsche Bank var kennt um hvernig
fór. Kúrekarnir í sljórn dótturfyrirtækis-
ins voru hins vegar farnir til annarra
starfa sem stjórnunarsnillingar.
Eina bitbeinið sem eftir stendur er
spurningin hvort hægt sé að tryggja
langtímasamninga með skammtíma-
samningum á framvirkum mörkuðum
svo vel sé. Það mál er enn ekki útkljáð
en hagfræðingarnir telja það þó gerlegt
fræðilega. Hins vegar bíða menn enn
eftir viðbrögðum löggjafans.
Þróun eða afturhaldssemi?
Af ofangreindu dænii má draga ýmsan
lærdóm. I fyrsta lagi er ljóst að framvirk
viðskipti geta verið mjög áhættusöm ef
spákaupmennska er látin ráða ferðinni
og auðvelt getur verið að kaupa köttinn
í sekknunt (þ.e. áhættuna). I öðru lagi
kemur fram hversu mikilvægt það er að
stjórnir fyrirtækja séu opnar fyrir
nýjungunt og virkar við ákvarðana-
töku. I þriðja lagi sýnir dæntið vel hve
stjórnvöldum er tamt að setja markaðn-
unt almennar skorður ef hann hegðar
sér „eðlilega“ að þeirra mati. Rétt væri
að stjórnvöld beittu sér fyrir aukinni
hagkvæmni markaða í stað þess að reyna
að hafa vit fyrir þeim sem á þeim starfa.
Enn fremur væri eðlilegra að auka
upplýsingallæði um starfsemi nrarkaða,
eða setja þeim aðilum skorður sem
augljóslega eru að eyða eða hætta
verðmætum annarra án þeirra vitundar
(eins og m.a. á við urn sveitarfélög).
Ofanri taður hefur oft bent á að á tímum
framþróunar í fjármálaviðskiptum og
aukins frelsis er rétt að huga að stöðu
innlendra stofnana á fjármálamarkaði.
Þar rfldr á mörgum sviðurn afturhald og
stöðnun, ekki síst vegna hægagangs
stjórnvalda varðandi breytingar.
1 Byggt er að miklum hluta á grein er birtist
fNew YorkTimesþann ló.október 1994.
Höfundur er hagfrœðingur og stund-
ar framhaldsnám í Bandaríkjunum
Forsendur
magnesíum-
framleiðslu
á Islandi
Björn G. Ólafsson
Magnesíum er léttmálmur, um
þriðjungi léttari en ál, en ágætur
smíðamálmur líkt og ál. Málmurinn er
notaður í margs kcnar vélar og tæki, svo
sem bíla, og einnig við fblöndun og
framleiðslu annarra málmtegunda s vo sem
áls og títaníums. Stærstu frantleiðendur
magnesíums eru Dow Chentical í
Bandaríkunum og Norsk Hydro í Noregi
auk framleiðenda í Rússlandi. Markaður
fyrir þessa framleiðslu á Vesturlöndum
hefur vaxið að meðaltali um 4% á ári
síðasta áratug og er nú árleg framleiðsla
áætluð unt 270 þúsund tonn. Til viðbótar
má gera ráð fyrir um 100 þúsund tonna
framleiðslu í Rússlandi. Notkun magnes-
íums hefur einkum vaxið við framleiðslu
þrýstisteyptra hluta í Bandaríkjunum, en
þar fimmfaldaðist magnið frá 1982-1993
og var um 25 þúsund tonn í lok þess
tímabils. Mestu munar um aukningu í
bílaiðnaði. A síðasta ári varð veruleg verð-
hækkun á magnesíunt eftir langvarandi
lægð sem stafaði einkum af auknu fram-
boði frá Rússum. Ekki er hægt að spá
neinu um verðþróun á næstunni, en þó er
talið að framboð á ódýru magnesíum frá
Rússlandi muni minnka verulega. Horfur
í magnesíumframleiðslu um þessar mund-
ir eru á margan hátt svipaðar þeirn sem
voru í álframleiðslu í upphafi þessarar ald-
ar, þ.e. búast má við verulegri framleiðslu-
aukningu á næstu árunt og áratugum
Framleiðsluferill
ÍSBENDING
aðferðirer að velja, aðferð Dow Chemicals
í Bandaríkjunum þar sem lítið þurrkað
magnesíumklóríð er notað og önnur
algengari aðferð kennd við l.G. Farben
þar sem mangesíumklóríðið er fullþurrkað
áður en það er rafgreint. Framleiðslan er
orkufrek og plássfrek (vegna felliþrónna)
en mengnunarhætta er lítil.
