Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.2002, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 31. ÁGÚST 2002 13
Úti er ekki inni – inni er ekki úti er yf-irskrift sýningar sem opnuð verður ímiðrými Listasafns Reykjavíkur – Kjar-valsstaða kl. 16 í dag. Þar er að finna
ljósmyndir, teikningar og líkön af byggingum arki-
tektanna Arno Lederer, Jórunnar Ragnarsdóttur
og Marks Oei, sem rekið hafa teiknistofu í Stutt-
gart um árabil. Jórunn er komin hingað til lands til
að fylgja sýningunni úr hlaði en hún hefur m.a.
verið sett upp í Galerie Aedes í Berlín og Archi-
tekturgalerie í München.
Jórunn gekk til liðs við Arno Lederer um rekst-
ur teiknistofu árið 1985, en stofunni var komið á fót
árið 1979. Árið 1992 bættist Marc Oei í hópinn og
starfar nú fjöldi ungra arkitekta á stofunni undir
umsjón þremenninganna. Á þessum árum hefur
stofan mótað sér ákveðinn stíl, hvað varðar efnivið,
vinnuaðferðir og almenn viðhorf til byggingarlist-
ar. Þessi viðhorf endurspeglast í titli sýningarinn-
ar, „Úti er ekki inni – inni er ekki úti“.
„Þungamiðja arkitektúrs er það verkefni að fást
við rými,“ segir Jórunn þegar hún er beðin að út-
skýra titil sýningarinnar. „Þar er mikilvægt að
okkar mati að gera greinarmun á innra og ytra
rými. Byggingarlist 20. aldar hefur gjarnan þurrk-
að þessi skil út, en við höfnum gegnsæjum arki-
tektúr sem berskjaldar innra rýmið og gerir
manneskjuna varnarlausa. Hvaða tilgangi þjónar
það að finnast maður vera úti við þegar maður er í
raun inni? Við viljum skapa hlýlegt andrúmsloft í
byggingum sem veitir manneskjunni öryggi og
ákveðin gæði sem hæfa kröfum þeirrar starfsemi
sem fram fer í byggingunni. Í byggingarlistasög-
unni er að finna fjölmörg dæmi um aðgreiningu
innra og ytra rýmis þar sem bygging hefur ákveð-
ið ytra útlit, sem gefur ekki endilega upplýsingar
um það rými sem er að finna inni við. Kirkjur eru
gott dæmi um þetta, þær hafa oft litla glugga en
ríkulega birtu og skapa manneskjunni umhverfi
sem er heimur út af fyrir sig, og hrífur hugann.
Okkur finnst mikilvægt að skapa innra rými sem
veitir skjól og nálægð, því það verður alltaf að hafa
það í huga að fyrst og fremst er verið að byggja
fyrir manneskjuna. Hún er það viðmið sem við
göngum út frá og hana verður að líta á sem skynj-
andi veru. Hún heyrir, sér, þarf súrefni, finnur lykt
og snertir og til þessara þarfa eiga byggingarnar
að höfða. Við höfnum t.d. nýrri tækni í tölvu- og
miðstýrðri loftræstingu sem gerir það að verkum
að hvergi er hægt að opna glugga. Við teljum það
fela í sér gæði fyrir manneskjuna að geta opnað
glugga þegar henni sýnist svo, heyrt muninn á
hljóðum vikudagsins og fundið lyktina af loftinu.“
Birta og efni
Grundvöllinn að verkum þeirra Arno Lederer,
Jórunnar Ragnarsdóttur og Marc Oei er m.a. að
finna í óvenjulegri framsetningu hversdagslegra
byggingarefna og forma og markvissri notkun
náttúrulegrar birtu. Byggingarlist þeirra er þung
og samanstendur af gegnheilum múrsteinsveggj-
um, sívalningum, kröftugum súlum, keilulaga loft-
ræstingarrörum og öllum þeim formum sem
brjóta upp lögmál flatarmálsfræðinnar. „Mikil-
vægur þáttur við sköpun innra rýmis er hugvits-
samleg beiting ljóss og leggjum við mikla áherslu á
það í okkar hönnun. Það að nýta dagsbirtuna til að
auðga samspil forms og flata er forsenda fyrir því
að hægt sé að búa til byggingar sem eru lokaðar
utan frá séð en léttar og bjartar að innan,“ segir
Jórunn. „Efnisnotkun er annað grunnatriði sem
við höfum lagt áherslu á að þróa. Við notum gjarn-
an hefðbundin efni á borð við stein, steinsteypu,
múrstein og timbur, en alltaf á mjög meðvitaðan
hátt. Þessi efni kjósum við í veggi umfram t.d. gler
og stál vegna þess að þau varðveita vel hita og
kulda og eru hagkvæmari. Meðhöndlun múr-
steinsins er jafnframt orðin að nokkurs konar
kennileiti hjá okkur, því steinninn gefur nýjum
byggingum þyngd og sögu, tilfinningu fyrir því að
hún hafi lengi verið á sínum stað og eigi heima þar.
