Frjáls þjóð - 28.01.1961, Blaðsíða 2

iSji
I
listir • bókmenntir
i
Jakobina Sigurðardóttir.
Kvæði.
Heimskringla 1960.
næsta fágæt jarðarhlunnindi á
Islandi.
Við höfum lengi átt von á
þessari bók frá Jakobínu, þvi
liún hefur í nokkur ár verið
þjóðkunn fyrir ættjarðarljóð
sín og andstöðu við hernám og
allt hermang. Það hygg ég og
að sé flestra mál, að enda þótt
mörgum skáldum landsins
hafi verið tregt tungu að
hræra þessi þungbæru niður-
lægingarár, þá hafi þó þessari
konu tekizt, að koma orðum
að þvi, sem flestir herand-
stæðingar vildu sagt haía. —
Kannski ekki tjáð allan sárs-
auka sinn og þeirra, en þó
getað sýnt betur inn i hug
hinna særðu íslendinga, en
nokkur annar. Þess vegna hef-
Ur hún þessi árin verið skáld-
mær Islands öðrum fremur.
1 þessari bók eru 45 kvæði
um margvísleg efni. Mest
þykir manni að sjálfsögðu
koma til ættjarðarljóðanna,
en hér kynnumst við og öðr-
um — og þó skildum — þátt-
um í eöli skáldkonunnar. Hér
yrkir dóttir um gamlan lát-
inn föður, eiginkona um
maka, móðir um barn sitj.
Ég ætla hér að vitna í nokk-
ur kvæði i þeirri röð, sem þau
eru í bókinni, vel þó mismun-
andi efni.
■» m - BH fflME HH . ffi iii
Til föður mins — ,,Hvað bjó
að orðanna baki? / Hin brenn-
andi sára þrá / til blágresis-
brekkunnar heima, / sem
brosir fegurst i minning. /
Þar ljómaði lundurinn græni,
/ sem ósnortinn mennskum
augum / blómstrar vetur og
vor, / en fölnar og fellur við
kynning / alls nema óðs og
drauma."

BHEWWf’ s . S1-. i' 1
Ég vek sérstaklega athygh
á þvi, hvernig siðustu ijóölin-
urnar tvær lýsa upp erindið,
og raunar allt kvæðið. Þetta
er annað erindið af fjórum.
Lesið sjálf.
Hornstrandir og Mývatns-
sveit. Þar á andi þessarar
skáldkonu óðul sin. ísland allt
á hún í hjarta sínu og henni
rennur blóð skyldunnar til
alls mannkyns, við allt líf, all-
an heim. — En þessar tvær
sveitir, sem ég nefndi fyrst,
þessi blómlegu landshorn, eru
henni, af ýmsum ástæðum
hugstæðust.
Þetta eru líka um margt
sérstæðar sveitir. Hrikaleg
náttúrufegurð er einkenni
beggja. Báðar munu þær aga
strangt með sín ísköldu él, en
óvíst hvor þeirra mæðra er
börnum sínum bliðlyndari,
þegar hún vill það við hafa.
En ólík hafa orðið örlög
þessara sveita á öld tækninn-
ar. Hornstrandir, með sína
stóru bjargarkistu, stendur
nú nær mannlaus og yfirgefin
— og raunar verr en það —-
en Mývatnssveit, snjóþyngsta
- og sumarblíðasta byggð lands-
ins, heldur svo fast um sín
börn, að þar er tvi- og þribýli
á flestum bæjum. og hver
kotbær orðinn að höfuðbóli.
Þar hafa menn ennþá tíma til
að hugsa, en það er að verða
É
i
r Mf v? k ■ r" :............ - -’ '. 1 i í - ' ■ r . i
vinur, jækktirðu áður hvað er
J' að eiga þann fögnuö, sem
Iógar i brjóstinu á mér? / Ég
vil ekki mirna að veturinn
kemur í haust.. / Ég vil að
sumarið biði hér endaíaust /
með hamingju okkar og unað
í faðminum sínum.“
Island frjálst, ort 1948. —
„Sannið lieimi: Þó að þjóð sé
fámenn / þarf hún ekki að
vera blauðir smámenn, / um
það ráða engu völd og fé.“ —
„Viki þeir sem velja stefnu-
hikið. / Víst er: Hver sem
efast hefur svikið / móður
vorrar málstað nú og þá.“
Hjartað er með
í leiknum
Á ferð urn Hornstrandir
1943. — „Vingjarnlegt tif í
vekjaraklukku, / viðkvæmur
lækjamiður / hafsogi bland-
ast, um hugan streymir /
hreinleiki og djúpur friður.“
Þetta er siðari hluti úr fyrstu
vísu þessa langa kvæðis.
