Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.1963, Blaðsíða 11
Jónas Magnússon, Stardal: Búskapur Eggerfs Briem i Vibey
Katrin Briem, kona Viðeyjarbondans
IViðey var öll þessi ár starf-
andi margt verkafólk karl-
ar og konur, þó alltaf meira af kven
fólki — nema haust og vor, þegar
teknir voru aukakarlmenn til jarð
yrkjustarfa og annarra sérstakra
verka.
Yfirleitt var margt fólk í Viðey
árið um kring — sem eðlilegl var,
með svo mikinn búrekstur, enda
allt smátt og stórt unnið með manns
höndinni eins og fyrr var frá sagt.
Aldrei var færra á vetrum en um
og yfir 20 manns, og miklu fleira
á vorin — og um sláttinn voru þar
um 30 manns.
ANNAR HLUTI
öll verk við búið í Viðey voru í föst-
tum skorðum. Hver og einn gekk að
sínu úthlutaða starfi — svo mátti heita
undantekningarlaust.
Alltaf voru 6 ársstúlkur. Af þeim voru
fimm, sem mjólkuðu á málum, en ein
var í eldhúsinu, auk ráðskonunnar. Hver
stúlka hafði einn karlmann í þjónustu.
Ein stúlka hirti og hreinsaði alla mjólk-
urbrúsa og mjólkurílát, sem var mi'kið
verk, því oft komu brúsarnir illa verk-
aðir af sjávarseltu, þgar ágjöf var. öll
mjólkurílát voru hreinsuð og þvegin
iheima í húsinu — svonefndu þvottahúsi
(sem kallað var lika „Ölstofa,“ og hét
það frá fornu).
Tvær stúlkur önnuðust alla stórþvotta,
sem voru venjulega vikulega, og aðrar
tvær stúlkur voru við að hirða húsið
daglega uppi og niðri, og var það mikið
vrk að þvo öll þau mörgu trégólf og
laga til í herberjum piltanna.
I fjósinu voru tveir fastamenn, og
sá þriðji á málum. Það var ráðsmaður-
inn. Hann var fjölskyldumaður. Hann
hjálpaði tU með gjafirnar á málum, vigt-
aði mjólkina, færði inn í bókina og
gkk frá brúsunum. Hann hét Gissur
og var Bjarnason, frá Litla-Hrauni, Eyr-
arbakka. Gissur var fullorðinn maður,
söðlasimiður að iðn og þjóðhagi. Sig-
ríður hét kona hans Sveinsdóttir, dreng
skaparkona og skörungur. Þau áttu fimrn
börn, að mestu uppíkomin. Þau höfðu
sitt sjálfstæða heimili í Viðey. Síðar
fluttust þau til Hafnarfjarðar, og þar
dió Gissur. Börnin og móðir þeirra,
Sigríður, fóru tU Vsturheims, nema elzti
sonur þeirra, Þorvaldur. Hann drukkn-
aði í mannskaðaveðrinu milra 7. apríl
1906, á skútu, sem fórst uppi við Mýr-
ar, sama dag og Viðeyjarslysið varð.
Næst á eftir Gissuri kom Brynjólfur
Gíslason sem var ráðsmaður í Viðey,
cíðar bóndi í Skildinganesi, og kona
hans Guðný Jónsdóttir, prests á Auð-
kúlu. Þau áttu margt ungra barna þá,
»em flest eða öll komust til mennta. Þar
á meðal eru prestarnir séra Eiríkur, sem
var prstur á Útskálum, og séra Gísli,
prstur á Kirkjubæjarklaustri, og enn-
íremur Tlheodór tannlæknir — og fliri
*em ég kann ekki að gera fulla grein
fyrir.
Þá voru oftast tveir karlmenn um-
fram flutningamennina við ýmis heima
verk á vetrum. Störfuðu þeir við jarð-
yrkju meðan þítt var, við að aka út
mykju á túninu og aka upp þara vestur
á Eiðinu, sem átti að nota í flög, og
margt var það fleira, sem þeir voru
látnir gera.
Eins og áður hefur verið getið, voru
tveir fastir flutningsmenn, sem fóru með
mjólkina daglega yfir „sundið“. Þeir
þurftu að vera duglegir og góðir sjó-
menn, gætnir og öruggir. Lengst af voru
það bræðurnir frá Kleppi við Viðeyjar-
sund þeir Magnús og Gísli Einarssynir,
góðir sjómenn og stjórnarar, einkum þó
Magnús. Ekki voru þeir bræður þó sam-
an, heldur hvor eftir annan. Oftast var
á hverju hausti ráðinn röskur maður,
og helzt vanur sjó, til flutninganna með
framangreindum bræðrum. Flutning-
arnir í Viðey þóttu erfitt verk, og vos-
búð oft mikil, þegar rysjuveðrátta var,
einkum um háveturinn í skammdeginu,
því alltaf var farið, ef fært þótti. Það
var liilta oft mjög ónæðissamt, auk mjólk
urflutningsins. Ótal margar aukaferðir
voru farnar yfir á Köllunarklettinn og
oftast seinni hluta dags eða á kvöld-
in. Náttúrulega þó aldrei nma í góðu
veðrL
Ef mjög slæmt þótti yfir „Sund-
ið“ og ekki hægt að ná fyrir Laugar-
nes, sem stundum var, einkum í norð-
anátt, 'þá var hleypt inn í Vatnagarða.
