Vísbending - 24.04.1995, Blaðsíða 3

Framsókn eða Viðreisn
Ríkisstjómarstefnuskrár hafa orð á sér
fyrir að vera almenn plögg með mörgum
markmiðum en fáum aðgerðum og téð
stefnuskrá er þar engin undantekning.
Ríkisstjórnin hefur auk þess það öflugan
þingmeirihluti að ráðherravald eflist til
muna og því kannski ekki mikil þörf á
mjög ítarlegri stefnuskrá. Efþetta plagg
er borið saman við stefnuskrá síðustu
stjómar, Velferð á varanlegum grunni,
sést að annar andi svífur yfir vötnunum.
Hún fjallaði um breytingar á hagstjórn til
að rjúfa stöðnun í íslensku hagkerfi með
auknu frjálsræði í viðskiptum og
almennum aðgerðum. Þar voru velferðar-
mál títtnefnd en lítið minnst á atvinnumál,
enda var alvinnuleysi árið 1991 aðeins
1,5%. Nú hafa þessar breytingar á
hagstjórngengiðyfir,frjálsræðiðerkomið
og viðreisn hefur orðið í atvinnulífi. Ekki
stendurtil að breytaþví. Nýja stefnuskráin
boðar hins vegar mikil útgjöld til
atvinnumálaenda atvinnuleysi núyfir5%,
en minnist varla á velferðarmál.
Niðurskurður ríkisútgjalda er þó óhjá-
kvæmilegur (nema að menn lifi í
draumaheimi), og því hlýtur aukning
atvinnu- og byggðastyrkja, t.d. til
landbúnaðarogByggðastofnunar, aðfela
í sér niðurskurð til velferðarmála á
einhvem máta. Það er rökrétt niðurstaða
af lestri títtnefndrar stefnuskrár.
Hvað vantar?
Hvítbók haustið 1991 vakti hörð
viðbrögð stjórnarandstöðu á sínum tíma
og þótti argasta frjálshyggja. Nýja
stefnuskráin byggir á nánast sömu
forsendum og gengur lengra á sumum
sviðum. Það sýnir að íslensk stjórnmál
hafa þroskast mikið á seinuslu árum,
hagstjórn hefur færst í nútímalegra horf,
en hérlendir stjórnmálamenn hafa lengi
leyft sér að hundsa viðtekin
hagfræðilögmál með alls kyns pólitískum
tilvísunum. Það sem helst er saknað úr
stefnuyfirlýsingunni er ákveðnari stefna
í einstökum málaflokkum. Sáttmálinn
gefur færi á miðjumoði, án þess að hægt
sé að hanka menn beint á sviknum
loforðuin.
Á næstu mánuðum verða ríkisstjórnar-
flokkarnir og einstakir ráðherrar strax að
taka til hendinni meðan þeir njóta
hveitibrauðsdaga hjá þjóðinni.
Lærdómsríkt er að fylgjast með því að í
Bandaríkjunum hefur nýr þingmeirihluti
komið fjölmörgum frumvörpum í
gegnum fulltrúadeildina á örskömmum
tíma, fyrst og fremst með því að keyra á
sigurvímunni eftir kosningarnar. Hér á
landi ætla menn hins vegar að boða til
þings í 10 daga og hvíla svo þingmenn til
hausts. Mestu skiptir að ráðherrarnir
leggist ekki líka í dvala á sama tíma.
Atvinnuleysi
og vinnu-
markaður
Þórhildur Hansdóttir
Samkvæmt nýlegri skýrslu eru um
35 milljónir manna án atvinnu í
aðildarríkjum OECD og giskað er á að
aðrar 15 hafi gefist upp á starfsleit eða
vinni styttri vinnutímaenþeirkjósa. Þetta
eru ógnvænlegar tölur, því atvinnuleysi er
ekki aðeins vannýting framleiðsluþátta,
heldur verða hinir atvinnulausu fyrir
ýmsum sálrænum og líkamlegum
skakkaföllum.
ÍSBENDING
í Bandaríkjunum hefur þetta ekki
gerst, en launabil aukist til muna.
Atvinnuleysi ungs fólks (15-24 ára) hefur
einnig aukist innan ESB og virðist sem
framboð nýrra starl'a sé lítið. Vinnuafl
framtíðar, ungt fólk, kemstþví ekki inn á
vinnumarkað með örvandi hönd og nýjar
hugmyndir, en verður atvinnuleysi að
bráð. Augljóslega fer þar mikið mannvit
til spillis.
