Morgunblaðið - 12.11.2003, Side 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 12. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
A
LLNOKKUR orðræða er
skarar myndlistarvettvang
hefur verið í gangi und-
anfarin misseri sem er mikil
framför hér á útskerinu. Nú
síðast eðlilega helst beinst að
ævintýralegum frama Ólafs
Elíassonar og innsetningu hans í túrbínu-
gímald Tate Modern í London.
Upphefð listamannsins má líkja við þráð-
beina leið snjóbolta niður bratta brekku í góð-
um hnoðsnjó, þ.e. við bestu hugsanleg skilyrði.
Það getur líka heitið að hér hafi réttur maður
verið á réttum stað á réttum tíma sem er al-
gengt orðtak þegar vísað skal til hámarks vel-
gengni á listabrautinni. Ólafur valdi að gera
innsetningar í rými að aðalvettvangi sínum og
sá geiri hefur verið á oddinum undanfarið ár, er
þannig „mainstream“-listamaður eins og hann
orðaði það sjálfur í viðtali.
Það mun næsta auðvelt að rekja orsaka-
samhengi ferlisins lið fyrir lið, velgengni sem
eins og hefur staðið beint í fangið á Ólafi, og er
það ekki alltaf þannig í slíkum tilvikum? Hins
vegar ráðast hlutirnir trauðla á þann farsæla
hátt ef ytri skilyrði eru viðkomandi óhagstæð,
þeir ekki í jarðsambandi né kunna að nýta sér
tækifærin sem er vita-
skuld mikil list út af
fyrir sig. Og ytri að-
stæður skipta sköpum
sem aldrei fyrr nú á
tímum jafnvel þróun
heimsmála, þannig má
slá föstu að fall Berlínarmúrsins 1989, hafi hér
stóru hlutverki að gegna, ekki aðeins um frama
Ólafs heldur þó nokkurra annarra myndlist-
armanna vestursins, samtímis var það öðrum
glataður uppsláttur að hafa flúið ófrelsið aust-
an tjalds.
Ekki leið langur tími frá þessum sögulegu
hvörfum áður en framsæknir listamenn skynj-
uðu að miklar hræringar væru í aðsigi í þessari
fornu menningarborg, að Berlín yrði er fram
liðu stundir líkast til einn af suðupunktum
heimslistarinnar. Þessi mikla borg sem hefur
verið rústuð oftar en nokkur önnur höfuðborg
Evrópu myndi sameinuð rísa enn einu sinni
upp úr öskustó, líkast til sterkari en nokkru
sinni fyrr. Berlín býr yfir einhverjum yf-
irskilvitlegum dularöflum sem enginn hefur
getað skilgreint til fulls, til að mynda áttu fæst-
ir von á að á þessari miklu og sendnu votlend-
isauðn risi höfuðborg Þýskalands og vaxa með
þeim ógnarhraða sem raun varð á. Verða svo er
fram liðu stundir einn af miðpunktum hámenn-
ingar og lista og ein mesta safnaborg heimsins.
Annað kom til sem jók á aðdráttaraflborgarinnar eftir fall múrsins, semvar að heilu hverfin stóðu auð og yf-irgefin í austurhlutanum, leiga lág
og ódýrt að lifa jafnvel í gamla miðhlutanum,
Berlín Mitte, eins og svæðið nefnist. Á því hafði
hin illræmda leyniþjónusta Stasi fyrrum aðset-
ur og einmitt þar og í grendninni tóku hjólin að
snúast með listhúsum er upp risu á víð og dreif.
Hér var aftur komið draumaland framsækinna
listamanna sem skorti olnbogarými og nú stím-
uðu þeir að úr öllum áttum líkt og rússneskir
listamenn fyrrum. Ótrúleg gerjun hefur síðan
verið í gangi samfara sameiningu og uppbygg-
ingu eldri safna, ný hafa risið og ómælt fjár-
streymi runnið til lista frá ríki, bönkum og stór-
fyrirtækjum, allt lagst á eitt til að auka veg og
ris borgarinnar. Ástandið rafmagnað, er frum-
skógur risavaxinna hegra áréttuðu sem teygðu
fingur sína til himisins víðs vegar um borgina
og voru um árabil helstu einkenni hennar,
nokkurs konar vegvísar og tákn uppbygging-
arinnar.
