Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1997, Blaðsíða 4

„HÉR á landi er mjög fjörug bókmenntaumræða.sem kemur til af því að almenningur hefur lært að lesa bækur og getur því fylgst
með umræðu um þær. Hér á iandi er hins vegar ekki mjög almenn og fjörug umræða um myndlist þvf að hér hefur fólki ekki verið
kennt að lesa myndlist og njóta hennar.11 Myndin er tekin á Kjarvalsstöðum.
Og hér hefur því miður ekki tekist að aia upp
samsvarandi kynslóð safnara sem leggja eigið
fé í nútímalist, eins og er einnig í flestum
löndum í kringum okkur. Þetta er kannski
að hiuta til skólakerfmu að kenna, það hefur
ekki sinnt fræðslu um myndlist jafn vel og
því ber. Það er mikilvægt að söfnin geti sinnt
þessu fræðsluhlutverki vegna þess að listin
lifir ekki til lengdar eingöngu sem opinbert
fyrirbæri; hún hlýtur að þurfa bakland hjá
söfnurum, hjá almenningi, hjá þjóðinni sjálfri.
En það er óhjákvæmilegt sem stendur að
söfnin hafi forystu í mótun samtímalistarinn-
ar. Án þessarar forystu og án þessa stuðnings
sem söfnin veita þá held ég að fljótt færi að
draga af listamönnum."
„Á hvetjum tíma,“ bætir Gunnar við, „eru
menn að taka afstöðu til fyrri tíma listar, það
er alltaf einhvers konar framúrstefna í gangi,
hún er bara mismunandi fyrirferðamikil. Þessi
„reaksjón" og framúrstefna var sérstaklega
fyrirferðarmikil allt frá SÚM-tímanum fram
yfír miðjan aldur Nýlistasafnsins vegna þess
að fólkið á bak við hana og list þess fékk
enga svörun í hinum opinberu söfnum. Eftir
að við tókum að sýna framúrstefnuna hér,
sækja inn á samtímalistina og lækka þar af
leiðandi meðalaldur sýnenda þá minnkaði þessi
hópur sem var fyrir utan hinar opinberu lista-
stofnanir. Þessi hópur er hins vegar alltaf til
staðar; hann gerir sér alltaf hreiður einhvers-
staðar, hvort sem það er í Nýlistasafninu eða
í þessum minni galleríum sem hafa verið að
spretta fram.
En stofnun sem er upplýsandi og miðlar
sterkt hefur alltaf áhrif og hún getur líka
haft áhrif sem leiða af sér aðra hluti.“
- En þið óttist ekki að listasöfnin geti
hamlað eðlilegri þróun með áhrifum sínum og
mótunarvaldi?

NÝTT LÍF í LISTASÖFNIN
A
AUNDANFORNUM árum
hafa menn velt nokkuð fyr-
ir sér hlutverki og stöðu
listasafna í myndlistar-
heimi samtímans. Spurt
hefur verið hvort þau búi
ekki yfir miklu mótunar-
valdi á samtímalist og
hvort hin miklu áhrif þeirra séu æskileg. Vald
listasafnanna virðist því meira hér á landi þar
sem hinn almenni listaverkamarkaður er hér
afar lítill. Einnig hafa menn velt því fyrir sér
hvort listasöfn ættu ekki að taka meiri þátt
í skoðanamyndun samfélagsins en þau gera.
í tilefni þess að nýir stjómendur eru að
taka við í stærstu listasöfnum landsins þessa
dagana ræddi blaðamaður við nokkra viðkom-
andi um þessar spurningar og um stöðuna í
íslenskum safnamálum og íslenskri myndlist
almennt. Þátttakendur eru Gunnar Kvaran,
listfræðingur sem hefur látið af störfum sem
safnstjóri Listasafns Reykjavíkur, Kjarvals-
staða, og tekið við stöðu safnstjóra í Borgar-
listasafni Björgvinjar í Noregi, Olafur Kvaran,
bróðir Gunnars sem er listfræðingur og hefur
verið deildarstjóri skrifstofu norrænu ráð-
herranefndarinnar í Kaupmannahöfn frá árinu
1991, en hann tekur við stöðu safnstjóra í
Listasafni íslands af Beru Nordal, Eiríkur
Þorláksson, listfræðingur sem starfað hefur
sem myndlistargagnrýnandi á Morgunblaðinu
og framkvæmdastjóri Fullbright stofnunarinn-
ar, en hann tekur við stjóm Listasafns Reykja-
víkur, Kjarvalsstöðum, af Gunnari Kvaran og
Kristín G. Guðnadóttir, listfræðingur og fyrr-
verandi safnvörður við Listasafn Reykjavíkur,
en hún er tekin við stöðu safnstjóra í Lista-
safni ASÍ.
Söfnin eiga aó faka þótt i
skodanamyndun samfélagsins
Fyrsta spurningin sem spyrill varpar fram
er um hlutverk listasafna og fyrstur tii svars
er Gunnar.
„Hlutverk safna er fyrst og fremst að safna
listaverkum og varðveita þau, rannsaka þau
og miðla þeim, bæði innlendum og erlendum."
„Síðan er það pólitísk ákvörðun," bætir
Eiríkur við, „eða ákvörðun þeirra sem eiga
og reka söfnin hvað af þessum þáttum er lögð
mest áhersla á hverju sinni; er það að safna,
að halda mikið af góðum sýningum, að miðla
og þjóna."
