Vísir - 14.05.1974, Blaðsíða 7

Visir. Þriðjudagur 14. mai 1974.
cýlíenningannál
Að snúa út úr
Þjóðleikhúsið:
ÉG VIL AUÐGA MITT LAND
Asna og viskustykki i þremur
þáttum eftir Þórð Breiðfjörð
Tóniist: Atli Heimir Sveinsson
Leikstjórn: Brynja Benedikts-
dóttir
Leikmynd og búningar: Sigurjón
Jóhannsson
Eftir fyrri kynni af
verkum Þórðar Breið-
fjörðs, bæði i útvarpi og
annarsstaðar, hafa trú-
lega ýmsir gert sér
góðar vonir um fyrsta
leikverk hans á sviði,
söngleikinn, Ég vil
auðga mitt land sem
Þjóðleikhúsið frumsýndi
á laugardag. Og vist var
mikið hlegið i leik-
húsinu. Samt olli leikur-
inn meir en hálfgildings
vonbrigðum.
Þau stafa nú ekki af þvi að hér
er um að ræða eindregin farsaleik
án neinskonar alvörugefni né
ádeilna — þótt ævinlega sé það
styrkur skops að fjalla um raun-
verulegt efni og beinast að ein-
hverju marki. Það er samt
athugaverðara við þennan leik
hvað hann er að stofni til og eðli
sinu mikið likur öðrum islenskum
skopleikjum og algengu gaman-
efni. Það er nú aldeilis algengur
mórall bæði i leik og sögum, hjá
þeim Múla-bræðrum og Agnari
Þórðarsyni svo einhver dæmi séu
nefnd, að margur verði af aurum
api og sælast sé að forðast þvi-
likan soll. En lýsing hinnar ný-
riku kliku i Ég vil auðga mitt land
er öll á þessa bók lærð og aðeins
hana, svo einfaldlega samin að
ekki verður um að gera neinar
verulegar mannlýsingar eða
manngervinga i hóp klikubræðra.
Ekki er heldur margt nýlegt á
seyði á heimili Eiriks Vidalins,
sálfræðings, hindranahlaupara
og prófessors með konu hans og
dóttur, úrlærðri i fótsnyrtingu, né
heldur i „eiginkvennakór” þeirra
klikubræðra, svo kátlegur sem
hann þó verður á sviðinu. Þetta
eru lausleg tilbrigði algengra
lýsinga á nýriku snobbi og brodd-
borgaraskap. En það sem mesta
kátinu vekur i leiknum og
sýningunni er einskonar fiflsku-
eða fjarstæðu-fyndni i orða-
leikjum, útúrsnúningum og uppá '
tækjum af svipuðu tagi og oft hafa
vel tekist i útvarpsþættinum
„matthildi”. Þannig lagað tiltæki
er að gera hinn hjartahreina
svein, sem Iris, dóttir hjóna,
þrátt fyrir allt leggst á hugi við,
að jólasveini i fullum galla, með
poka og skegg! Sálarstrið
Stekkjarstaurs: Sigurðar Skúla-
sonar út af þvi hvort hann ætti nú
að gerast nýtur þjóðfélagsþegn
eða halda fast við jólasveindóm
sinn var ansi kátlega af hendi
leyst. Og Herdis Þorvaldsdóttir
fór vitanlega létt með frú Rakelu
Vidalin: bragur hennar um Leó
sem klikan sveik var fluttur af
fyndni og fimi sem aðrir leika
ekki eftir henni.
Hin Iskyggilega klfka lendir i
tæri við sinn ofjarl þar sem er
fjárplógsmaður af annarri kyn-
slóð, heljarskinn sem þykist
LEIKHÚS
eftir Ólaf Jónsson
orðið elliært en heldur reyndar
öllum þráðum atburðanna i hendi
sér fram undir siðustu stund. Þar
var önnur mannlýsing leiksins:
Baldvin Halldórsson átti eins og
stundum áður hægt um vik að búa
til úr litlu efni furðu kostulega
karlfigúru.
En það er trúlega æði vanda-
samt að búa til heilt leikrit úr
engu efni, eða aðeins eftirhermu
og útúrsnúningi tiðkanlegra leik-
og frásagnarefna, þarf furðu út-
haldsgóða fyndni til að láta hjól
farsans snúast með nógu hjól-
liðugum hætti. Vera má að þeim
þremenningum Davið Oddssyni,
Hrafni Gunnlaugssyni og Þórarni
Eldjárn, sem saman standa að
höfundinum Þórði Breiðjörð,
hefði verið hagkvæmara að
semja hreina og beina reviu i við-
lika stil við sina vinsælu útvarps-
þætti. Það sem vonbrigðum olli af
leik þeirra var, held ég, fyrst og
fremst að hann vantar sjálfstæða
uppistöðu, velvirka leiksögu sém
leyfihinni paródisku og fjarstæðu
fengnu fyndisgáfu þeirra að njóta
sin i samfellu. Eins og hann er úr
garði gerður verður farsinn furðu
bláþráðóttur og úthaldslitill —
þótt að sönnu beri fyrir ýmsa hlá-
lega brandara og kostuleg tiltæki.
