Vísbending - 23.02.1996, Blaðsíða 2

áherslu á að peningunum sé vel varið.
Þar með hyrfi líka sú bábilja að skattar
hér á landi séu sérstaklega lágir.
Jafnframt yrði mönnum ljóst að hér eru
í raun og veru engir skaltlausir, jafnvel
þótt auðvitað sé eðlismunur á gjöldum
sem renna beint til þess að kaupa
einstaklingunum sjálfum ákveðin
réttindi, t.d. hjá Tryggingastofnun og
hinum sem renna í óskilgreinda sam-
neyslu.
Jafnframt þessu yrði mönnum það jafn-
óðum ljóst þegar gjöld af ýmsu tagi
hækkuðu. Einstaklingareru mun næmari
fyrir slíku en fyrirtækin. Kannanir sýna
að fólk sækist að öðru jöfnu eftir að búa
í þeim sveitarfélögum þar sem útsvar og
önnur gjöld eru lægst. Launþegar sem
sæju atvinnuleysistryggingagjald hækka
árfrá ári hefðu þar með sjálfstæðan hvata
til þess að styrkja aðgerðir sem halda
uppifullri atvinnu. Jafnframtmynduþeir
gæta þess vel að kjör þeirra sem bólanna
nytu væru ekki betri en hinna sem þær
greiddu, þ.e. launþeganna.
Fríin greiðum við sjálf
Löngum hefur sú leið verið farin við
gerð kjarasamninga að hækka ekki laun
heldur sættast á einhvers konar félags-
málapakka. Sem dæmi má nefna að
vinnuvikan hefur verið stytt og orlof lengt.
Hjákennurumerkennsluskyldastytt. Allt
kann þetta að vera góðra gjalda vert og
engum hollt að vinna sér til óbótaog hætt
viðaðafköstin minnki efvinnudagurinn
er óhóflega langur. Hins vegar er sumar-
frí orðið býsna langt hér á landi. Ef
mönnum gæfist kostur á því að hækka
laun sín með því til dæmis að taka þriggja
vikna sumarleyfi í stað fimm er trúlegt
að menn gerðu það þegar þannig stæði á.
Þetta má útfæra þannig að laun verði
hækkuð sem nemi orlofsprósentunni
(10,17% hið lægsta) en samsvarandi upp-
hæð dregin af og sett í orlofssjóð. Laun-
þegum væri skylt að taka lágmarksorlof,
t.d. tvær til þrjár vikur, en mættu taka
jafnmikið frí eins og orlofssjóðurinn
segði til um. Kjósi menn að vinna tvær
vikuraffimm viknaorlofsrétti þáfengju
mennþærgreiddar afvinnuveitandanum
og ættu jafnframt þann hluta orlol's-
sjóðsins sem eftir stæði.
Með þessu móti áynnist það sama og
áður. Menn yrðu sér meðvitaðir að það
sem stendur undir þeirra réttindum er
þeirra eigin vinna. Með því að slá af
réttindunum má hækka launin. Nú ný-
lega talaði fjármálaráðherra á fundi um
sjálfstæðan fæðingarorlofsrétt karl-
manna. Gott og vel. Þá þarf að leggja á
launamenn alla gjald sem nemur þeirri
vinnu sem tapast hjá karlmönnum í
fæðingarorlofi. Kannski gengur það
hljóðalaust fyrir sig en launþegar finna
það þá greinilega að það er þeirra eigin
vinna sem stendur undir réttindunum.
Gilda önnur lögmál
um vexti á Islandi
en í öðrum
löndum?
HalldórS. Magnússon
Umræða um vaxtamál hér á landi
tekur á sig sérstakan blæ ekki
sjaldnar en árlega og stundum
oft á ári. Þá ráðast fram á völl fjölmiðla
riddarar lágvaxtastefnu, berj a sér á brj óst
og heimta lægri vexti. Framsetning þeirra
er oftast á þann veg að vextir á íslandi
séu of háir, atvinnulífið þoli ekki svo háa
vexti, bankarnir leggi of þungar byrðar á
fy rirtækin með því að krefjast hærri vaxta
en sanngjarnt sé. Þvílíku verði að breyta
og sjái bankarnir ekki að sér þá verði
ríkisvaldið að koma til og skikka þá til
þess að viðhalda „eðlilegu“ vaxtastigi hér
á landi.
Leyfum okkur um stund að líta fram
hjá því hvort vextir á Islandi séu of háir
eðaof lágir, eðakannski mátulegir, miðað
við eftirspurn. Horfum á hinn bóginn til
þess sem gerst hefur hér á landi á undan-
förnum árum varðandi ákvarðanatöku
um vexti og frelsi í gjaldey risviðskiptum.