– Ég hef lengi fylgst með Ólafi Elíassyni úr
fjarlægð eða allt frá því dönsk vinkona mín með
áhuga á öllu sem Íslandi viðkemur benti mér á
sýningu hans í Gallerí Stalke á Vesturbrúgötu,
sagði mikið látið af þessum unga manni, hún
vissi hvar listhúsið var en ekki nákvæmlega
húsnúmerið. Gerði mér ferð þangað en fann
það ekki í það skiptið, enda dálítið flókið mál og
þar sem tími minn í borginni var á þrotum og
fleira á dagskrá hélt ég ferð minni áfram.
Skondið að nokkrum árum seinna er ég hugðist
eiga viðtal við Ólaf í Berlín villtist ég óforva-
rendis illa og var að auk lengi að finna tröppu-
ganginn upp til hans í stórri húsasamstæðu í
tvöföldum bakgarði. Kom heilum tveim tímum
of seint og hafði ekki dvalið lengi í vinnustof-
unni er hinn kornungi listamaðurinn fékk
heimsókn af fallegri róðu frá París og dró ég
mig þá í hlé, einnig heilmikið fleira á dagskrá
daginn þann, hann hafði þó náð að teikna fyrir
mig uppdrátt af því helsta í Mitte. Vinnustofa
Ólafs svo rúmgóð að íbúðin sem Guðmundur
Erró þurfti í áratugi að láta sér duga á Rue de
Buci í París, sem jafnframt var íverustaður
hans, hefði komist fyrir í einu horninu að segja
má. Þar fyrir utan þurfti hugmyndafræðing-
urinn ekki að hafa neinar áhyggjur af mál-
verkastöflum eða tilheyrandi dóti. Sem sagt
óskastaða.
Aðstaðan skiptir þó engan veginn höfuðmáli
frekar en til að mynda gæði ljósmyndavélar, ef
færni áhugi og listfengi mætir afgangi, en hún
er vissulega ekki lakari kosturinn. Ýmsir hafa
nefnilega steytt illa á því, að ef allur kraftur fer
í að skapa sér aðstöðu vill iðulega minna en
skyldi verða afgangs af andgiftinni þá hafist
skal handa. Öllu máli skiptir að hafa þá lág-
marks aðstöðu að sköpunarþörfin fái eðlilega
útrás, njóta um leið uppörvunar, og hér um
ævagömul sannindi í listum að ræða.
Ólafur Elíasson er vissulega Íslendingur í
þráðbeinan ættlegg, en landar hans eiga hreint
út sagt ekkert í honum um menntunargrunn og
frama, hér er hann sinn eigin gæfu smiður og
mesta lán hans að hafa verið rétt staðsettur og
kunna öðrum fremur að nýta sér þau tækifæri
sem buðust. Og eins og Erró hefur Ólafur feng-
ið þá hæfileika í vöggugjöf að vera á einn veg
óvenju atorkusamur og á annan félagslyndur,
jafnframt eiga auðvelt með að blanda geði við
fólk, vekja athygli þess og vinna á sitt mál. Hið
síðara eiginleiki sem fáum listamönnum eru
gefnir sem oftar en ekki eru ómannblendnir og
þverlyndir sérvitringar, hræddir við að of náin
kynni verði þeim hindrun á listabrautinni. Báð-
ir afar gott dæmi um hæfileikamenn sem ná að
vinna sér frama við hagstæð skilyrði, sem þeir
hafa sjálfir leitað uppi og haft geð og atorku til
að nýta sér til mikilla afreka. Um Erró má
segja að hann tilheyri Parísarskólanum, verk
hans sýnd sem slík um allan heim, og um þess-
ar mundir vinnur Ólafur Elíasson í Berlín og er
á samningi við listhús í Þýskalandi en hefur
mikið verið haldið fram af Dönum, sbr. þátt-
töku hans í Feneyjatvíæringnum. Ég hef aldrei
orðið var við að verið sé að leyna uppruna
þeirra, ekki frekar en til að mynda að Picasso
er og verður spánskur. Bjó þó og starfaði í
Frakklandi, og Constantin Brancusi rúmensk-
ur, báðum verið reist söfn í París.
