Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1987, Blaðsíða 3

íslenzkt þjóðlíf
í 1000 ár er heiti á glæsilegri nýrri útgáfu á rannsókn-
arverki Daníels Bruun, sem fór í alla landshluta íslands
í lok síðustu aldar og skráði íslenzka menningu og
þjóðlíf. Um þetta ræðir Magnús Þorkelsson fomleifa-
fræðingur við Ásgeir S. Bjömsson, sem séð hefur um
útgáfuna.
Glerlist
stunda ekki margir hér á landi, en Gier í Bergvík
hefur starfað með listrænum metnaði í 5 ár. Af því
tilefni hefur Kristín Maija hitt þau Sören og Sigrúnu
Einarsdóttur í Bergvík að máli.
Forsíðan
Myndin er af málverki Margrétar Elíasdóttur og heit-
ir „Fjallkonan og mosinn hennar". Þetta er ein af
þeim myndum, sem Margrét sýndi á Kjarvalsstöðum
í ágúst, en vegna þess að hlé varð á útkomu Lesbókar
í sumar, var ekki hægt að fjalla um sýningu Margrét-
ar. Hún hefur margt reynt þótt ung sé og ferðast
víða, en býr nú og starfar í Stokkhólmi. Margrét vakti
vemlega athygli með þessari sýningu, ekki sízt fyrir
hugmyndaflug og fæmi í teikningu, en um leið er
þróunin hjá henni dæmigerð fyrir marga, sem leita
nú að útgönguleiðum frá grófleika nýja málverksins.
Skútinn
er nýtt farartæki frá Volkswagen. Hann er á þremur
hjólum; að sumu leyti eins og bíll og að sumu leyti
eins og mótorhjól. Frá þessu farartæki segir Jón B.
Þorbjömsson bflaverkfræðingur.
IMXIg
(m! @ S @ El 0 H [3 H @[S] (H (n) ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi 691100.
GYRÐIR ELÍASSON
MORGUNN í LÍFI
INNBROTSÞJÓFS
i
draumur um kilimanjaro
II
vaknar
við hástemmdan söng bensínfugla
sólin í óðaönn að logsjóða sig
gegnum gluggatjöldin
og notar ekki einusinni
hlífðaigleraugu
hugsar hann
gægist út
klæðir sig pissar burstar tennur hár
fær sér kaffi
allt einsog í sænskri skáldsögu
í skóna frammi í forstofu
III
hleramir í gólfi strætisvagnsins minna
á biskupagrafirnar við altari
hóladómkirkju
hankar til að smeygja krókum undir
situr á einum aftasta kirkjubekknum og
horfir á stöðumæla stika niður götuna
útvarpsmessan eftir tvo daga
IV
gangstéttin
endalaust taktfast tak fóta
yfír bænum sker risafuglinn úr afrikusögunum
himininn einsog óslípaðan gimstein
hann staðnæmist við dymar að bláa
húsinu með hvítu gluggaumgjarðimar dorgar Iykil
uppúr jakkavasanum lítur I kringum sig bankar
enginn kemur opnar
hrekkur við þegar kötturínn stekkur á buxna-
skálmarnar í rökkrí forstofunnar
dregur á sig hanska sem liggja í hillu við
fatahengið og leggur af stað inn í myrkviði
hússins til stefnumóts við silfur í antikbrúnum
skápum þar sem skeiðarnar Iiggja án þess að hafa
nokkru sinni komist í samband við annað fljótandi
en fægilög
Höfundurinn er fæddur 1961, ættaður frá Borgarfiröi eystra, ólst upp á
Sauöárkróki en hefur að undanförnu dvaliö í Borgarnesi þar sem hann
var að Ijúka skáldsögu. Ljóðið er úr nýlega útkominni Ijóðabók hans,
Haugrofi, sem er ný og endurskoöuö útgáfa Ijóöabókanna Svarthvít axla-
bönd, Bak við Maríuglerið og Blindfugl/Svartfugl.
Dýri bíllinn
í Björgvin
Nýjasta undur veraldar
kvað vera rússnesk
drossía sem Norðmenn
em látnir kaupa á tvö-
földu íslandsverði. (Og
kemur vel á vondan,
ekki hrifnari en Norð-
menn em af íslensku
verðlagi ef þeir komast hér í búðaráp.)
í fyrsta lagi fáum við hana einhverri vit-
und billegri frá Rússanum, og er það fagurt
dæmi um gildi þess fyrir lífskjör í landinu
að kaupsýslumenn standi í stykkinu við inn-
kaup sín. í öðra lagi leggur norska ríkið
miklu meiri skatta á bflinn en það íslenska,
sem raunar er ekki alls kostar að marka,
því að til íslands er bfllinn fluttur með kjara-
bótatolli, sem er víst ekki nærri nógu hár
og ætlar ríkisstjómin að ráða nokkra bót á
því innan skamms. En í þriðja lagi er álagn-
ing norsku bflasölunnar (eða norsku millilið-
anna samtals) margföld á við álagningu
hér.
