Vísbending - 01.08.1996, Blaðsíða 2

V
ISBENDING
fyrirbrigði, hið sama er að gerast í flestum
löndum Evrópu, Bandaríkjunum og
Japan. Öldrun hefur því geysivíðtæk áhrif
á vestræn hagkerfi.Svíþjóð hefurenn sem
komið er verstu aldursskiptinguna í þessu
tilliti en óhjákvæmilega munu aðrar
þjóðir feta í sömu spor á næstu árum. Því
gætu sænsku vandræðin, þ.e. fall í met-
Eru hagfræðingar
slæmir borgarar?
Björgvin Sighvatsson
_
rið 1993 gerðu þrír kennarar
við Cornwell háskólann í
Bandaríkjunum könnun á því,
hvort hagfræðinemar séu líklegri en aðrir
til þess að svíkjast undan samvinnu í
þeirri von að hagnast á kostnað heildar.
Nemendur voru beðnir um að taka þátt í
ímynduðum leik, þar sem hver fékk 10
dali sem þeir gátu lagt inn á eigin banka-
reikning og/eða í sameiginlegan sjóð.
Áður var tilkynnt um, að skólayfirvöld
myndu tvöfalda þá upphæð sem lögð yrði
inn á sjóð, sem skiptist síðan jafnt á milli
allra stúdenta. í þessum leik er besta
lausnin fyrir heildina, að leggja alla fjár-
hæðina inn á sameiginlegan sjóð. Ef t.d.
100 námsmenn gerðu slíkt þá yrði
sjóðurinn 2.000 dalir eftir að skólayfir-
völd hafa bætt sínum hluta við. Þegar
inneigninni er síðan skipt upp fengi hver
nemi 20 dali. Fyrir einstakling sem
hugsaði fyrst og fremst um eigin hag er
besta lausnin að leggja alla sína peninga
inn á einkareikning, en allir aðrir myndu
leggju sitt fé inn á sameiginlegan sjóð.
Með því móti fengi hann 19,8 dali úr
sjóðnum til viðbótar við 10 dala inneign
á reikningi. Eftir því sem fleiri hugsa á
þennan veg, því minna verður til ráð-
stöfunar úr sameiginlegum sjóði sem
kemur niður á heildinni. Ef allir nemar
hugsuðu einungis um eigin hag þá
myndu þeir leggja sína 10 dali inn á
reikning og ekkert framlag fengist frá
skólayfirvöldum.
Hagfræðingar sjálfselskir?
Athugunin leiddi í ljós að nemendur,
sem stunduðu nám í hagfræði lögðu að
jafnaði um 2 dali eða 20% af upphæðinni
inn á sameiginlegan sjóð, en aðrirlögðu
um og yfir 50%. Niðurstöðurnar voru
túlkaðar á þann veg, að hagfræðinemar
hugsi miklu l’rekar unr eigin hag en aðrir
nemar jafnvel þegar samstarf skilar
mestum ábata. Þessi niðurstaða er sér-
staklega athyglisverð í Ijósi þess, að um-
hverfisverndarsinnar telja, að samvinna
skili meiri árangri í umhverfisvernd
heldur en að hver hugsi einungis um að
eflaeiginhag. Efeinn ákveðuraðsvíkja
orðastiga OECD þjóða hvað varðar
landsframleiðslu á mann átt eftir að henda
fleiri. Hins vegar munu Islendingar sigla
lygnan sjó í þessum efnum næstu 10-20
árin, en skv. spá Vísbendingar (sjá 22.
tölublað 1995) mun velferðarbyrði á
íslandi ekki fara að þyngjast fyrr en eftir
2010, þegar hinir fjölmennu eftirstríðs-
li t til eigin hagsbóta getur það ekki aðeins
haft alvarlegar afleiðingar fyrir aðra í
kring heldur einnig næstu kynslóðir.
Og óheiðarlegir?
Til viðbótar voru lagðar spurningar
fyrir nemendur til þess að kanna heiðar-
leika þeirra eftir námsgreinum sem þeir
völdu sér. I grófum dráttum varð
ályktunin sú, að hagfræðinemar séu að
öllu jöfnu óheiðarlegri en aðrir náms-
menn. Það birtistt.d. áþann veg,aðþeir
eru líklegri til þess að hirða peninga-
veski sem firinst á víðavangi í stað þess
að afhenda það réttum eiganda. Fyrr-
verandi nemi úrfélagsvísindadeild, sem
ég hirði ekki um að nefna hér, fjallaði
um þessa niðurstöðu í Morgunblaðsgrein
fyrir u.þ.b. 2-3 árum. Hann notaði tæki-
færið til þess að ófrægja hagfræðinga og
taldi að menntun þeirra hefði skaðleg
áhrif á þjóðfélagið.