Langtímaatvinnuley si er skilgreint sem
samfellt atvinnuleysi hjá einstaklingi í 1
ár eða rneira, og af töflu sést að árið 1992
gátu unt 40% þeirra sem misstu vinnu í
ESB búist ársatvinnuleysi að lágmarki,
en sama hlutfall er ekki nema 11,2% fyrir
Bandaríkin og 7,3% fyrir Island. Einnig
má sjá að í sumum Evrópulöndum er um
þriðjungur af mannafla ungs fólks
atvinnulaus, en að meðaltali ereinn fimmti
alls ungs fólks í ESB atvinnulaust.
Staðan á Islandi
Kerfislægurvandi
Skipta má atvinnuleysi niður í tvo þætti:
hagsveifluatvinnuleysi (e. cyclical unem-
ployment) og kerfisíægt atvinnuleysi (e.
structural unemployment). Hið fyrra er
afleiðing kreppu og samdráttar sem
hverfur í uppsveiflu, en hið seinna, kerfis-
lægt atvinnuleysi, hefur hins vegar til-
hneigingu til að vera afar þrálátt og veldur
því mestum áhyggjum. Þá lagar vinnu-
markaðurinn sig ekki nægilega fljótt að
breytingum. Slíkt kemur fram sem
atvinnuleysi ákveðinna þjóðlelags- og
aldurshópa eða staðbundið atvinnuleysi.
Ymislegt bendir til þess að kerfislægt
atvinnuleysi séríkjandi hjá þjóðum ESB,
en atvinnuleysi í Bandaríkjunum sé að
mestu leyti bundið hagsveiflum. T.d. er
staðbundið atvinnuleysi mun algengara í
ESB-ríkjum en í Bandai íkjunum, atvinnu-
leysistímabil lengri og flæði inn og út af
atvinnuleysisskrá minna. Hlutfallsleg
fjölgun nýrra starfa hefur verið töluvert
meiri í Bandaríkjunum
en í Evrópu, og sá sem
missir vinnu vestan-
hafs hefur góða von til
þess að l'á nýtt starf fyrr
en varir, en í Evrópu
geturatvinnumissirþýtt
áralangl atvinnuleysi.
Hverjir verða
atvinnulausir?
Nú virðist ísland vera á góðu róli borið
saman við nágrannalöndin hvað atvinnu-
leysi varðar. I sögulegu santhengi hefur
íslenskur vinnumarkaður fremur verið í
ætt við Bandaríkin en Evrópu, með
sveigjanleika, litlu almennu atvinnuleysi
og langtímaatvinnuleysi nær óþekkt. En
því ntiður bendir allt til þess að lslandauk
annarraNorðurlanda, sem lengi hafagetað
státað sig af háu atvinnustigi, muni troða
slóð annarra Evrópulanda. Orsökin liggur
m.a. íþví aðum langahríðhafanæröll ný
störf á Norðurlöndum skapast hjá hinu
opinbera og þegar því þraut örindi við
mannaráðningar hóf atvinnuleysi að
aukast. Islanderhérengin undantekning,
en vinnuaflsnotkun hins opinbera jókst úr
12,4% af heildarvinnuaflsnotkun árið
1970 í 18,5% árið 1993.
Opinberar atvinnuleysistölur sýna að
atvinnuleysihérlendishefuraukistúr0,6%
árið 1988 í 4,7% á síðasta ári. Þar sem
þessi aukning kom í kjölfar kreppu má
telja víst að atvinnuásland lagist með
batnandi tíð. Spurningin er því aðeins
Atvinnuleysi1 í OECD 1993
Allir Ungt fólk Konur Langt. atvl.
Bandaríkin 6,7 13,3 6,5 11,2
Japan 2,5 5,1 2,6 15,4
Þýskaland 5,8 4,9 6,1 33,5
Frakkland 11,6 24,6 13,7 36,1
ftalía 10,2 30,6 14,6 58,2
Brelland 10,3 16,9 8,1 35,4
Danmörk 10,4 11,4 11,3 27,0
Finnland 17,7 30,8 15,6 8,2
lsland 5,2 10,4 5,2 7,3
Noregur 6,0 13,5 5,2 23,5
Svíþjóð 8,1 18,4 6,6 8,0
EFTA 7,4 12,6 7,0 13,1
Evrópusamb. 10,6 20,6 12,2 42,2
OECD 7,8 15,1 8,2 28,6
'Heimild: OECDJobs study, 1994(samrœmdaratvinnuleysisiölur)
Atvinnuleysi í hópi
ófaglærðra hefur aukist
mikið í Evrópu síðustu
árin, og framboð á
vinnumarkaði virðist
ekki bregðastnægilega
skjótt við auknum
menntunarkröfum.
3