Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.2003, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 20. SEPTEMBER 2003
LISTASAFN Reykjavíkur hefur haustdag-
skrá sína með opnun þriggja sýninga í Hafn-
arhúsinu í dag kl. 16. Í tilefni af því að tíu ár eru
liðin frá stofnun byggingarlistardeildar við
Listasafn Reykjavíkur verður opnuð sýning á
húsateikningum og líkönum íslenskra arki-
tekta á síðustu öld. Í safni deildarinnar eru
varðveitt söfn teikninga eftir ýmsa af merkustu
frumherjum íslenskar byggingarlistar, og er
sýningunni ætlað að veita innsýn í það efni sem
safnast hefur á tíu árum. Meðal þess sem þar
má sjá eru húsalíkön frá ólíkum tímabilum,
skólaverkefni kunnra íslenskra arkitekta og
frumrit húsateikninga úr sérsöfnum í vörslu
deildarinnar.
Pétur H. Ármannsson, sýningarstjóri og
deildarstjóri byggingarlistardeildar, segir að
þegar deildin var stofnuð fyrir tíu árum, hafi
það ekki verið eitt af markmiðum hennar að
safna efni, en að deildinni hafi smám saman far-
ið að berast gjafir. „Árið 1995 vorum við með
stóra yfirlitssýningu um Einar Sveinsson, arki-
tekt og húsameistara Reykjavíkur, og í
tengslum við sýninguna var okkur falið að varð-
veita teikningar hans og fleiri gögn, og það var
upphafið að safninu. Síðan hafa fleiri komið til
okkar – aðstandendur látinna arkitekta og falið
okkur að varðveita þeirra gögn. Sýningin nú er
bæði til þess að minnast tíu ára afmælis deild-
arinnar og gera hana sýnilegri, en einnig til að
sýna þann vísi að safni sem hefur orðið til. Við
vonum auðvitað að sýningin glæði áhuga á safn-
inu og verði til þess að efla það.“
Pétur segir sýningu sem þessa ólíka listsýn-
ingu að því leyti að hér sé um að ræða heimildir
og vitnisburð um ákveðið sköpunarferli, meðan
listræna afurðin – mannvirkin sjálf, lifi sínu lífi
úti um borg og bý. „Líkön og teikningar hafa þó
alla tíð gegnt mikilvægu hlutverki í að auka
skilning okkar á tilurð bygginga, sýna hvernig
stílþróun á sér stað, sýna hvernig hugmyndir
mótast – og það sama á við hér á Íslandi.
Skólaverkefni og merk líkön
Á þessari sýningu getum við til dæmis leitað
svara við þeirri spurningu þinni um það hvort
íslenskir arkitektar á síðustu öld hafi fylgt al-
þjóðlegum straumum í byggingarlist, eða hvort
þeir hafi skapað eitthvað nýtt sem gæti kallast
íslenskur stíll. Við sýnum hér skólaverkefni
nokkurra þekktra arkitekta frá miðbiki 20. ald-
ar. Hér var ekki kenndur neinn arkitektúr, og
þeir sem vildu læra fagið þurftu að fara utan.
Stríðið hafði mikil áhrif á nám margra þessara
manna. Sumir urðu innlyksa úti meðan á stríð-
inu stóð, en aðrir komu heim, og þurftu jafnvel
að bíða hér þar til því lauk til að geta haldið
námi sínu áfram.“
Líkön frá ýmsum tímum eru á sýningunni,
þar á meðal elsta líkan íslensks arkitekts að
eigin verki, líkan Sigurðar Guðmundssonar að
Barnaskóla Austurbæjar, gert í gifs árið 1926.