Athuganir hérlendis
Um miðjan átlunda áratuginn gerði
Baldur Líndal ásamt fleirum athugun á
því hvort mögulegt væri að framleiða
magnesíummálm hér á landi. Málið var
einkum skoðað með það í huga hvort
tengja mætti saman saltframleiðslu og
magnesíumframleiðslu á Reykjanesi.
Iðntæknistofnun gerði svo aðra athugun í
byrjun níunda áratugarins, en auk þess
hefur bræðsluaðferðin verið könnuð á
vegum Jámblendiverksmiðjunnar.
Tveir óvissuþættir komu strax fram
varðandi rafgreiningaraðferðina. 1 fyrsta
lagi varð ljóst að lokaþurrkun fyrir raf-
greiningu samkvæmt aðferð I.G. Farbens
var mjög vandasöm og tæknin á valdi fárra
framleiðenda sem hafa einkaleyfi á sínum
aðferðum. I öðru lagi var gufuafl yst á
Reykjanesi ókannað að mestu. Samt sem
áður bentu athuganir Baldurs Líndals og
Iðntæknistofnunar eindregið til þess að
aðstæður væru góðar til þess að framleiða
magnesíummálm á Islandi. Því miður
entist áhugi stjórnvalda ekki til að halda
athugunum áfram á þessu sviði.
Friðrik Daníelsson verkfræðingur gerði
fyrir stuttu nýja samantekt um forsendur
magnesíumframleiðsluhérálandi. Verkið
var unnið að undirlagi Byggðastofnunar
og Atvinnuþróunarfélags Suðurnesja.
Veigamestu breytingar sem orðið liafa frá
fyrri athugunum eru þærað næg gufuorka
er nú fyrir hendi á Reykjanesi og frarn-
leiðslutækni og læki eru fáanleg hjá fleiri
en einum aðila samkvæmt óformlegum
fyrirspumum austanhafs og vestan. Þá
hafa einnig kornið fram vísbendingar unt
að erlendir aðilar hafi áhuga á samvinnu
og þátttöku í uppbyggingu þessa iðnaðar
hér á landi.
Framleiðsla málmsins fer einkum fram
með tvennum hætti, bræðslu eðarafgrein-
ingu. I stórum dráttum fer bræðslan
þannig fram að kísiljárn er brætt saman
með magnesíumríku hráefni (oft berg-
tegundinni dólómít) í þar til gerðurn ofni
og fæst þannig hreinn magnesíum-
málmur. Við framleiðslu með rafgrein-
ingu er sjór leiddur í felliþró þar sem
brenndu kalki er blandað saman við. Þá
fellur út magnesíumhydroxíð^ sem er
blandað saman við saltsýru. Úr þessu
verður til magnesíumklóríð sem er þurrk-
að og síðan rafgreint í magnesíummálm
og klór sem er endurnýttur til saltsýru-
gerðar. Rafgreining er gerð í kerjum,
svipað og við álframleiðslu. Um tvær
Lokaorð
Magnesíumframleiðsla er einn
orkufrekasti iðnaðursem þekkist. Enginn
iðnaður getur sameinað á jafn afgerandi
hátt mikla raforkunotkun og jarðvarma-
notkun auk þess að nýta nær eingöngu
innlent hráefni. Verksmiðja sem l'ram-
leiðir 25 þúsund tonn af magnesíummálmi
á ári þarf um 75 megavött af rafafli, 900
þúsund tonn afjarðgufu og veitiryfir 300
manns atvinnu.
í framhaldi af athugun Friðriks Daníels-
sonar þarf að velja erlenda samstarfsaðila
og svara spumingum um arðscmi og hönn-
unarkostnað innan viðunandi óvissu-
marka.
3