Áburðurinn hrakinn
í nýlegri grein1 eftir tvo hagfræði-
prófessora og einn sálfræðiprófessor í
George Washington háskóla birtist at-
hugun sem hrekur áðurnefndar full-
yrðingar. í stað þess að byggja rannsókn
sína einungis á ímynduðum leik eða út-
fyllingu spurningaeyðublaða þá var gerð
raunveruleg könnun á hegðun nemenda.
Kennararnir létu 10 eins dals seðla í frí-
merkt, hvítt umslag, sem skrifað var á
nafn og heimilisfang eiganda. Á tveimur
kennsluönnum voru 32 slík umslög skilin
eftir í skólastofum rétt áður en kennsla í
hinum ýmsum hagfræðigreinum hófst.
Til samanburðar voru önnur 32 umslög
skilin eftir á sama hátt í öðruni fögunt og
þá sérstaklegaí sálfræði, stjórnmálafræði
og sögu. Umslögin voru skilin eftir á
stólum eða á gólfi við kennsluborðin. I
hverju umslagi var handskrifaður miði,
þar sem fram kom að 10 dalirnir væru
vegnaendurgreiðslu á láni. Tilgangurinn
var sá að þeir, sem fy ndu umslögin, hefðu
það á tilfinningunni að miðinn væri
skrifaður af öðrum nemanda. Kennarar
komu sjálfir umslögunum fyrir og var
einungis sett eitt umslag í hvem tíma sem
að meðaltali var sóttur af 15-25 nemum.
Niðurstöður voru eftirfarandi: 18 um-
slög, sem skilin voru eftir í hagfræði-
tímum, voru endursend (56%), en aðrir
nemendur skiluðu ekki nema 10 til baka
(31%). Þessar niðurstöður gefa sannar-
árgangar hætta vinnu. Horfur á hagvexti
á Islandi eru því mun betri en í flestum
ríkjum OECD á næstu árum ef aðeins er
litið til framboðs á vinnuafli og
velferðarútgjalda. Landsmenn þurfa því
aðeins að sýna þau hyggindi í hagstjórn
æskufólk hafi að einhverju að hverfa er
það kemur út á vinnumarkað.
lega ekki til kynna að hagfræðinemar séu
óheiðarlegri en aðrir nema síður sé. Til
viðbótar voru tvær spurningar lagðar fyrir
nemendur í könnuninni. Fyrst voru þeir
spurðir að því hversu miklar líkur væru
á því að einstaklingur, sem finnur 100
dali í nafnmerktu umslagi á víðavangi
skili peningunum til baka. Síðan voru
þeir spurðir, hvort þeir mundu sjálfir skila
100 dölum í merktu umslagi til réttra
eigenda í stað þess að stinga þeim í eigin
vasa. Ekki var marktækur munur í svörun
á milli hópanna við þessum spumingum,
en um 25% þeirra svöruðu fyrrnefndu
spurningu játandi. Hins vegar sögðust
að meðaltali 68% nemanna skila pen-
ingum, sem þeir fyndu sjálfir. Niður-
stöður voru því á þann veg, að nemendur
töldu sig almennt heiðarlegri en annað
fólk, óháð námsgrein sem þeir stunduðu.
Sannsögli er skýringin
Eftirtektarvert er að bera svarið við
síðari spurningunni saman við raunveru-
legar athafnir. Um 68% hagfræðinema
sögðust myndu skila umslögunum þegar
raunin var 56%. Sama hlutfall annarra
nema sögðust einnig myndu skila, en
raunin var aðeins 31 %. M.ö.o. hagfræði-
nemar voru líklegri en aðrir til þess að
segja satt til um hegðun sína. Þetta er
hægt að túlka á ýmsa vegu. Hugsum
okkur t.d. að hagfræðingar væru spurðir
að því, hvort þeir myndu svíkja undan
skatti ef þeir kæmust upp með það. Af
framansögðu er vel hugsanlegt að þeir
my ndu frekar en aðrir s vara spurningunni
játandi. Hins vegar er jafnvíst, að þegar
aðilar væru í raunverulegri aðstöðu til
þess að svíkja undan skatti, myndi heiðar-
leiki hagfræðinga ekki vera síðri en
annarra. Á sama hátt er nokkuð víst, að
þegar á reyndi, munu nemendur leggja
minna en 50% inn á sameiginlegan
reikning eins og getið var um í upphafs-
dæminu. Sennilegt er, að minni munur
eðajafnvel enginn munuryrði áframlagi
nemenda í sameiginlegan sjóð hvort
heldur þeir legðu stund á hagfræði eða
eitthver önnur fræði. Já oft fara orð í
skoðanakönnunum og raunverulegar at-
hafnir í daglegu lífi ekki saman. Hag-
fræðingar eru því líklega ekkert verri
borgararen aðrirogjafnvel betri en sumir.
Höfundur er hagfrœðingur
1 AnthonyM. Yezer, RobertS. GoldfarbogPaulJ.
Poppen.Journal of Economic Perspective Volume
10, number 1 - Winter 1996.
2