Og efni leiksins, sliku sem það
er, var vel til skila haldið i
sýningunni við leikstjórn Brynju
Benediktsdóttur, fjarska hagan-
lega leikmynd Sigurjóns
Jóhannssonar og siðast en ekki
sist tónlist Atla Heimis Sveins-
sonar. Bæði hún og söngvar
Þórðar Breiðfjörðs eru að sönnu
-öldungis ólik þvi sem tiðkast i
innlendum söngleikjum, og söng-
vararnir nutu miklu betur
paródiskrar aðferðar að efninu,
eftirhermu og útúrsnúnings, en
leikurinn að öðru leyti. Ég nefni
bara sigursöng þeirra kliku-
bræðra eftir skúnkinn Leó, ræfil,
fifl og dverg, þar sem mörgum
karlakór, fóstbræðrum og kvart-
ett var i einu lagi gefið langt nef.
Klikubræður I Ég vil auðga mitt land: Bessi Bjarnason, Gubjón Ingi
Sigurðsson, Erlingur Gislason, Ævar Kvaran, Gunnar Eyjólfsson,
Valur Gíslason, GIsli Aifreðsson.
Harmur ón tára
Sinfóniuhljómsveit tslands.
Tónleikar 9. mai 1974.
Hljómsveitarstjóri: Karsten
Andersen.
Einleikur á pianó: Ann Schein.
Epitaphion Jóns Nordal er
samið til minningar um
einn ágætasta tónlistar-
mann islendinga, Einar
Vigfússon sellóleikara.
Einar Vigfússon var svo
kunnur unnendum æðri
tónlistar, að ég ætla mér
ekki þá dul að reyna að tjá
með orðum, það sem tón-
skáldið Jón Nordal hefur
gert fagurlega með hendi
meistarans, i verki sínu.
Það er ekki fljótgert fyrir mig
að telja upp allar þær ógleyman-
legu stundir, er ég hef hlýtt á tón-
smiðar Jóns Nordals. Aldrei hef
ég hlýtt á þær svo, að ekki sætu
þær lengi i huga mér til umhugs-
unar og ánægju.
„Epitaphion” Jóns Nordal, er,
eins og verk hans yfirleitt, hnit-
miðað i byggingu og útfærslu.
Formskyn hans er með afbrigð-
um, verk Jóns þeim kostum
gædd, að aldrei sækir að manni
leiði við að hlýða á þau. Með
söknuði hlýðir maður á lokatón-
ana og hugsar með sjálfum sér:
„Sárt að verkinu skuli vera lok-
ið.” Seinna, þegar maður fer að
ihuga verkið, verður niðstaðan
sú, að það var ekki nótu of langt
né stutt. Þegar ég hlustaði á
„Epitaphion” Jóns, hvarflaði að
mér sá grunur, að Jónmundi gefa
tilfinningum sinum meiri útrás en
raunin varð. Harmur er dýpri án
tára. Fáum mun hafa blandazt
hugur hvert tónskáldið var að
fara með tónverki sinu, slagharp-
an, svo eitthvað sé nefnt, talaði
sinu máli. Þetta tónverk Jóns
Nordal er að minu mati ein hin fá-
gætasta islenzkra tónsmiða.
Sem betur fór!
Næst lék Ann Schein annan
(sem reyndar var fyrsti)
pianókonsert Chopins. Einleikar-
inn flutti verkið af viðkvæmni,
kannske um of. Leikur Ann
Schein var ekki að öllu leyti
öruggur, sérstaklega i fyrsta
þætti. Það lagaðist þó er á leið,
linur hreinni og samleikur vinstri
og hægri handar til muna skýrari.
Hvað ætli sé annars búið að flytja
þetta verk oft hér á landi?
Að lokum lék hljómsveitin
sinfóniu no. 1 i D-dúr eftir landa
hljómsveitarstjórans, Johan
Svendsen. Sem betur fer, samdi
Svendsen ekki nema eina
sinfóniu. Tónsmiðar hans eru
yfirleitt samsuða af norskum
þjóðlögum eða lögum i norskum
þjóðlagastil, talsvert kryddaðar
af áhrifum frá Robert Schumann.
Dæmigerðar um svokallaðar
„hljómsveitarstjóratónsmiðar”,
ljóðrænar, en afskaplega óeftir-
minnilegar.
