Vísbending - 06.06.1997, Blaðsíða 2

V
ISBENDING
Ahætta og afrakstur
Tafla 1. Raunávöxtun (% á ári)
1802- 1996 1802- 1971 1871- 1925 1926- 1966
Hlutabréf 6,9 7,0 6,6 6,9
Skuldabréf 3,4 4,8 3,7 1,9
Ríkisvíxlar 2,9 5,1 3,2 0,6
Gull 0,1 0,2 -0,8 0,6
Bandaríkjadalur -1,3 -0,1 -0,6 -3,0
Heimild: Financial Times
að er alþekkt að ein af ástæðunum
fyrir því að greiddir eru vextir, leiga
eða arður er áhættan sem felst í
þeirribindingueigna sem afgj ald er greitt
fyrir. Þess vegna er gjaldið lægra eftir
því sem áhættan er minni. Þetta þekkja
menn hér á landi: Rfkið borgar lægstu
vexti af sínum skuldum meðan skuldsett
fyrirtæki þurfa að greiða háa vexti. Þeir
greiða því hæsta gjaldið sem erfiðast eiga
með það. Þar sannast hið fornkveðna að
það er dýrt að vera fátækur. En lánveit-
andinn verður að horfa á áhættuna. Það
er ekki óhætt að lána neinum nema þeim
sem þarf ekki á því að halda.
Nú er áhætta ekki eina ástæðan fyrir því
að greitt er gjald fyrir peninga. Hluti af
gjaldinu er vegna þess að peningarljáðir
einum verða ekki notaðir annars staðar á
meðan. Hluti vaxtaerþví fórnarkostnað-
ur. Sá þáttur ætti að vera svipaður hvert
sem lánsformið er. Ahættuþátturinn er
hins vegar mjög breytilegur.
Sá sem leggur hlutafé í fyrirtæki verður
að taka þ ví ef illa gengur í rekstrinum.
Sum ár er ekki greiddur arður og
j afnframt er alltaf fyrir hendi sú hætta
að fyrirtækið verði gjaldþrota og
eigandinn tapi öllu framlagi sínu. Það
er því eðlilegt að gerð sé meiri
ávöxtunarkrafa til hlutabréfa heldur
en ríkisskuldabréfa, þar sem menn
geta gengið að greiðslum vísum. Að
vísu eru þess dæmi að heil ríki hafi
orðið gjaldþrota, en engu að síður
telja menn það ólíklegt við flestar
aðstæður. Skoðun á ávöxtun ýmiss
konar sparnaðarforma sýnir svo ekki
verður um villst að til lengri tíma
liitð hefur ávöxtun af hlutabréfum
verið mun betri en af öðrum sparn-
aðarformum. Hins vegarhafakomið
alllöng tímabil þar sem verð hluta-
bréfa hefur staðið í stað eða jafnvel
lækkað. Með sama hætti má benda á
að kreppur og styrjaldir hafa oft gert
heilu markaðina verðlitla eða verð-
lausa. Þess vegna er alls ekki hægt
að álykta að þó að hlutabréfamark-
aðurinn í heild gefi góða ávöxtun,
þegartil lengri tímaerlitið, þarf það
ekki að eiga við um arðsemi af ein-
stökum hlutabréfum.
Bandarísk skuldabréf
gefa 3,4% raunávöxtun
Eflitiðertii ávöxtunarámismun-
andi sparnaðarformumyfirmjög
Iangan tíma sést að skuldabréf hafa
átímabilinu 1802 til 1997 gefið 3,4%
raunávöxtun að jafnaði. Avöxtunin
er þó engan veginn jöfn og það sem
kann að koma mörgum á óvart: Hún
erminnstátímabilinu 1926 til 1997
eða 1,9%. Það sem
veldur þessari litlu
ávöxtun er fyrst og
fremst verðbólgan
semjókst stórlegaá
þessu tímabili frá
því sem menn höfðu
áður þekkt. Nú hin
síðari ár hefur
ávöxtunin glæðst á
ný.enþaðer athygl-
isvert að í Banda-
ríkjunum hefur ríkið nýlega gefið út 10
ára verðtryggð skuldabréf með 3,5%
raunvöxtum. Loks þegar stórþjóðir hafa
lært lexíuna um verðbólguna eru íslend-
ingar hvattir til að gleyma henni.
