Vísbending - 22.05.1998, Blaðsíða 2

ISBENDING
Einkavædd fyrirtæki blómstra
Frá þv! að einkavæðingarbylgjan fór
af stað af alvöru um og eftir miðjan
síðasta áratug hafa nokkur þeirra
fyrirtækja sem einkavædd voru verið
skráð á verðbréfamarkað. í flestum til-
vikum hefur frammistaða þeirra á mark-
aði verið góð. Ef skoðuð er frammistaða
fyrirtækjanna samkvæmt þeim aðferðum
sem kynntar eru á síðu 1 hér að framan þá
má sjá að í tíu efstu sætunum eru fimm
fyrirtæki sem áður voru að meira eða
minna leyti í eigu ríkis eða sveitarfélaga.
Sjötta fyrirtækið er Lyfjaverslun Islands
sem er í tólfta sæti afþeim nítján sem um
er fjallað í áðumefndri könnun. Að auki
eru skráð á Verðbréfaþingi Islands þrjú
önnur félög sem hafa verið í eigu ríkisins,
Þróunarfélag Islands, Bifreiðaskoðun Is-
Iands og nú síðast Járnblendifélagið. Hér
fyrir neðan er fjallað urn frammistöðu
einstakra fyrirtækjaeftirþví sem talnaefni
gefur tilefni til.
Grandi
Grandi varð til árið 1985 vió samein-
ingu Bæjarútgerðar Reykjavíkurog
ísbjarnarins. Síðar, eða árið 1990, sam-
eignaðist Hraðfrystistöðin Granda og að
auki á félagið 99,9% eignarhlut í Faxa-
mjöli. Arðsemi eigin fjár síðastliðin fimm
ár hefur verið rúmlega 17% að meðaltali.
Velta hefur vaxið um 108% á sama tíma.
Frumherji
Arið 1988 var fyrirkomulagi
bifreiðaskoóunar breytt hér
á landi. Stofnað var fyrirtækið
Bifreiðaskoðun Islands. Þetta
fyrirtæki var aö helmingi í eigu
ríksisins og hinn helmingurinn
varí eigu54annarraaðila. I sept-
ember 1996 var þessu fyrirtæki
skipt upp i tvö hlutafélög og dró
ríkið sig þá alfarið út úr Bif-
reiðaskoðun. Nafni fyrirtækisins
var síðan breytt í Frumherja á
þessu ári. Tæplega 22 milljóna
króna tap var á rekstri félagsins
á síðasta ári en það var f'yrsta heila
reikningsár hins nýja félags. Eig-
ið fé þess var tæplega 282 millj-
ónir króna í árslok 1997.
r
Islandsbanki
r
Islandsbanki varð til við sölu
Útvegsbanka íslands pg sam-
einingu Iðnaðarbanka Islands,
Verzlunarbanka Islands og Al-
þýðubanka íslands árið 1989.
Bankinn tók til starfa árið eftir.
Meðalarðsemi eigin fjárbankans
síðustu fimm ár hefur verið 7% en
arðsentin hefúr farið batnandi nteð hver j u
árinu og var á síðasta ári 21%. Veltu-
aukning síðustu fimm árin var tæplega
11%.
Þormóður rammi
Ríkið átti 98% hlut í Þormóður rammi
á Siglufirði fram til ársins 1990. Þá
var félagið selt og santeinað Drafnari og
Eglissíld. Ríkið átti þó áfram 20% í félag-
inu en sá hlutur var seldur 1994. Félagið
hefur síðan sameinastnokkrum iýrirtækj-
um og heitir nú Þormóður rammi - Sæ-
berg. Arðsemi eiginíjársíðastliöinfimm
ár hefur verið 21% að meðaltali á ári og
veltuaukning á sama tíma 134%. Þess
ber þó að geta að í kjölfar sameiningar á
síðasta ári jókst veltan um þriðjung að
ætla má.
Jarðboranir
Jarðboranir voru stofnaðar árið 1986
og var að helmingi í eigu ríkisins á
móti helmings eignarhlut Reykjavíkur-
borgar. Hluti eignarinnar var seldur með
almennu útboði árið 1992 og var hlutafé
einnig selt á árunum 1994 til 1995. Hita-
veita Reykjavíkur á þó enn 20% afhluta-
fénu og hyggst eiga þann hl ut áfram. Með-
alarðsemi eigin ljár síðastliðin fimm ár
hefur verið 6,6% en veltuaukning var
182%.
Mynd 1. Meðalarðsemi eiginjjár sl. fimm ár hjá
nokkrum fyrrum ríkisfyrirtcekjum
Þormóður rammi
18%
Þróunarfélag íslands
Þróunarfélagið var stofnað 1985 að
frumkvæði þáverandi ríkisstjórnar.
Tilgangur þess var að örva nýsköpun og
efla arðsama atvinnustarfsemi. Hlutur rík-
isins var tæplega 30% árið 1992 þegar
bréfin voruseldtólflífeyrissjóðum. Ríkið
átti þó óbeina aðild að félaginu í gegnum
ýmsa opinbera sjóði og nam sú hlutdeild
um 40% um síðustu áramót, 30% voru í
eigu Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins,
6,3% í eigu Landsbanka íslands og 3,7%
í eigu Búnaðarbanka Islands. Arðsemi
eigin Ijár síðustu fimm ár var rúmlega
21 % að meðaltali og veltan hefúrrúmlega
tífaldast á sarna tíma. F élagið er nú nokk-
urs konar hlutabréfasjóður.
SR-mjöl
FyrirtækiðhétSíldarverksmiðjurríkis-
ins áður en það var selt í desember
1993. Félagið hóf rekstur nýrrar verk-
smiðju í Helguvík á síðasta ári og starf-
rækirþaðnú íimmverksmiðjurvíðsvegar
um landið. Arðsemi eigin fjár síðustu
fimm árin var 17,5% að meðaltali og
veltuauking á sama tírna var 55%.
r
Lyíjaverslun Islands
Lyfjaverslun Islands var stofnuð 1994
á grunni Lyijaverslunar ríkisins sem
hafði starfað frá 1986. Hlutabréfríkisins
voru seld í tveim útboðum í lok
árs 1994 og i upphafi árs 1995.
Eignaraðild var mjög dreifð í
upphafi og var eignarhlutur
stærsta hlulhafans aðeins 3,2%
Iengst af. Þetta hel'ur breyst því
að samkeppnisaðilinn Pharmaco
hefúr eignast tæplega 10% hlut
í félaginu á síðustu mánuðuin.
Arðsemi eigin ijár síðustu fimm
árin hefurveriðrúmlega 10%að
meðaltali og veltuaukning á
sama tíma 58%.
21%
21%
Lyfjaverslun
Islandsbanki
Jarðboranir
Vel heppnað
Almennt er því hægt að segja
um einkavæðinguna hér á
landi að hún sé vel heppnuð.
Fyrirtækin hafaallflest náð góðu
flugi og rekstur þeirra skilar vel
af sér. Sala hlutabréfa Járn-
blendifélagsins markar enn ein
tímamótin í þessu ferli sem von-
andi mun halda áfram.
Heimildir: Einkavæðing á Islandi,
greinasafn, útg. Framkvæmdanefnd um
einkavæðingu og Samtök verðbréfafyrir-
tækja, febrúar 1997.
Islensktatvinnulif.
2