Kristín bætir því við að helstu breytingarn-
ar í framtíðinni muni verða á sviði miðlunar-
innar. „Ný upplýsingartækni mun opna söfn-
unum nýjar leiðir til að koma verkum sínum
á framfæri, til dæmis á alnetinu. En þessi
grundvallarhlutverk safnsins sem Gunnar
Eiríkur Gunnar
Þorláksson Kvaran
nefndi munu ekkert breytast í sjálfum sér.“
Ólafur bendir hins vegar á að hér á landi
hafí lítið verið fjallað um samfélagslegt hlut-
verk safnanna sem mjög hafi verið í brenni-
depli í Skandinavíu undanfarin misseri. „Að
sjálfsögðu er meginhlutverkið að safna, varð-
veita, rannsaka og sýna. En jafnframt eru
söfnin, bæði lista- og menningarsöguleg söfn,
hluti af hinu sameiginlega minni samfélagsins
og sem slík geta þau tekið þátt í hugmynda-
legri samræðu þess, átt þátt í að móta menn-
ingarlega sjálfsvitund þjóðarinnar. Söfnin eiga
ekki aðeins að varðveita menningararfínn
heldur einnig að gera hann lifandi og spenn-
Kristín G. Ólafur
Guðnadóttir Kvaran
andi og miðla almenningi sem kemur í söfnin
þekkingu, innsæi og samhengi."
Söfnin þurfa aó hafa forystu ■
mófun samfimalistarinnar
- Eruð þið sammála því að listasöfn hafí
áhrif á eða jafnvel móti samtímalist með áhersl-
um sínum í innkaupum og umfjöllun? Og ef
svo, eru þau áhrif æskileg?
„Ég held að hér á landi sé það hreinlega
óhjákvæmilegt," svarar Eiríkur, „því að hér
hafa ekki náð fótfestu gallerí sem hafa verið
rekin á viðskiptalegum grundvelli og af fagleg-
um metnaði, eins og við sjáum í stærri löndum.
„Það er eðli safnsins að velja og hafna,“
segir Kristín, „en ég held að það sé liðin tíð
að söfnin hamli, þau eru frekar skrefinu á
undan en hitt. Listasöfnin hafa tök á því að
miðla samtímalist og að fræða almenning um
það sem er að gerast. Styrkur safnanna felst
kannski einna helst í því að þau eru betur í
stakk búin til að fræða fólk um það sem er
verið að sýna og þannig geta þau stækkað
þann hóp sem nýtur samtímalistar."
Ólafur segir að það séu miklu fleiri aðilar
sem komi að mótun liststöðunnar en söfnin á
hverjum tíma. „Það eru bæði gallerí og sýning-
arsalir ýmis konar auk gagnrýnenda og fjöl-
miðla. Spurningin um hugsanlega mótsetningu
á milli safnanna og samtímalistarinnar er í
mínum huga ekki áleitin bæði vegna þess að
söfnin hafa yfirleitt jákvæða afstöðu til sam-
tímalistar - kemur meðal annars fram í inn-
kaupum safnanna - og einnig vegna breyttrar
afstöðu listamanna. I dag eru samtímalistin
og söfnin oft háð hvort öðru; verk eru í mörg-
um tilfellum gerð sérstaklega fyrir ákveðnar
sýningar í söfnum og þannig eru þau oft mikil-
vægur þáttur í gerð þeirra sem stofnanir og
umhverfi. Hvað sem þessu líður þá eiga söfn-
in að svara ákveðnum grundvallarspurningum
um samtímalistina. Það geta þau gert með
sýningum, fræðslustarfsemi og umræðum.
Markmið safnanna hlýtur að vera að skapa
hinn „virka áhorfanda“ sem tekur þátt í því
sem söfnin bjóða upp á og það gildir bæði
um eldri og yngri myndlist. Til þess að söfnin
nái því markmiði þurfa þau að endurskoða
starfshætti sína og efla þjónustu sína við al-
menning sem kemur í söfnin."
„En það hefur hins vegar verið reynt að
hafa mótandi áhrif á samtímalistina hér á
landi,“ heldur Eiríkur áfram, „við getum sagt
að með Gefjunarsýningu Jónasar frá Hriflu
hafi hann sem formaður menntamálaráðs ver-
ið að reyna að móta menningar- og listinn-
kaupastefnu landsins. Við getum líka sagt að
með innkaupum Listasafns íslands frá sjötta
áratugnum og fram á þann níunda hafí verið
reynt að framfylgja ákveðinni stefnu sem úti-
lokaði hið nýja en það fann sér þá bara annan
farveg eins og Gallerí SÚM og Nýlistasafnið.
Þessar tilraunir hafa verið gerðar en þær
hafa mistekist, nýlistin mun alltaf finna sér
farveg.“
Markaósleysi - menntunarleysi
- Þessu tengist vissulega það að hér á landi
er engin raunverulegur markaður fyrir list,
hann er að minnsta kosti mjög lítill því að
almenningur virðist ekki hafa mikinn áhuga
á að fjárfesta í listaverkum?
„Þjóðin er ekki alin upp við það að lista-
Nokkur eftirvænting ríkir í íslenskum myndlistarheimi
vegna mannabreytingg í stjórnunarstöóum nokkurra
stærstu listasafna landsins. Þaó er forvitnilegt aó
vita hvort nýir stjórnendur mæti til leiks meó ein-
hver ný vióhorf til hlutverks listasafnanna og starf-
semi þeirrg. ÞRÖSTUR HELGASON mælti sér mót
vió þremenningang sem eru aó takg vió í Lista-
safni Islands, Reykjavíkur og ASI og fráfarandi safn-
stjóra á Kjarvalsstöóum. Af samtölunum vió þau
má ráóa aó ýmsar nýjar hugmyndir eru uppi um
starfsemi safnanna, aó nýtt líf muni færast í þau
sem þó byggist á traustum grunni.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. JÚNÍ1997