Árið 1990 voru aðstæðurnar í Þýska-landi, samkvæmt grein tveggjablaðamanna í sunnudagsútgáfuSvenska dagbladet 11. nóvember
sama ár; að fleiri notuðu frístundir sínar á vett-
vangi menningar en íþrótta. Þar byggðu menn
söfn og menningarstofnanir frekar en dóm-
kirkjur og borgirnar væru í mikilli innbyrðis
samkeppni um bestu söfnin. Í samanburði við
aðstæður í Svíþjóð væri þetta risavaxið átak til
fremdar menningarlegri ásýnd Þýskalands,
með áherslu á samspil milli lista, arkitetúrs og
náttúru. Nafnkenndir innlendir sem erlendir
arkitektar hefðu fengið það hlutverk að hanna
nýjar umgerðir utan um samtímalistir, þar sem
menn gætu nálgast alla helstu bóga framsæk-
inna myndlista frá stríðslokum. Hugtakið sam-
tímalist náði þannig yfir allar tegundir núlista
frá stríðslokum og gerir enn, þótt víða hafa
menn hnikað því og einangrað.
Þannig var sviðið í vesturhlutanum eftir fall
múrsins, og með því að hópast til austurhluta
Berlínar, staðsettu aðkomnir myndlistarmenn
sig í hringiðu þessarar þróunar sem opnaði
hugkvæmum og framagjörnum ótal dyr í
Þýskalandi. Einn þeirra var Ólafur Elíasson og
hámark framsýni hans og velgengi getur um
þessar mundir að líta í túrbínusal Tate Modern.
Það setti svimi að blaðamönnumSvenska Dagbladet, að bera samanaðstæðurnar í Þýskalandi og Svíþjóð1990, og satt að segja setur að mér
enn meiri svima að bera saman aðstæðurnar í
Svíþjóð og Íslandi í dag. Vísa til og minni á að
margfalt meiri áhersla er lögð á íþróttaiðkanir
hér á landi en listir sem að meginhluta til er
framtak og ástríða stórhuga einstaklinga. Þá
hefur engin listgrein verið jafnafskipt og ut-
angarðs og myndlistin líkt og sjónmenntir al-
mennt fyrir þráláta og augljósa gloppu í
menntakerfinu sem ég hef margoft vísað til og
enn skal áréttað. Vegna sérstöðu og einangrun
má segja að íslenzk myndlist sé í frysti og
hendur listamanna bundnar, þá eru öll söfn
rekin sem sýningarsalir enda flest þeirra ófær
um að rækta hlutverk sitt um skilvirka miðlun
íslenzkrar listar, bæði vegna aðstöðuleysis og
nánasarsemi stjórnvalda. Ofan á þetta bætist
að menn steinliggja fyrir útlendri list og éta yf-
ir sig af einstaka listamönnum fyrst Kjarval,
sbr. auðan Austursal Kjarvalsstaða alla daga,
síðan Erró og ef svo heldur fram fara aðvör-
unarbjöllurnar fyrr en varir að klingja varð-
andi Ólaf Elíasson. Óneitanlega kemur þetta
niður á öðrum listamönnum og innlendri mynd-
list í það heila, hér um að ræða atriði sem menn
reyna einmitt að forðast í útlandinu en hér-
lendum gengur treglega að draga dám af …
(Framhald)
Ástand og horfur
Ólafur Elíasson: Sól í stað regns, ljósainnsetning, München 2003.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
LANDNÁMABÓK virðist í fljótu
bragði ekki vera sérlega bitastæður
efniviður í leikrit, frekar en til dæmis
símaskráin. Enda kom í ljós að það
var sagan af þeim fóstbræðrum Ing-
ólfi Arnarsyni og Hjörleifi Hróð-
marssyni sem Stoppleikhópurinn
ætlaði að segja grunnskólanemum
að þessu sinni. Það er vitaskuld
ágætis saga, viðburðarík og
skemmtileg, og eitthvað sem allir
þurfa að kunna einhver skil á. Flest
fyrri verka hópsins hafa verið
fræðslu- og kennsluverk af ýmsum
toga, og hefur hann algera sérstöðu í
íslensku leikhúsi hvað þetta varðar.
