Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1974, Blaðsíða 5

að fara sér hraðar,'1 er haft eftir
bandarískum diplómat, sem starf-
aði i Saudi-Arabiu. En Feisal er
þeirrar skoðunar, að bezt sé að
flýta sér hægt. „Byltingar geta
komið ofan frá úr hásætum, ekki
síður en upp úr kjöllurum sam-
særismanna," segir hann. „Okkur
vantar næstum allt, en það er
sama: Stöðugleiki er höfuðskil-
yrðið. Byggingin má ekki koll-
steypast. Við byggjum frá grunni
og verðuni áð fara okkur hægt.
Kraftaverk gerast ekki á einni
nóttu."
Þessi varúð getur orðið nokkurt
vandamál. 1 Saudi-Arabíu er risin
upp ný stétt ungra tæknikrata,
menntaðra á vestur-lenzka vísu.
Þessir menn þyrpast nu út í við-
skipta- og skriffinnskulíf lands-
ins. Vera má, að ekki líði á löngu
þar til þeir krefjast þess, að róð-
urinn verði hertur og þeim fengin
meiri hlutdeild i stjórn og stefnu
landsins.
Þá er sá vandi að velja eftir-
mann Feisals. Beinar ríkiserfðir
eru ekki skilyrði í Saudi-Arabfu.
Arið 1965 kaus konungsfjölskyld-
an hálfbróður Feisals, Khalid
krónprins, til að verða eftirmaður
hans. En Khalid, sem nú er sextíu
og þriggja ára gamall, er sagður
óframfærinn og hæggerður og
þjáist i þokkabót af lijartasjúk-
dómi. Þvi er trúlegt, að ekki verði
allir á einu máli uih valiö, er
Feisal fellur frá, og verður það
tekið til endurskoðunar. Líklega
yrði þá samið, svo allir gætu vel
við unað; Khalid t.d. krýndur kon-
ungur, en stjórntaumarnir feng-
nir i liendur yngri og dugmeiri
manni. En þetta mun tæpast
verða íyrir opnum tjöldum.
Saudfjölskyldan hefur aldrei
borið deilur sínar á torg.
En hver sá, sem fær það hlut-
verk að stjórna landinu eftir daga
Feisals, mun fá torleysan vanda
að glíma við: stöðu Saudi-Arabíu i
Miðausturlöndum. Þar til fyrir
skömmu taldi Feisal það fyrsta og
fremst hlutverk Saudi-Arabíu að
vera eins konar andlegt einingar-
afl Islams, þeirra landa þar sem
Múhammeðstrú ríkir, enda hafa
Sudi-Arabar haldið sig í nokkurri
fjarlægð frá átökunum fyrir botni
Miðjarðarhafs. Annarra þjóða
Arabar hafa margir hverjir litið
þá illu auga fyrir vikið og jafnvel
sagt þá einskisnýta villimenn. En
stríðið hefur fært Arabaþjóðirnar
'hverja nær annarri og samþykki
Feisals við útflutningsbanni á olí-
unni hefur orðið þar þyngst á
metunum. Hefur það aflað honum
meiri virðingar og vinsælda með-
al Ai-alia en dæmi eru til áður.
Vinni oliubann Feisals þann sig-
ur, sem vopnunum brást, getur
svo farið, að konungur Saudi-
Araba verði áður lýkur enn mesti
leiðtogi i sögu Miðausturlanda
vorra daga.
YAMANI
OLÍUSJEIK ÚR ALÞ ÝÐUSTÉTT
Fáir menn urðu eins skyndilega
heimsfrægir á síðasta ári og oliu-
ráðherra Saudi - Arabiu, hinn
slétti og felldi sjeik, Ahmed Zaki
Yamani. Hafi honum og Feisal
kóngi þótt útkjálkabragur á landi
sinu og áhrifin smá í heimstaflinu
mikla, þá hljóta þeir nú að vera
komnir á aðra skoðun. Enda þótt
Feisal hafi hin siðustu og endan-
legu völd, hefur mönnum fundist
olíuráðherrann furðulega sjálf-
stæður, likt og hann væri þjóð-
höfðinginn sjálfur.
Það má með göðum rökum
segja, að þeir Feisal og Yamani
ráðherra hafi haft hendurnar á
olíukrönunum og það er í stórum
dráttum komið undir duttlungum
þeirra, hvort úr þeim flæðir á
gamia visu, eða hvort þeir láta
aðeins dropana drjúpa i náð.
Síðan þetta varð lýðum ljóst,
hefur Yamani verið á þönum um
heimsbyggðina svo aðeins Kiss-
inger, utanríkisráðherra Banda-
rikjanna, getur státað af meiri
þeytingi. Raunar er Kissinger að-
eins einn þeirra, sem Yamani hef-
ur hitt að máli, en þar að auki
fjöldann allan af oliuforstjórum
og ráðherrum Vesturianda. Hann
er nákvæmlega eins og myndirn-
ar sýna: Sléttur eins og ungbarn,
fágaður og kurteis og jafnan er
tvírætt bros á andliti hans.
Öhætt er að segja, að Yamani
fer vel með það mikla vald, sem
honum hefur verið fengið í hend-
ur; hann hælist ekki um yfir því,
og hann er sízt af öllu maður, sem
reigir sig og bvrstir róminn. Svip-
ur hans er meira i ætt við refinn
og enginn frýr honum vits. Eftir
fundi með ráðamönnum eru um-
mælin jafnan á einn veg: „Gáfað-
ur“, „harður", „stórbrotinn". Ber-
ist lofsyrðin honum til eyrna,
bandar hann aðeins út höndunum
með kurteislegri hneigingu og
segir: „En ég er bara venjulegur
Bedúini."