„Sigurður var í námi, þegar honum bauðst að
teikna þessa stóru byggingu. Hann ákvað að
koma heim og teikna bygginguna og fylgja
henni eftir í stað þess að ljúka sínu námi, þann-
ig að segja má að Austurbæjarskólinn sé hans
lokaverkefni, sem hann lagði mikið í.“
Finnskt líkan að þekktu húsi Högnu Sigurð-
ardóttur í Garðabænum vekur sérstaka athygli
fyrir einstakt handbragð, og segir Pétur líkanið
hafa verið smíðað sérstaklega sem sýningar-
grip, löngu eftir að húsið sjálft var byggt. Lík-
anið er gjöf frá Arkitektasafninu í Finnlandi.
Líkön Einars Þorsteins Ásgeirssonar vekja
líka forvitni fyrir frumlega hugsun, ekki síst
líkanið að íbúðum fyrir prestskanditata utan
um skip Hallgrímskirkju. Byggingarlistar-
deildin á nú um 25 teikningasöfn íslenskra arki-
tekta, og segir Pétur teikningarnar stóran
hluta ævistarfs hvers þeirra um sig. „Við höfum
valið að sýna eina teikningu úr hverju safni, og
höfum með teikningunum upplýsingar um arki-
tektinn, æviágrip og störf, og nefnum nokkur
hús sem viðkomandi hefur teiknað, þannig að
fólk geti tengt hann byggingum í umhverfi okk-
ar.“
Meðal þessara arkitekta eru Einar Sveins-
son, Þórir Baldvinsson, Þorleifur Eyjólfsson,
Gunnlaugur Halldórsson, Þór Sandholt, Hann-
es Kr. Davíðsson, Gísli Halldórsson og Guð-
mundur Kr. Kristinsson.
Á götuvegg salarins eru þrjár örsýningar.
Ein þeirra lýsir hugmyndavinnu arkitekst og
sýnir hvernig hugmyndin að Stykkishólms-
kirkju fæddist á teikniborði Jóns Haraldsson-
ar, sem leirlíkan og skissur, og við sjáum
hvernig hugmyndin breyttist og þróaðist í huga
hans. Önnur örsýning segir byggingasögu eins
af húsum Sigvalda Thordarsonar í nótum,
reikningum, leyfisbréfum og fleiri gögnum, auk
líkans af húsinu. Þriðja örsýningin gefur inn-
sýn í dagbók Guðjóns Samúelssonar og lýsir
degi í lífi hans.
Í tengslum við sýninguna verða fyrirlestrar í
safninu. Sjálfur verður Pétur með sýningar-
stjóraspjall 28. sept., og 19. október kl. 15 og
miðvikudaginn 1. október kl. 20 fjallar Albína
Thordarson um ævi og störf Sigvalda Thordar-
son.
Á vit bátafólks og finngálkna
Það er bjart yfir sýningunni Yfir bjartsýnis-
brúna sem Listasafnið hefur unnið í samvinnu
við Níels Hafstein og Safnasafnið á Svalbarðs-
strönd við Eyjafjörð. Þar leiða saman hesta
sína tuttugu og tveir listamenn sem ýmist fást
við alþýðulist eða samtímalist. Markmið sýn-
ingarinnar er að kynna verk lærðra og leikra
listamanna hlið við hlið sem listafólks, sem hef-
ur sitthvað jákvætt og persónulegt fram að
færa og að brúa það bil sem oft er haldið fram
að sé á milli lærðrar og sjálfsprottinnar listar.
Mannfólkið er áberandi í mörgum verkanna,
sjómenn sem sigla pappírsbátum hlöðnum
ýmsum varningi, bændur og búalið, prúðbúnir
kirkjugestir og háleitir prestar – og hundar; en
þarna eru líka fuglar og fóstur furðuveranna í
hanaeggjunum, sem Ólöf Nordal hefur skapað:
„Þegar hanar eru orðnir gamlir eignast þeir
eitt óhrjálegt egg, – eins konar örverpi. Úr
hanaeggjunum koma skoffín, finngálkn, mar-
bendlar, skuggabaldrar kannski einn og einn
naddi og fleiri óvættir. Það sem heillar mig við
þessar verur er það að þau eru samsett úr
tveimur ólíkum dýrum, tveimur ólíkum menn-
ingarheimum, eða öðrum tveimur þáttum.