Hljómsveitarstjórinn gerði
örugglega flest, sem hægt er til
Gisli Magnússon
þess að koma i veg fyrir að hlust-
endur annað hvort sofnuðu eða
gengju út. 1 sjálfu sér á Karsten
Andersen þakkir skildar, að ekki
fór verr en fór. Segja má um
hljómsveitarstjórn hans á þess-
um tónleikum, að hún einkenndist
af hógværð og varfærni, án sof-
andaháttar.
Vofur á sjó og skógi
Vegna prentaraverkfallsins
hafa umsagnir um tónleika legið
niðri um langt skeið. En hér verð-
Jón Nordal
ur einnig getið um tónleika
Sinfóniuhljómsveitar íslands 25.
april. Stjórnandi hljómsveitar-
innar var þá Bohdan Wodiczko og
einleikari á pianó Gisli Magnús-
son. Einnig þá var frumflutt nýtt
verk eftir Islenzkan höfund,
„Haflog” eftir Þorkel Sigur-
björnsson.
Verk Þorkels er kunnáttulega
samið og ekki flóknara né óað-
gengilegra en svo, að auðvelt er
að fylgjast vel með þvi fyrir flesta
tónlistarunnendur, og hafa þó
nokkra ánægju af. Tónsmiðin ólg-
aði af þeim blæbrigðum, sem haf-
ið býr yfir. Minnti reyndar af og
til á annað tónverk, „La Mer”
eftir Debussy. Sennilega þekkir
Þorkell það verk mæta vel, allt
frá kyrru hafi til ólgandi. Þótt
einhverjum kunni að þykja
undarlegt kom annað tónverk
mér oft I huga — „Tapiola” eftir
Tónlist eftir
Birgi Guðgeirsson
Sibelius. 1 verki Þorkels hvarflaði
hugurinn oft að sævofum. I
„Tapiola” Sibeliusar eru hins
vegar á reiki skógarvofur hljóð-
andi i snjóbyl i eyðiskógum Finn-
lands.
Að svo miklu leyti, sem ég get
um dæmt, var leikur hljómsveit-
arinnar með miklum sóma og
öryggi. Annars er einkennilegt
hvað Wodiczko snýr sér sjaldan
að hægrihluta hljómsveitarinnar,
heldur einbeitir sér fyrst og
fremst til vinstri og að miðju. Það
eru mörg hljóðfæri hægra megin
á hans hönd, sem hljómsveitar-
stjórinn mætti gjarnan sinna á
annan máta en hann gerir.
Um gums
Næst á efnisskránni var hinn
leiðinlegi og langdregni pianó-
konsert Katsjatúrians.
Tónskáldið kann að visu sitt
handverk. Hljómsveitarútsetning
eins og flugeldasýning og ein-
leikshlutverkið afar erfitt tækni-
lega, með umtalsverðum glæsi-
brag, en innihaldið takmarkað,
svo ekki sé minnst á andagift.
Það eina, sem unun var á að
hlýða I þessu gumsverki var ein-
leikur Gisla Magnússonar. Hafi
hann áður leikið betur opinber-
lega, þá hefur það farið fram hjá
mér. Mest kom mér á óvart
öryggi Gisla frá upphafi til enda,
örugg framkoma og stórglæsi-
legur leikur. Vinstri hendin
hljómmikil svo. af bar. Leikur
Gisla fyllti salinn, allt frá voldug-
um hljómum til fingerðs og glitr-
andi efra sviðs á nótnaborðinu.
Það eru margir heimsfrægir
pianóleikarar, sem naumast
hefðu gert betur, hvað þá meir!
Þó að verkið sé takmarkað að
innri gæðum, býður það afburða
pianóleikara næstum sleitulaus
tækifæri til þess að sýna getu sina
eða getuleysi. Um getu sina þarf
Gisli ekkert að óttast. Samleikur
hljómsveitar var hnökralitill.
Eftir hlé lék hljómsveitin verk
eftir Martinu og Milhaud. Verk
þessi eru haglega samin, en nán-
ast það sem á dönsku mundi vera
kallað „underholdningsmusik”,
enda naut hljómsveitarstjórinn
sin vel I þeim. En hvilikt
samanhnoð af töturiegum verk-
um á einni og sömu efnisskrá, á
þessum tónleikum eins og þeim
sem fyrr var getið!
En það sem bjargaði báðum
tónleikunum var þáttur heima-
manna, leikur Gisla Magnússon-
ar og hin nýju verk þeirra Jóns
Nordals og Þorkels Sigurbjörns-
sonar. Þrátt fyrir allt gerðu þeir
tónleikana áhugaverða og
ánægjulega. Þökk sé þeim!