/•
Aður fyrr voru hömlur
ÍSBENDING
af framboði og eftirspurn eftir fjármagni
í hverri einstakri mynt. Aukin eftirspurn
eftir lánum í þýskum mörkum leiðir t.d.
til þess að vextir í þeim gjaldmiðli hækka
og á sama hátt leiðir aukinn áhugi manna
á því að leggja inn á reikninga í banda-
ríkj adölum til þess að vextir á þeim lækka.
Þannig myndast ákveðið viðmiðunarverð
á alþjóðlegum markaði. Þekktasta við-
miðunin er svokallaðir LIBOR vextir,
sem eru þeir vextir sem bankar bjóða hver
öðrum á millibankamarkaði í London.
V extirnir eru venjulega mismunandi eftir
lengd lánstíma, en skammtímavextir
sveiflast gjarnan bæði meira og tíðar en
langtímavextir, m.a. vegna viðleitni til
þess að hafa áhrif á gjaldeyrisstöðu.
Tökum einfalt dæmi: Fyrirtæki óskar
eftir láni til ákveðins tíma í breskum
pundum. Viðskiptabanki þess er væntan-
lega reiðubúinn til þess að veila því um-
rætt lán gegn vöxtum sem nema LIBOR
vöxtum á breskum pundum, á þeim tíma
að viðbættu vaxtaálagi sem getur verið
mismunandi eftir mati bankans á um-
ræddu fyrirtæki sem skuldara. Þannig má
t.d. ganga út frá því að stórt og fjárhags-
lega stöndugt fyrirtæki með hátt eigin-
fjárhlutfall og góðar vonir um hagnað á
næstu árum muni fá hagstæðari kjör en
minna fyrirtæki með lítið eigið fé og tak-
markaða möguleika á góðum hagnaði.
Alla jafna verður þó að gera ráð fyrir því
að mat á hverju einstöku fyrirtæki verði
svipað hvar sem er og því þannig boðnir
álíka vextir á hvaða markaði sent er.
Ekki eru mörg ár síðan allir vextir hér
á landi, bæði inn- og útlánsvextir voru
ákvarðaðir af ríkisvaldinu. Bönkunum
var skammtaður vaxtamunur og þeir
höfðu ekkert um það að segja hvaða vexti
þeir buðu viðskiptavinum sínum.
Ennfremur voru í gildi veruleg höft á
gjaldeyrisviðskiptum Islendinga, gjald-
eyrir til utanlandsferða var skammtaður
og þess vandlega gætt að menn kæmust
ekki yfirerlendan gjaldeyri nemasönnur
hefðu verið færðar á að til þess bæri brýna
nauðsyn.
Erlendan gjaldeyri máttu menn alls
ekki eiga, lán mátti ekki taka í erlendum
gjaldmiðli nema samkvæmt sérstökum
tilskipunum og þcgar slíkt var heimilt þá
var ákvörðun um gjaldmiðil iðulega tekin
af lánveitanda, án þess að lántaki hefði
þar nokkuð um að segja.
Aðstæður nú
Hér hefur orðið bylting. Bankar og
aðrar innlánsstofnanir hafa nú fullt
ákvörðunarvald um þau kjör sem boðin
eru bæði á inn- og útlánum. Jafnframt
ríkir nú fullt frelsi til þess að kaupa og
selja erlendan gjaldcyri og taka eða veita
lán í erlendum gjaldmiðli.
Vextir áerlendum mörkuðum taka mið
Við eigum val
I samræmi við hið fullkomna frelsi í
gjaldeyrismálum, sem nú ríkir hér á landi,
geturhvereinstakurlántaki kosið íhvaða
gjaldmiðli hann tekur lán. Ekki er vitað
til annars en að innlendar lánástofnanir
séu reiðubúnar til þess að veita viðskipta-
vinum sínum lán í þeim gjaldmiðli sem
þeir óska, sé viðkomandi viðskiptavinur
á annað borð tal inn þess verður að honum
sé veitt lán. Ennfremur má telja næsta
víst að vaxtakjör, sem innlendum aðilum
standi til boða á lánum í erlendum gjald-
miðl i hjá hérlendri lánastofnun, séu í sam-
ræmi við það sem í boði væri á erlendum
markaði.
Erþákomiðaðþeirri áleitnu spurningu
h vort ekki sé eðlilegt að gera ráð fyrir því
að lántakar hér á landi leiti eftir lánum í
erlendum gjaldmiðli ef vextir á lánum í
íslenskum krónum eru „of háir“ hjá inn-
lendum lánastofnunum. Réttilega má
benda á það að taki innlent fy rirtæki, sem
fær tekjur sínar í íslenskum krónum, lán
í erlendum gjaldmiðli þá fylgir þeirri lán-
töku gengisáhætta. Þeirri áhættu má
mæta með því að taka lánið í sömu
hlutföllum og íslenska myntkarfan er
samsetl.
Innlendir lántakendur eru þannig að
mati greinarhöfundar alls ekki neyddir
2