Þar var sæmilegt að lenda. En þá varð
að bera alla mjólkurbrúsana vestur að
Laugarnesi, því enginn var vegurinn,
fyrr en Kleppsspítalavegurinn kom 1906
til 1907. Stundum var lent við Köllunar-
klettinn í vestan- og norðvestan-átt, ef
ekki var talið fært fram fyrir Nesið.
Þá þurfti einnig að bera mjólkina þaðan
yfir til Laugarness. Það var erfitt verk
að bera alla brúsana og fara margar
ferðir. Mjólkurbrúsarnir voru 25 og 30
lítra. Þegar þetta þurfti að gera, höfðu
piltarnir alltaf með sér „létta“. Hann
var þannig gerður; úr borðbút, með hálf
hrings hálsmáli og mjókkaði frá „háls-
málinu“ (ef svo mætti orða það) til
endanna. Þetta burðaráhald hvíldi þvert
yfir herðar og axlir. í endana var fest
grönn keðja eða sterkt snæri og haft
mátulega langt í því og krókur á end-
anum, sem krækt var í brúsahöldin.
Það var mjög gott að bera í þessum
létturn" og reyndd jafnt á líkamann.
Þegar slæmt þótti yfir „Sundið", var
venjulega farið á stærri bát, og þá hafð-
ir hjálparmenn, 1 eða 2, til viðbótar. Það
var oft hörku-barningur heim, hvort sera
var úr Vatnagörðunum, ef norðanstorm-
ur var, eða frá Laugarnesi þgar hvasst
var á austan. >á kom fyrir, að ekki
náðist í „heimavörina." Var þá lent vest-
ar, í svonefndri Brekkuvör — mun að
réttu heita Áttæringsvör.
CjTeta vil ég hér ins manns, sem
á þessum árum var í Viðey, og vann
þar við jarðyrkjuvinnu vor og haust.
Stundum var hann mestan hluta ársdns,
nema vetrarvertíðina. Þá reri hann ofan
fjalls, sm kallað var. Bjarni hét hann
og var Gestsson. Haun var lausamaður
og einhleypur. Bjarni átti ekki sinn
líka að vinnuafköstum, enda var hann
afanmenni að burðum. Hann fór alltaf
þessar ferðir, þegar vont var og bæta
þurfti miönnum við með mjólkina. Þegar
barningur var, urðu alltaf tveir að
leggja út á móti honum, og máttu held-
ur kki vera neinir skussar. Bjarni vann
við ofanafskurð á túninu á haustin,
lengst af, mðan risuþítt var. Hann skil-
aði nær aldri minnu en 100 ferföðmum
á dag — og stundum yfir það. Kaup
Bjarna var kr. 2.00 á dag, en þá var
öðruim ofanafristumönnum á haustin
borguð kr. 1.00. En Bjarni Gestsson vann
alla erfiðisvinnu á við tvo venjulega
menn. Bjarni var stór maður, að sama
skapi þrekinn, og einkum breiðvaxinn
um brjóst og herðar. Hægur í umgengni
og var hann og prúðmenni mikið. Nú er
hann horfinn, eins og flestir aðrir Við-
eyingar, sem þar voru á þeim árum.
Það var fastaverk flutningamannanna
eftir að þeir komu heim á daginn og
þurftu ekki að fara í aukaferðir, að þeir
áttu að sækja allt vatn í húsið. Vatnið
var sótt í brunn, nokkuð sunnan og
neðar við íbúðarihúsið. Það þurfti mikið
vatn í Viðey; til allra þvotta og var
óspart notað, einkum á mjólkurílátin,
sem baða varð upp úr mörgum vötnuim.
Manni fannst stundum óþarfa-bruðl með
vatnið, þegar búið var úr vatnskassan-
um og þurfti að ssekja aukavatn, áður
en piltarir komu frá flutningunum.
Vatnið var alltaf borið í 25 lítra mjólkur
brúsum og halað upp úr áðurnefndum
brunni, sem á var vinda. Þeir, sem sóttu
vatnið, báru brúsana í áðurgreindum
„léttum.“ Þeir voru mesta þing. Tveir
25 lítra brúsar í létta annst manni ekki
vera mikil byrði.
í þessum heimabrunni þraut aldrei
vatn, og það var tært og gott. En
stundum kom það fyrir, að Hlöðubrun-
inn þraut, og þá varð að bera vatn úr
heimabrunninum í fjósið, sem ekki þóttd
góður ábætir.
Eins og áður segir, mjólkuðu
stúlkurnar oftast fimm, en ekki sú er
var í eldlhúsinu og heldur ekki ráðskon-
an, Katrín Gunnlaugsdóttir. Hver mjalta
stúlka hafði 10 kýr, nema ein af þeim
hafði 12. Helga hét hún, forkur dugleg
til allra verka. Skapstór nokkuð, en
mjög hreinleg. Oftast var hún fyrst af
stúlkunum með mjaltirnar, þótt hún
hefði fleiri kýr. Hver mjaltastúlka hafði
sínar ákveðnu kýr, sem Eggert sjálfur
úthlutaði hverju sinni, þegar nýjar
stúlkur komu. Þá þekktist ekki, að karl
menn mjólkuðu eða kynnu að mjólka
kú. Samt kenndi Eggert öllum yngri
mönnum, sem í Viðey voru nokkuð að
ráði, að mjólka, einkum og sérstaklega
þeim, sem voru í fjósinu. Þeir urðu skil-
yrðislaust að læra það, þótt ekki væri
þeim það ætlað sem starf.
Eggert sagði, að allir undir menn, sem
ynnu við skepnuhirðu, og bændaefni
9. tölublaS 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H