Hlutabréf gefa hæsta
ávöxtun
Atímabilinu 1802 til 1997hafahluta-
bréf gefið hæsta og jafnasta raun-
ávöxtun. Hún nemur á tímabilinu í heild
milli sex og sjö prósentum að jafnaði.
Þetta jafngildir V/H-hlutfalli 14,2 en það
er nú mun hærra á flestum mörkuðum og
einna hæst á Islandi, rúmlega 26. Sumir
hafa reynt að skýra hátt V/H-hlutfalI nú
með því að markaðurinn hafi loks séð að
hlutabréf gefi mun meiri ávöxtun til lengri
tíma en önnur sparnaðarform vegna þess
að fyrirtæki hafi verið of lágt verðlögð.
Sú kenning er vafasöm, því að athugun á
Framhald á síðu 4
„Nú eru allar þær hallir hrundar til grunna“
Sumir telja víst að mikil ávöxtun sé tryggð um alla framtíð vegna þess hve há hún
er nú. Það er ekki í fyrsta sinn sem sú skoðun hefur verið uppi. Það er fróðlegt að
lesabréfDr. ValtýsGuðmundssonartil stjúpföðursínsumogeftirfyiTÍ heimstyrjöldina,
en margur „spekúlantinn" mun eiga svipaða sögu. Valtýr, sem bjó í Danmörku, varð
fyrirýmsum hughrifum m.a.: Sjálfsánægju, óvissu, afneitun og uppgjöf. Hann hélt þó
í vonina um að allt lagaðist á ný uns hann að lokum horfist í augu við raunveruleikann.
,,[Þú átt ekki að hafa] peninga þína í banka [heldur] í pappírum sem gefa hærri vextir".
Á stríðsárunum 1914-18
,,[E]fnahagur minn [er] nú orðinn góður, þó hann sé langt frá því sem eg hef heyrt að
einhver íslenzk blöð hafi verið að íleipra með“. 5.10.1919
„ ... eg keypti (eins og margir fleiri) í sumar álitlega fúlgu af mörkum til að græða á
þeim. En þá stóðu þau í 30 aurum, og héldu flestir þá að lengra myndu þau varla komast
niður á við, en fljótt stíga miklu hærra.“ 8.11.1919
„Eg keypti 100 þúsund mörk á 30 aura hvert og sit nú með þau með 25 þúsund króna
tapi, ef eg ætti að selja þau nú. En það geri eg auðvitað ekki, heldur bíð með þau þangað
til þau ná sér aftur. Óg sá kemur tíminn, að þau gera það, þó þess verði nokkuð að bíða,
og þá vonast ég eftir álitlegum gróða“. 7.2.1920
,,[A stríðsárunum] græddi eg svolítið á „spekúlatiónum" ... en eftir að stríðið hætti
hrundu þau verðbréf sem eg átti, niður úr öllu valdi og það svo, að síðastliðið haust var
eg búinn að tapa öllu, sem eg hafði grætt og meiru til, og lá við, að eg yrði neyddur til
að selja öll mín verðbréf. En með góðra manna aðstoð, sem bera mikið traust til mín
í peningasökum tókst mér að halda öllum mínum verðbréfum. Og nú hafa þau stigið
talsvert aftur og gefa góðan arð, svo eg vona að eg nái mér aftur efnalega". 25.2.1920
,,[E]g og aðrir urðu öl vaðir af gróðanum á hlutabréfum, sem varð svo feikilegur meðan
ástríðinu stóð. En núeru allarþær hallirhrundar til grunna ... [eg hefði átt] aðlátamér
nægja minni gróða ... . [E]g hafði tekið stórlán út á þau (til þess að geta keypt meira
af þeim), og þegar hrunið kom, heimtaði bankinn stöðugt nýjar innborganir ...“2s.11.1922
,,[E]g er nú alger öreigi, já meira en það, sit með stóra skuld á baki. Verðbréf mín hafa
alltaf verið aðfallasíðan 1918... [T]il aðgetahaldiðþeim hafði Jóhannes mágurminn
lánað mér 30 þúsund. En nú í síðustu kollhríðinni tapaði eg öllu, og hans peningum
með, sem mig tekur sárast." 3.3.1923
Heimild: Dr. Valtýrsegirfrá, Finnur Sigmundsson bjó tilprentunar, Bókfellsútgáfan Reykjavík, 1964.
2