Vísbending - 08.03.2002, Blaðsíða 1

V
Vi k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
8. mars 2002
10. tölublað
20. árgangur
Einkavæðingin höktir
Eftir þriggj a ára einkavæðingarferl i
Landssímans hefur sá kafli í sögu
fyrirtækisins verið nefndur
„Landssímaklúðrið". Y msar mikil vægar
breytingar hafa verið gerðar á fyrir-
tækinu en lítið virðist fara fyrir árangri
af því starfi. I staðinn má líta yfir blóði
drifinn vígvöllinn þar sem særðir og
þjáðir skjóta áfram úr skjóli skotgrafa
hver í átt að öðrum svo að bergmálið
glymur. Um leið hlakkar í mörgum þeim
sem sitja við hliðarlínuna. Steingrímur
J. Sigfússon, formaður Vinstri grænna,
sagði nýlega að „Landssímaklúðrið"
myndi breyta afstöðu fólks til einka-
væðingar og bætti við: „Nú spyr fólk af
hverju þjóðin megi ekki eiga Lands-
símann saman“.
Upphafið
Upphaf einkavæðingarbylgjunnar er
venjulega eyrnamerkt Margaret
Thatcher þegar hún varð forsætisráð-
herra Bretlands fyrir hönd íhaldsflokks-
ins í lok áttunda áratugarins (sjá einnig
„Einkavæðing ríkisins", 10. tbl. 2001).
Engu að síður eru til dæmi um einka-
væðingarstefnu í Þýskalandi frá 1961
þegar þýska Adenauer-stjórnin seldi
meirihluta í bflaframleiðandanum V olks-
wagen í opnu hlutafjárútboði sem var
mjög svo vilhallt smærri fjárfestum.1
Fjórum árum síðar var annað enn stærra
fyrirtæki, VEBA, sett á markað. Einka-
væðingaráform Þjóðverja fóru hins
vegar út um þúfur í fyrstu niðursveiflu
hlutabréfamarkaðarins þegar rfkið
neyddist til að kaupa út marga smáa
fjárfesta.
Upphaflega hugmyndin á bak við
einkavæðinguna var að láta einka-
geirann hafa aftur margan þann rekstur
sem hafði verið „þjóðnýttur“ með einum
eða öðrum hætti frá byrjun tuttugustu
aldarinnar. Fyrstu tilraunir Thatchers
til einkavæðingar British Aerospace og
Cable & Wireless mættu mikilli and-
stöðu og lofaði verkalýðsflokkurinn að
þjóðnýta fyrirtækin á ný kæmist hann til
valda. Ákveðin vatnaskil urðu hins
vegar þegar einkavæðing British Tele-
com gekk eins og í sögu árið 1984 og
einkavæðing varð ein af meginstefnum
bresku ríkisstjórnarinnar. I lok níunda
áratugarins höfðu fleiri lönd út um allan
heim tekið upp sömu stefnu.
Hápunkturinn 1997
Ilok tíunda áratugarins var einka-
væðing orðin mjög almenn stefna
ríkisstjórna í öllum heimshornum og
lykilstefna í efnahagslegri endurskipu-
lagningu margra landa. Markmið einka-
væðingar hafa verið þau sörnu allt frá
Adenauer-stjórninni: 1) afla tekna fyrir
ríkið, 2) ýta undir efnahagslega skil-
virkni, 3) minnka áhrif ríkisins í hag-
kerfinu, 4) skapa aukna hluthafamenn-
ingu, 5) skapa tækifæri til aukinnar sam-
keppni og 6) koma ríkisfyrirtækj um undir
aga markaðarins. Fleiri markmið hafa
einnig komið fram eins og t.d. að skapa
virkan verðbréfa- og fjármagnsmarkað.
Reyndar hefur verið sýnt fram á að þessi
markmið eiga það til að stangast á en
engu að síður eru þau verðug markmið
sem enn eru höfð að leiðarljósi.
Heildarupphæðin sem ríkisstjórnir
hafa fengið með einkavæðingu á tíunda
áratuginum er áætluð rúmlega þúsund
milljarðar Bandaríkjadollara. Eitthvað
um tveir þriðju hlutar þeirrar upphæðar
hafa orðið til í OECD-ríkjum og um 60%
þeirrar upphæðar í Evrópusambands-
ríkjum en einkavæðing jókst til muna
þegar ríki fóru að aðlaga sig skilyrðum
evrópska myntsamstarfsins (EMU). Á
mynd 1 má sjá hvernig einkavæðingin
hefur þróast í heiminum. Mikill vöxtur
var í einkavæðingu á seinni hluta tíunda
áratugarins sem náði hápunkti árið 1997
þegar upphæðin nam rúmlega 150 millj-
örðum Bandaríkjadala. Asíukreppan
árið 1997 dró úr einkavæðingu í ríkjum
sem standa utan OECD en mikill vöxtur
einkenndi árið á undan. Árið 2000 mátti
merkja nokkurn samdrátt í einkavæð-
ingu innan OECD-ríkjanna í takt við
niðursveiflu hlutabréfamarkaðarins
(Fratnhald á síðu 3)
Mynd 1. Verðmœti einkavœðinga á lieimsvísu frá
1990 til 2000 (í milljónum Bandaríkjadala)
Mynd 2. Samanlögð einkavœðing á ti'unda áratug-\
inum í nokkrum löndum m.v. stœrð hagkerjisins (%)]

Einkavæðing hefur geng- . I ið mun hægar hér á landi 1 eníflestumöðrumsmáum Á OECD-ríkjum. Nýskráningum fyrirtækja f 1 fækkaði á milli ára. Það er Cj áhyggjueíni hvelítiðerum stofnun l'yrirtækja víðs vegar um landið og á land- 2 inu í heild því að nýliðun er / J mikilvægforsendaaukinnar framleiðni og framfara. i Bandaríkjamenn hafa tekiÁ '| upp verndarstefnu sem T getur haft alvarlegar afleið- ingar fyrir alþjóðaverslun.