Þetta er merkilegur munur. íslenska
álagningin er furðu lág. Þegar aðflutnings-
gjöldin lækkuðu og bílar vom allt í einu
orðnir ódýrir — að manni fannst miðað við
eldra verðið — þá hefðu bflasalar getað
hækkað álagninguna án þess kúnninn fyndi
fyrir því. Eitthvað í þá áttina gerðist líka
fyrstu mánuðina, og reyndi verðlagseftirlitið
að halda þar í hemilinn. Hvort sem það var
eftiriitinu að þakka eða alfarið niðurstaða
markaðsaflanna, þá hefur a.m.k. þetta bíla-
umboð valið að halda bflunum ódýram og
selja þannig nógu rosalega marga til að
þurfa ekki mikla álagningu á hvem einstak-
an.
Norska álagningin er merkilega há. Mað-
ur skyldi halda að einmitt vegna hárra
skatta yrði að stilla álagningu mjög í hóf
til að gera bflinn ekki alveg óseljanlega
dýran. En svo er önnur hlið á því máli: Ur
því að bfllinn er dýr, þá er ekki hægt að
selja hann nema með miklum tilkostnaði
(auglýsingum, sýningarsölum...), og þessi
kostnaður dreifist á fáa selda bfla, þannig
að álagningin verður að vera há. Háa álagn-
ingin er ekki endilega til marks um að
norsku bflasalamir búi við væga samkeppni
og raki því í makindum saman stórgróða.
Hún getur alveg eins verið afleiðing harðr-
ar samkeppni sem reki bflasala út í mjög
kostnaðarsama verslunarhætti.
Samkeppnin er nefnilega vandakind, leið-
ir ýmist til ráðdeildar eða sóunar, eftir því
hvemig mörkuðum er háttað.
Það er alkunna hvað Islendingum bregður
stundum í brún þegar þeir sjá í erlendum
tískuverslunum lopapeysur eða annan tísku-
vaming héðan — á verði sem á okkar
mælikvarða er himinhátt. Og háa verðið
skilar sér ekki heim, því að í þessari verslun-
argrein hefur hörð samkeppni í fór með sér
gífurlegan milliliðakostnað.
Dreifíngarkerfi íslenskra búvara er dæmi
um gjörólíkan markað. Skipulagning er þar
mikil — þótt heldur sé hún að gliðna síðustu
árin — og samkeppni er takmörkuð, svo að
heldur hefur þótt einokunarsvipur á starf-
seminni og ásakanir löngum uppi um
óþarfan milliliðakostnað vegna skorts á að-
haldi markaðarins. En veijendur kerfisins,
fulltrúar bændasamtaka eða milliliðanna
sjálfra, hafa átt auðvelt með að drífa upp
dæmi um margfalt hærri milliliðakostnað,
einmitt í löndum þar sem samkeppni fær
að njóta sín. Ég býst við að sú samkeppni
færi neytendum einhver hlunnindi i vöm-
vöndun, úrvali eða þjónustu, en sem sagt
ekki í verði, þvert á móti.
Þjónusta fasteignasala í Reykjavík er hins
vegar klassískt dæmi þar sem hörð sam-
keppni þrýstir ekki niður verði þjónustunnar,
heldur fer samkeppnin út í mjög dýra sölu-
mennsku þar sem urmull smáfyrirtækja
heldur úti sölumönnum daga, kvöld og helg-
ar.
Nú er milliliðakostnaður, álagning, þjón-
ustugjöld og slíkt, geysistór hluti af neyslu
okkar. Raunar eitt af úrslitaatriðunum um
lífskjör í landinu og kannski það atriði sem
nú kallar helst á stórátak: að koma íslensku
verðlagi niður í eitthvert skikkanlegt horf,
bæði á vömm og þjónustu. (Væri það ekki
einmitt slíkt markmið sem þjóðin gæti sett
sér, á þessum tímum sem kenndir em við
einstaklingshyggju og lífskjarakapphlaup?)
Dæmið af rússnesku drossíunni f Noregi
sýnir okkur að það er ekkert náttúmlögmál
að allt sé dýrast á íslandi. Það sýnir líka
að opinberar álögur skipta miklu máli, en
alls ekki öllu. Dæmið mætti líka minna
okkur á hvað verðmyndun er flókið fyrir-
bæri: hvað samkeppnin getur verkað
misjafnlega á verðlag. Til að gera ísland
að skikkanlega ódým landi verðum við auð-
vitað að treysta mikið á fijálsa samkeppni,
en þó ekki alfarið, heldur þreifa okkur áfram
um farsæla blöndu af frelsi og forsjá.
HELGI SKÚLI KJARTANSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 31. OKTÓBER 1987 3