Þetta eru bastarðar,“ segir Ólöf, og best að fara
varlega, því eftir því sem þessi skapari hana-
eggjanna segir, getur það sem úr þeim kemur
drepið mann með augnaráðinu einu saman.
Sýnir úr kaffibollum
„Alþýðulistin byrjar oft sem handverk,“ seg-
ir Níels Hafstein. „En svo þróast þetta gjarnan
þegar fólk fer að leggja meiri rækt við formið
og fær gagnrýni á verk sín. Hér eru verk sem
myndu kannski flokkast sem föndur, en hafa þó
listrænt yfirbragð, og síðan önnur sem segja
meira, eins og söfnuðurinn hér í kirkjunni, þar
sem stúlka á fremsta bekk gæti verið að gjóa
augunum til piltanna á aftasta bekk. Hér eru
verk eftir Hrefnu Sigurðardóttur sem fer inn í
hugarheim sinn, og veit lítið af því þegar hún
málar. Guðrún Vera Hjartardóttir á Þúfulinga
og Bjargvætti. Valdimar Bjarnfreðsson málar
sýnir upp úr kaffibollum, krossar yfir bollann
þegar hann er búinn að drekka úr honum, snýr
honum í hringi og biður svo Jesú Krist og guð
að hjálpa sér að ná fram myndinni.
Helgi Þorgils Friðjónsson sýnir málverk af
íslenskum hundum og einn af þeim er líkur
hundinum mínum, honum Bangsa. Eins og þú
sérð blanda ég saman alþýðulist og samtímalist
þar sem unnið er út frá alþýðlegum viðhorfum
eða þar sem efniviðurinn er sóttur í sveitalíf og
sammannlega þætti.“ Verk Halldórs Ásgríms-
sonar sýnir öll táknmál og stafróf mannsins
andspænis táknmáli jarðarinnar.
„Fallegt en hættulegt,“ eru orð Níelsar um
verk Ólafs Lárussonar, eins konar gaddavírs-
rósir, festar upp á vegg. „Myndir eftir Maríu
Jónsdóttur á Hvolsvelli eru klipptar út úr blöð-
um og lokum af skyrdósum. Meðan verk Ólafs
er ertandi og út á við leita verk Maríu inn á við,
og er hver mynd í ramma öryggis, friðar og
sáttar.“
Á morgun kl. 14 verður Níels Hafstein með
sýningarstjóraspjall, en sunnudaginn 12. októ-
ber kl. 13.30, verður efnt til myndþings, þar
sem fléttað er saman myndasýningum, erind-
um, gjörningum og stuttum frásögnum lista-
manna sem verk eiga á sýningunni.
Ferð að mörkum vitundar og svefns,
langana og minninga
Í innsetningunni Vögguvísum er tekið á
tengslunum milli langana og minninga og þess
hvað gerist á mörkum vitundar og svefns, en
höfundar verksins eru Bryndís Snæbjörnsdótt-
ir og Mark Wilson. Innsetningin er unnin með
blandaðri tækni og saman stendur af ljósmynd-
um, myndböndum og þrívíðum formum. „Sam-
an eiga þessir þættir að vekja tilfinningu fyrir
svolitlu ferðalagi,“ segir Mark Wilson, sem
bætir því við að efniviðinn í sjálft verkið sæki
þau Bryndís að nokkru leyti í eigin ferðalög um
heiminn. „Þegar farið er um ókunn svæði þá
tökumst við á hendur jafnt raunverulega sem
andlega ferð. Til að rata í þessari ferð notum
við kennileiti sem við höfum safnað saman úr
fyrri reynslu af okkar eigin menningu og upp-
lifunum á náttúrulegu umhverfi.“
Grasbali, hengirúm og dýr eru meðal þess
sem við sjáum, auk myndbands, þar sem við
leggjumst í leit að smádýrum. Við fylgjumst
líka með eins konar samtali eða dagbók úr nátt-
úrunni og hljóðheimur verksins styður enn
frekar tengsl manns við náttúru. Bryndís segir
að með því að tengja saman raunverulega nátt-
úruleg fyrirbæri og manngerða list eins og
myndband og ljósmyndir vilji þau fanga augna-
blikið sem stendur á milli þess sem er raun-
verulegt og þess sem er það ekki, raunveruleik-
ans og ímyndunaraflsins. „Við viljum að
áhorfandinn finni sig í verkinu; þekki þar
ákveðin kennileiti sem tengjast hans eigin upp-
lifunum og reynslu.“
Hvaða merkingu hafa dýrin?