Það er nefnilega mikilvægt að nýbyggingar geti
staðist tímans og ekki síst tískunnar tönn. Það get-
ur verið varasamt að eltast um of við þau nýju efni
sem sífellt er verið að þróa, því mörg þessara
byggingarefna og einnig stílar bera svo greinilega
með sér merki um ákveðið tímabil, tímabil sem
örugglega verður farið úr tísku eftir nokkur ár,“
segir Jórunn.
Ytra og innra rými
Umræddir þættir birtast glöggt í byggingunum
fjórum sem settar eru fram á myndrænan hátt á
sýningunni á Kjarvalsstöðum. Endurbætur og við-
bygging sem stofan annaðist á skrifstofum orku-
stofnunar þýska ríkisins í Stuttgart árétta t.d.
þann orkusparnað og þá umhverfisvit-
und sem felst í þykkum veggjum og
litlum gluggum og dyrum. Gluggar eru
aðeins hafðir þar sem dagsbirtu er þörf
og eru þá oftast opnanlegir. Skóli í Ost-
fildern sem stofan hannaði hefur hlotið
miklar viðurkenningar og var m.a. til-
nefndur til Mies Van Rohe-verð-
launanna. Við hönnun hans segir Jórunn
að tekið hafi verið tillit til þess að um er
að ræða skóla fyrir nemendur þar sem
félagsleg vandamál eru tíðari en ella.
„Við bjuggum til hlýjan og sérstakan
skóla, þó úr hagkvæmum efnum, sem
bjóða upp á mikil gæði hvað útsýni, mis-
munandi birtu og annað varðar. Hug-
myndin virðist hafa virkað því nemend-
urnir hafa gert þennan skóla að sínum og
umgangast hann af virðingu. Á þeim ár-
um sem liðin eru frá því að hann var tek-
inn í notkun hafa til dæmis engar
skemmdir verið unnar á húsnæðinu, ekki
einu sinni veggjakrot. Sú staðreynd að
krakkarnir hafa samþykkt bygginguna
er mér mun mikilvægari og meiri við-
urkenning en það að verða tilnefnd til
verðlauna.“
Ytra umhverfi bygginga er þáttur sem
Jórunn segir vera mótandi í útfærslu
hverrar byggingar og telur hún samspil
skólahússins og íþróttasalarins sem um-
lykja skólalóðina hafa ráðið úrslitum um
að tillaga þeirra vann í samkepnni um
hönnun skólans.
Framsetning bygginna á sýningunni
markast ekki síst af því að sýna hvernig
þær eru skilgreindar út frá innra og ytra
rými. Gestahús Kaþólsku kirkjunnar í
Hohenheim, sem stofa Jórunnar hann-
aði, er dæmi um þá afstöðu sem tekin er til ytra
rýmis ekki síður en hins innra. „Af svæðinu sem
byggingunni var ætlað er útsýni yfir fallegan lysti-
garð. Þegar við hófumst handa við gerð þessarar
byggingar mátum við þarfir hennar sem svo að þar
myndi kirkjan hýsa gesti sína, og mikilvægt væri
að sum herbergi væru ekki betri en önnur. Við
vildum bjóða gestunum upp á jöfn gæði hvað út-
sýni yfir garðinn varðar og komum á endanum nið-
ur á þá lausn að hanna aflanga bogabyggingu, sem
veitti öllum herbergjunum sinn skerf af útsýninu.
En um leið eru herbergin einföld og látlaus sem
kallast á við hugmyndir kirkjunnar og hreinlega
það fjármagn sem hún hafði til rástöfunar við
þetta verkefni. Meginþunginn í hönuninni fólst í
útfærslu kapellunnar, hjarta byggingarinnar, sem
var viðarklædd í hólf og gólf líkt og skartgripa-
skrín. Í þessari byggingu líkt og hinum var um-
hverfið nokkurs konar grunnforsenda sem við
unnum út frá, og mátum í samræmi við þarfir not-
enda byggingarinnar það fjármagn sem fram-
kvæmdaaðilar höfðu til ráðstöfunar. Þessa þætti
höfum við ávallt að leiðarljósi í hönnun okkar,“
segir Jórunn að lokum.
