Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1985, Blaðsíða 8

Sólbræddir vængir.
sýning er þriggja ára samfelld vinna og
seinasta árið skiptir þá sköpum. Framan
af fer mikill tími í tilraunir. Það er nauð-
synlegur hvati, já, vinnuhvati. Ég var svo
heppinn að fá inni í Safnahúsinu á Sauðár-
króki sl. vetur til þess að vinna að þessum
stóru myndum. Það var mér mikils virði
og sýnir að listamenn geta vænst þess að
mæta skilningi hvar sem er á landinu.
Þetta er mér svo ofarlega í huga, hvað það
er nauðsynlegt að fá listafólk út á land.
Fólk, sem fer til Reykjavíkur, ber það fyrir
sig, að það fái ekki það sama úti á landi
og þar, t.d. í listum. Hér er ríkjandi oftrú
á Reykjavík, að ekki sé hægt að vinna að
listum annars staðar. Menn gæta ekki að
því, að friðurinn, sem fæst á stöðum víðs-
vegar út um land, er ómetanlegur fyrir
listamenn. Hitt er svo ekki síður erfitt, að
sú list, sem kemur utan af landi er oft
vanmetin, og fólk þar trúir þessu líka. Það
vanmetur sitt eigið fólk. Samt kom í ljós
við athugun í Handíða- og myndlistarskól-
anum, að svo gott sem allir kunnustu mál-
arar þjóðarinnar voru ættaðir og aldir
uppi úti á landi. Ég er eiginlega sammála
Ármanni bróður mínum um það, að rétt
væri að skipta landinu í tvo hluta. Annars
vegar yrði þá Reykjavík og nágrenni, þ.e.-
a.s. mörkin yrðu þá við Hvalstöðina að
vestan, en við Fúlalæk að austan. Þessir
hlutar segðu sig síðan úr lögum hvor við
annan, losuðu sig við alla starfandi stjórn-
málamenn og byrjuðu á núllinu. Það þarf
ekki að halda áfram sögunni. En þetta
virðist nauðsynlegt ef aðrir staðir, en
höfuðborgin, eiga að eflast og fá í raun og
veru að ráða því fjármagni, sem að landi
berst. Þá þyrfti heldur ekki að hvetja lista-
menn til þess að láta að sér kveða víða um
land til heilla fyrir þjóðarheildina. —
VIII
Það líður á daginn og áður en við skilj-
umst vil ég aðeins staldra við Sauðárkrók.
— Já, ég var orðinn fjölskyldumaður, þegar
við fluttumst á Sauðárkrók. Konan mín
er Ásthildur Sigurðardóttir. Hún er fædd
á Seljamýri í Loðmundarfirði, en ólst upp
á Borgarfirði eins og ég. Faðir hennar,
Sigurður Jónsson brúarsmiður, var hús-
bóndi minn i mörg sumur, en hann var
bróðir ísaks Jónssonar skólastjóra. Við
eigum þrjá syni, sem eru uppkomnir nú.
Tveir þeir eldri eru báðir starfandi lista-
menn, Gyrðir er ljóðskáld og Sigurlaugur
er listmálari, en Erlingur Nökkvi er ennþá
heima í foreldrahúsum. Við komum til
Sauðárkróks árið 1963. Fyrstu 6 árin þar
vann ég við ýmis störf. Jafnhliða þessum
störfum reyndi ég að grípa í myndlistar-
verkefni, t.d. grafík, en án teljandi árang-
urs. Því var það dag nokkurn árið 1974,
að ég ákvað að hætta öllu dútli og hef síðan
unið samfleytt að glæpnum. Vinnuaðstað-
an hefur lengst af verið erfið og afkoman
óörugg, en eigi að síður hefur þetta gengið.
Mér er í mun að vera frjáls, þegar ég glími
við myndir, ótruflaður af tísku og peninga-
sjónarmiðum. Menn tóku að iðka myndlist
áður en þeir fóru að búa í húsum. Listin
á að fléttast eðlilega saman við líf fólks.
Þess ber hinsvegar að gæta, að þegar
maðurinn leggur sig djúpt í verkin, þá
geta viðfangsefnin breytt honum, svo hann
1
Vorís
glögg mörk á milli huglifunar og sjón-
reynslu. Raunar tel ég það hættulegt fyrir
sálina að mála formleysu til lengdar. Þá
er og myndlistarmönnum nauðsynlegt að
teikna og vera í grafík. Nei, ég hef ekki í
hyggju að snúa mér eingöngu að abstrakt-
myndum. Um þessar mundir mála ég til
dæmis figurativt. Fátt eða ekkert hefur
haft sterkari áhrif á mig sem myndlistar-
mann og sjórinn. Það var sjór í öllum
mínum myndum. Þetta eru áhrif allt frá
bernsku heima á Borgarfirði eystra. Þá
gekk ég löngum á reka — fór einu sinni í
viku um alla landareignina heima. Á
stríðsárunum bjóst maður alltaf við að
finna eitthvað merkilegt og ógnvænlegt,
kannski lík eða rekið tundurdufl. Sjórinn
er margslunginn og ef ég mála landslag,
þá er þar alltaf sjór. Þegar ég fór fyrst
að heiman og upp á hérað, þá gat ég ekki
sofið vegna þess að sjávarniðinn vantaði
þar. Hins vegar hefur manneskjan alltaf
verið í fyrirrúmi, þegar ég vinn í grafík.
En málverkið á huga minn. Það er svo
sterkt. —
VII
Nú spyr ég Elías, hvað hann þurfi langan
undirbúningstíma fyrir sýningu. — Ein
Bláklukkan kallar.
virðist ekki alltaf samkvæmur sjálfum sér.
Persónuleiki hans birtist á ýmsa ólíka vegu
og oft er hann líkt og sundurtættur. Þeir,
sem eru sjálfum sér samkvæmir í listiðkun
sinni og gefandi, verða ósjaldan fyrir utan-
aðkomandi óþægindum. Þegar það verður
fyrir háði og spotti, sem þeir vildu gefa
heiminum, mynda þeir varnargarða. —
Hér nemum við staðar og þessi síðustu
orð leiða hugann að einni grundvallarnið-
urstöðu þýska listfræðingsins og heim-
spekingsins Wilhelms Worringers um
mismun á listamönnum eftir kynþáttum.
hann hélt því fram „að hinn norræni maður
rækti ekki persónuleika sinn í félagslega
þágu eða af félagslegri vitund, heldur leiði
persónuþroskinn til sífellt meiri einstakl-
ingskenndar og um leið vitundar um ein-
angrun og firringu." Elías B. Halldórsson
er einfari í íslenskri myndlist, óheftur og
sterkur gengur hann hiklaust til verks.
hann skortir ekki áræði fremur en sauða-
manninn í Nesi, sem tók upp slæðuna af
ströndinni og brá henni hiklaust yfir höfuð
sér og fylgdi Snotru álfkonu til óræðra
heima. Elías hefur þegar lagt fram jartein
um góða för.
Stormur
Bolli Gústavsson er sóknar-
prestur í Laufási í Eyjafiröl.
4