Refur, hrafn og rotta eru allt dýr sem eru ná-
tengd alls konar symbólisma og um þau hafa
verið spunnar sögur frá örófi alda. „Við erum
þó ekki endilega að leggja áherslu á táknræn
hlutverk þessara dýra, sem þó eru stór. Þetta
eru bæði dýr sem eru kunnug og ókunnug í
þessu umhverfi, en um leið gætu þau birst þar
eins og einhvers konar truflun eða valdið
ókyrrð. „Hvaða merkingu hafa þessi dýr fyrir
okkur?“ spyr Bryndís, og Mark bætir því við að
dýrin geti í hugum okkar táknað svo margt,
ótta, von, hamingju, þægindi og allt mögulegt.
Bryndís segir nafngift sýningarinnar tengjast
hugmynd þeirra um ástandið milli svefns og
vöku, þess raunverulega og óraunverulega. Á
myndbandi í fordyri sýningarinnar er gömul 45
snúninga hljómplata spiluð með reglulegu
millibili. Af plötunni heyrist væminn og við-
kvæmnislegur söngur sem líka fjallar um þessi
mörk. Staðsetning þessa verks í fordyri inn-
setningarinnar segir okkur að kímnin sé ekki
langt undan og minnir á mátt hennar jafnt í lífi
sem list. „Söngurinn er um mann sem sem er að
koma heim úr stríði,“ segir Mark. „Maðurinn
þarf að komast erfiða leið úr strætó og heim til
sín, í svartaþoku og myrkri, og þarf að fara yfir
stíflugarð. Gamli hundurinn hans tekur á móti
honum á stoppistöðinni, fylgir honum og passar
að hann detti ekki út af stíflunni. Þegar heim er
komið segir hann móður sinni frá fylgd hunds-
ins sem hafi bjargað honum, en hún segir hon-
um þá frá því að hundurinn hafi drepist fyrir
þremur árum.“ Bryndís Snæbjörnsdóttir hefur
búið og starfað í Skotlandi um árabil, en hefur á
sama tíma leitað mikið til norðurslóða varðandi
inntak verka sinna. Síðustu ár hefur hún unnið
að listsköpun sinni með eiginmanni sínum
Mark Wilson en saman hafa þau unnið verk þar
sem byggt er á samkennd einstaklingsins við
umhverfi sitt, menningu og sögu. Þau hafa
meðal annars dvalið á Grænlandi, Íslandi og
Ástralíu við vinnu sína. Meðal verkefna sem
þau vinna að um þessar mundir er að kort-
leggja alla uppstoppaða ísbirni á Bretlandseyj-
um með ljósmyndum, og ítarlegum upplýsing-
um. Sýningarnar þrjár í Listasafni
Reykjavíkur standa til 2. nóvember.
Hús, hrafnar og háleitir
prestar í Listasafni Reykjavíkur
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Mark Wilson og Bryndís Snæbjörnsdóttir við verk sitt, Vögguvísur.
Morgunblaðið/Ómar
Níels Hafstein sýningarstjóri með íslenskum fuglum.
Morgunblaðið/Ómar
Íslenskt alþýðufólk er viðfangsefni margra er
sýna á sýningunni Yfir bjartsýnisbrúna.
Morgunblaðið/Ómar
Pétur Ármannsson við líkan af einu þekktasta
húsi Högnu Sigurðardóttur.
begga@mbl.is