BYGGT ÚT FRÁ
MANNESKJUNNI
Morgunblaðið/Jim Smart
„Það er mikilvægt að gera greinarmun á innra og ytra rými,“ segir Jórunn Ragnarsdóttir arkitekt.
Ljósmynd/Roland Halbe og Ralph Richter
Skólabygging í Ostfildern, hönnuð með það í huga að veita
nemendum hlýju og umhverfisgæði.
heida@mbl.is
„Það er mikilvægt að gera
greinarmun á innra og ytra
rými,“ segir Jórunn Ragn-
arsdóttir arkitekt en sýning
á verkum hennar og sam-
starfsmanna verður opnuð
á Kjarvalsstöðum í dag.
HEIÐA JÓHANNSDÓTTIR
kynnti sér sýninguna.
THE Globe-útileikhúsið í Lund-
únum, sem hefur frá því það var
opnað 1997 leitast við að bjóða
áhorfendum upp á verk Shake-
speares eins og samtímamenn
hans hefðu upp-
lifað þau, stend-
ur nú fyrir sýn-
ingum á
verkinu Þrett-
ándakvöldi. Að
venju eru bún-
ingar, tónlist og
leikmunir í
anda stjórn-
arára Elísabet-
ar fyrstu. Að
þessu sinni hafa
stjórnendur leikhússins þó geng-
ið enn lengra en áður og eru öll
hlutverk leikin af karlmönnum
líkt og hefð var fyrir á tímum
Shakespeares. Að sögn leiklist-
argagnrýnanda New York Times
fer því þó fjarri að Þrett-
ándakvöld minni á þreytt minja-
safn fyrir vikið, heldur telur
hann verkið sjaldan hafa virkað
ferskara.
„Það virðist almennt talið í
dag að ef selja eigi Shakespeare
þurfi að krydda verkin með nýj-
ungum, svo sem með því að láta
Trójus og Kressídu gerast í Víet-
namstríðinu,“ segir gagnrýn-
andinn og segir slíkar uppsetn-
ingar stundum varpa nýju ljósi á
verkin. Oftar enn ekki ýi þær
hins vegar frekar að því að hinn
gamli, þreytti Shakespeare þurfi
algjöra andlitslyftingu til að
virka aðlaðandi. „Hér er hins
vegar þessi uppsetning Globe-
leikhússins og hún glansar eins
og nýuppgert meistaraverk.
Hinar sérstöku og flóknu dyggð-
ir Þrettándakvölds fá, undir
styrkri en afslappaðri stjórn
Tims Carrolls, að birtast áhorf-
endum án þess að hafa verið
hlaðnar glansáferð eða aukaút-
skýringum.“
Barcelonabúar
hylla Gaudí
ÁRIÐ 2002 hefur verið ár Gaudí
í Barcelona og er rúmlega 30
sýningum, hátíðum og tónleikum
tileinkuðum arkitektinum dreift
yfir árið,
auk þess sem
nokkrar af
byggingum
Gaudís, er til
þessa hafa
ekki verið
opnar al-
menningi,
hafa nú ver-
ið gerðar að-
gengilegar.
Langt er
síðan kata-
lónski arkitektinn Antoni Gaudí
öðlaðist heimsfrægð, en meðal
hans þekktari verka er Sagrada
Familia-kirkjan í Barcelona.
Aldrei hefur verið lokið við gerð
kirkjunnar og hafa arktitekar
og fræðimenn lengi deilt um
hvort slíkt skuli gert, en Gaudí
lést frá verkinu árið 1926. Bygg-
ingar Gaudís höfða hins vegar
sterkt til almennings vegna fant-
asíukenndrar línulögunar og
öfgakenndrar lita- og efnisnotk-
unar og hafa yfirvöld í Barce-
lona verið dugleg að nota sér-
stöðu arkitektsins sem kennileiti
borgarinnar.
Meðal þeirra bygginga sem nú
hafa verið opnaðar almenningi
er Casa Battlo, en húsið teiknaði
Gaudí seint á ævinni, og þá hefur
lítt þekkt kapella við kirkjuna í
Colonia Guell norðvestur af
Barcelona, er aldrei var lokið
við, einnig verið opnuð. Það var
einmitt við byggingu þeirrar
kirkju sem Gaudí þróaði tæknina
sem síðar var notuð við Sagrada
Familia.
Að hætti
Shakespeares
Er lent
Karlmenn fara
einnig með hlut-
verk kvenna í
Þrettándakvöldi.
Sagrada Familia.