Frjáls verslun - 01.06.1947, Blaðsíða 2

Dr. JÓN J. AÐILS, prófessor:
Skúli laiidfógeti
— Einkenni og œvistarf —
„Frjáls Verzlun” tekur sér jiuð leyfi, aS birta hér
lokakaflann úr liókinni „Skúli Magnússon", sein
gefin var út á 200 ára afmæli hans, áriS 1911. Þetta
ritverk er samiS af frábærri kostgæfni og þekkingu,
og ber jafnframt vott um virðingu sagnaritarans
fyrir sögupersónunni, sem óumdeilanlega er í hópi
mestu stórmenna vorra.
Að ytri ásýndum bar Skúli Magnússon eigi
mjög a£ öðrum samtíðarmönnum sínum, en
nokkuð liaíði hann við sig, það er ósjálfrátt
vakti athygli manna og eftirtekt, svo flestum
varð starsýnt á hann í fyrstu. Hann var með
hærri meðahnönnum á vöxt, réttvaxinn, síval-
ur og ltvelft brjóstið, handsmár og vellimaður,
hvikur mjög í öllum hreyfingum, skinnræstinn
og hörundsbjartur, toginleitur og bólugrafinn
mjög, varamikill og þó eigi munnljótur. frán-
eygur og svarteygur, svipmikill og stórliöfðing-
leitur og svipurinn nokkuð áhyggjufullur. Hann
var flestum mönnum hvellrómaðri, en seinmælt-
ur og var sem hann biti á vörina er hann tal-
aði. Enginn var hann sérlegur burðamaður, en
þolinn, þiautseigur og heilsugóður. Varð hon-
um J)ví nær aldrei misdægurt fyrri en nokkuð á
efstit árum sínum, og má Jiað furða lieita um
mann, er átti jafn erfiða og ónæðissama ævi.
Viðhafnar- og skartsmaður var liann að sönnu,
])ótt eigi bærist hann mikið á hversdagslega
livorki í klæðaburði né öðru. Hann var mað-
ur hreinlátur og reglufastur og hinn kurteisasti
í látbragði, en þó fráleitur öllu látæði og affara-
sniði. Hann var meðalmaður glaðlyndur og
Iieldur fálátur og þögull hversdagslega, en þó
veitingasamur, einkum við vini sína, og örlát-
ur og rausnarlegur í öllum tillögum og útlát-
um. Þegar vinir hans tóku liann tali var hann
ræðinn og skemmtilegur, og gat Jrá oft verið
bæði gamanyrtur og gagnyrtur, og jafnvel stund-
um meinyrtur, er svo bar undir, en glens allt
og léttúð var honum fjarri skapi.
Eigi mátti Skúli heita lærður maður, en hann
unni lærdómi og listurn og mat mikils Jrá menn,
er báru af öðrum í þeim efnurn. Er það eitt
98
meðal annars er bendir til þess hve mikill
menntavinur hann var, að hann átti rúm 1300
bindi af bókunr ýmislegs efnis og á ýmsurn
; tungumálum, og má það mikið kalla á Jreim
dögum. Sálargáfur hafði hann miklar og góðar,
var skarpvitur og svo athugull og framsýnn, að
hann var af mörgum talinn forspár. Með aldr-
inum aflaði hann sér allmikillar þekkingar í
ýmsum greinum, eftir því senr honum gáfust
föng á í annríki sínu og erfiði. í lögum var liann
einkar vel að sér og bar gott skyn á stjórnar-
málefni. Hafði liann aflað sér þekkingar sinn-
ar á báðum þeim greinum meira af reynslu og
viðtali við stjórn- og lögvitringa en með bók-
lestri, enda hafði liann franrar öllunr íslend-
ingum á þeinr tímum, að Jóni Eiríkssyni einunr
undanskildunr, haft tækifæri til að kynnast og
eiga tal við ýmsa menn, er í þeinr greinum báru
af öðrum bæði að reynslu og þekkingu. Skal
lrér aðeins tilnefna greifana Moltke, Tlrott og
Reventlow, er allir skipuðu fremsta sess í stjórn-
arráði konungs. Jóni Eiríkssyni, er einnig var
nreðlimur stjórnarráðsins, var við brugðið fyrir
þekkingu sína á þeinr efnum, en Skúli og hann
voru aklavinir. Skúli lagði stund á þessi fræði
nteira sakir þess, að staða hans og störf útheimtu
það, heldur en af þvr, að hugur hans og hjarta
hneigðust að Jreinr. Þótt nrörgunr kunni undar-
legt að Jrykja, var hann mest gefinn fyrir að
lesa guðfræðibækur, einkum trúfræðibækur eða
bi bl íuskýringar, og er það mál manna, þeirra
er ritað Irafa um lrann, að hann liafi verið nrað-
ur einkar trúlrneigður að eðlisfari. Mörgunr
kann nú að virðast þetta ósennilegt og þykja Iiitt
líklegra, að guðrækni lrans hafi eigi átt sér djúp-
ar rætur, enda má því eigi neita, að breytni hans
var á stundunr allt annað en guðræknisleg. En
Jrað sannar auðvitað alls eigi, að lrann lrafi eigi
kunnað að vera trúhneigður og það af einlægu
hjarta, heldur aðeins lritt, að lrann var breyzkur
nraður, og hafa nrargir trúaðir og guðlrræddir
menn bæði fyrr og síðar verið nreð Jrví nrarki
FRJÁLS verzlun