Ekki er það nú alveg svo ein-
falt. Oliuráðherrann er vel að sér
í heimspólitikinm, enda búinn að
ræða einslega og opinberlega við
karla eins og Pompidou, Heath og
Ford, hinn nýja varaforseta
Bandarikjanna. I Danmörku átti
liann viðræður við K.B. Ander-
sen og dáðist að islenzkum lopa
peysum i búð, en lifir annars og
starfar á þeim breiddargráðum,
þar sem lopapeysur eru litt við
hæfi. Hitt er svo annað mál, að
lopapeysur kynnu að verða helzta
úrræðið, þar sem Arabar skrúfa
alveg fyrir.
Heima fyrir er Yamani Arabi
meðal Araba; hann gengur þá
með hinn hefðbundna, hvita höf-
uðbúnað. En í kokkteilboðum i
sendiráðum Washingtonborgar er
hann eins og klipptur út úr tízku-
blaði i Chardin-fötum og á háhæl-
uðum skóm. Enginn virðist sýna
vald sitt minna en hann og í rök-
ræðum spyr hann og spyr án þess
að hækka róminn, þar til hann
hefur fundið gat i röksemda-
færslu andstæðingsins. Þeir sem
héldu að hann væri eins og hver
annar glaumgosi með fullar
hendur fjár, urðu að endurmeta
afstöðu sina. í olíumálunum
reyndist hann eins sérfróður og
hver annar. Einn amerískur oliu-
forstjóri orðaði það svo: „Hann er
með fluggáfuðustu og hörðustu
samningamönnum, sem ég hef
haft þá vafasömu ánægju af að
semja við."
Ahmed Zaki Yamani er 43 ára
og fæddur i arabisku borginni
Taif i fjöllunum fyrir ofan þá
heilögu borg Mekka. Og vitaskuld
þarf ekki að þvi að spyrja, að
hann er einlægur fylgismaður
Islams og spámannsins. Hann er í
raun og sannleika af alþýðlegu
bergi brotinn og ekki fæddur
sjeik; þeim titli hefur þótt rétt að
sæma hann eftir að vegur hans
fór svo mjög að aukast. Faðir
Yamanis var þó lærður maður og
dómari og sjálfur tókst hann á
hendur að undirbúa son sinn und-
ir nám við háskólann i Cairó.
Hinn ungi og óráðni Ahmed
Zhaki útskrifaðist þaðan með
lagapróf, en lét ekki þar við sitja
og fór i framhaldsnám i Háskóla
New Yorkborgar og Hanvard laga-
skólanum. Þar kynntist hann
Lilah, eiginkonu sinni, sem var
frá trak. Eftir nám í tveimur
bandarískum háskólum, var
Yamani sannarlega búinn að
hleypa heimdraganum og fær i
flestan sjó. Þegar þessi ungi og
vel menntaði lagakrókamaður
kom til sins heima, var honum
fengið starf sem ráðunautur i ráð-
herrasamkundunni. Fljótlega
kom þáverandi prins og forsætis-
ráðherra, Feisal, auga á frama-
girni hans og hæfileika. Ráðherra
án ráðuneytis varð Yamani 29 ára
og getur Eysteinn Jónsson því
státað af þvi að hafa orðið ráð-
herra árinu yngri. Samt var
Yamani þá yngsti maður, sem
hafði orðið ráðherra þar í landi.
Arið 1962 veðjaði Feisal til fulln-
ustu á þennan unga hest og gerði
liann að olíuráðherra, þrátt fyrir
mótmæli sumra úr konungsfjöl-
skyldunni þar á meðal 450 prinsa,
sem ekki gátu hugsaðsér, aðmað-
ur af alþýðlegum Uppruna gegndi
svo veigamikilli stöðu. En til þess
að bægja slíkri gagnrýni frá, hef-
ur Feisal gert son sinn, prinsinn
Saud al Faisal að aðstoðarráð-
herra olíumála. Sá hefur einnig
bandaríska háskólamenntun og
talinn sérfróður vel í öllu sem að
olíu lýtur.
Ekki bendir heldur neitt til
þess að Feisal kóngur hafi þurft
að sjá eftir því að lyfta Yamani í
þennan valdasess. Það var til
dæmis Yamani, sem öðrum frem-
ur gekkst fyrir sambandi oliu-
framleiðsluríkja, sem siðan hefur
tekið fram fyrir hendurnar á
hinum alþjóðlegu oliufélögum i
að ákveða olíuverðið. Til að herða
betur að hnútunum, gekkst
Yamani árið 1958 fyrir olíusam-
bandi Arabaríkja. En stærsti
sigur hans var að þvinga vest-
rænu oliufélögin (Arameo) til að
Framhald á bls. 13.
Heima fyrir klæðist Yamani
eins og aðrir Arabar, en i
Vesturlandaferðum er hann
sem klipptur út úr tizkublaði.
Myndin að neðan: Yamani
brosir, en brosið er tvírætt.
Hér brosir hann með Kiss-
inger.
Yamani varð ekki aðeins frægur á svipstundu. Hann hefur
gerzt víðförull og er eftirsóttur í kokkteil veizlur sendiráðanna.