Ég er heldur ekkert frá því að leiklist
sé góð viðbót við þær leiðir sem
skólakerfið hefur til að miðla og
glæða áhuga á menningararfinum.
Það er allavega alveg ljóst að nem-
endur Foldaskóla fengu á frumsýn-
ingunni ágætis yfirlit yfir upphaf
Reykjavíkur. Íslendingasögurnar,
Tyrkjaránið, sjálfstæðisbaráttan,
þorskastríðin, þjóðskáldin. Efniviður
fyrir Stoppleikhópinn er ótæmandi.
Hópurinn hefur sérhæft sig í far-
andsýningum fyrir börn og unglinga,
og það var greinilegt að þau Eggert
Kaaber og Katrín Þorkelsdóttir voru
á heimavelli í Foldaskóla, héldu at-
hygli krakkanna vel, flink að bregða
sér í ólík hlutverk og ekkert feimin
við að vera groddaleg þegar tækifæri
gafst sem vitaskuld féll í frjóan jarð-
veg. Stíll sýningarinnar er teikni-
myndalegur og einfaldur eins og gef-
ur að skilja, en leikmynd og búningar
sem hópurinn er skrifaður fyrir sem
heild var einfalt og snjallt, og fum-
leysi einkenndi allar umbreytingar,
sem eðli málsins samkvæmt voru all-
nokkrar. Handrit Valgeirs Skagfjörð
er skemmtilegt, fyrir utan þá
ákvörðun hans að ramma frásögnina
inn með því að sýningin gerist á æf-
ingu leikhópsins. Leikararnir detta
því reglulega út úr sögunni og notar
Valgeir þessi atriði til að koma upp-
lýsingum á framfæri, sem verður
nokkuð klunnalegt, auk þess sem
samtöl leikaranna eru stirðari en svo
að það virki trúverðugt. Það vanda-
mál er ekki til staðar í samtölum hins
eiginlega leikverks, sem eru
skemmtilega fyrnd, en þó (vonandi)
skiljanleg markhópnum. Og gaman
þótti mér að heyra Harald hárfagra
tala norsku, held reyndar að mér hafi
þótt það fyndnara en krökkunum.
Ónefndur er þáttur Katrínar Þor-
valdsdóttur, en fáliðaður leikhópur-
inn var dyggilega studdur af þremur
haganlega gerðum brúðum sem léku
þá Atlasyni; Hólmstein, Hástein og
Herstein. Þetta voru skemmtilegir
kallar, og leikararnir léðu þeim skýr
persónueinkenni með röddum sín-
um. Einnig komu við sögu smábrúð-
ur, sem mér sýndust vera eintök af
hinum ódrepandi „Action-manni“, og
fóru þær prýðilega með hlutverk
tveggja þræla.
Landnáma stendur fyrir sínu sem
endursögn frásagnarinnar um Ingólf
Arnarson. Vonandi fær Stoppleik-
hópurinn tækifæri til að heimsækja
sem flesta með þessa fróðlegu
skemmtun.
Það er leikur að nemaLEIKLISTStoppleikhópurinn
Höfundur og leikstjóri: Valgeir Skagfjörð,
brúður: Katrín Þorvaldsdóttir, leikendur:
Eggert Kaaber og Katrín Þorkelsdóttir.
Foldaskóla 4. nóvember 2003.
LANDNÁMA
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Jim Smart
Landnáma stendur fyrir sínu sem endursögn frásagnarinnar um Ingólf.