Ást — Svona er siðasta er-
indi þess Ijóðs: „Segðu mér,
Morgunljóð er meðal sterk-
ustu kvæða bókarinnar, langt
og mikið kvæði. Það segir fátt
um það, þótt ég vitni i nokkr-
ar hendingar. Hér eru loka-
orðin: „Ég rétti þér hönd.
Spenn bogann til liðs þinum
bræðrum / sem boða Manns-
ins ríki og frið á jörðu."
Og ég nefni aðeins kvæði
eins og Hugsað til Hom-
stranda og Hvort var þá Ideg-
ið. í barmi, ákvæ’ðaljóð og
eftirmæli hins óvíga hersltipa-
'stóls Atlantshafsbandalagsins
i styrjöldinni við Hornstrand-
ir haustið 1953 Þau kvæðí
myndu mörg skáld vilja ort
hafa.
Ég gæti nefnt mörg fleiri
ljóð. Hér skal þó staðar num-
ið. Þessi bók, eins og raunar
allar slíkar, munu lengst i
minnum höfð íyrir beztu
kvæðin, þau sem gefa henni
sterkan lit. Hin ljóðin eru svo
sem til uppfyllingar, stundum
til hvíldar í lestri; þau geyma
heimildir um höfund hirtna
meiri kvæða, gera svip hans
almennari og fyllri. — Þetta
er bók hugþroskaðrar konu.
Málið er einfalt, skrúðmælgis-
laust, ekki alltof hnitmiðað,
eins og bezt vérður hjá fagur-
kerahöfundum, sem smekk-
vísastir eru. Víða hefði yfir-
legumaður getað hnikað til
orðum, svo að betur færi að
hljómi. Hitt er auðfundið, —
og það þykir mér mest um
vert —, að hér íylgir alltaf
hugur máli, það eitt er ort og
sagt, sem skáldkonan hefur
verið knúin til að segja. Það
er innri rödd sem talar. Hjart-
að er með i leiknum. Og nú á
þessum tímum vantar okkur
fleiri slik skáld.
Jón úr Vör.
liihkft ,‘yr.t I '-i! HiííáfK - ’«-4hií,í!tii,t”- w 'nL! „ 'Gl íffiHíía’hS ' f JíVhíI s í '1
Jóh. Asgeirsson:
Þættir af eyðibýlum
III. hluti
Skor á Rauðasandi er flest-
um kunn af afdrifum Egg-
erts Ólafssonar og kvæði
Matthíasar:
Þrútið var loft og bung-
ur sjór —
Mjög var flóðhæ.t í 'Skor
og fói' stundum allt féð í sjó-
inn. Árni Magnú. son'segir
frá slíkum tilféllum í jarða-
bókinni 1703. Skor er nú í
eyði.
Sjöundá var næst j bær við
Skor, en lagðist í » yði 1921.
Bærinn er mjög þekktur í
sambandi við hin iliræmdu
Sjöundármáí, sem þar gerð-
ust rétt eftir aldamótin 1800.
Sést þar enn stoinninn og
móta fyrir stekknum, sem
atvik þessara mála eru bund-
ÍR VÍð.
Keflavík á Rauðasandi er
nú komin í eyði, .en árið 1703
voru þar tveir búendur og sjö
verbúðir. Guðrún Eggerts-
dóttir, dóttir Eggerts sýslu-
manns Bjarnasonar í Bæ,
átti aila bátana og var bann-
að að aðrir ættu þar báta um
vertíð. Svo mátti heita, að
Guðrún ætti flestar jarðir á
Rauðasandi á þeim árum og
bú og bændur með, því syo
voru þeir fátækir, að Guð-
rún leigði þeim búsáhöldin,
hvað þá annað., Háar leigur
og margar og miklar kvaðir
lágu svo þungt ,á þessum
blásnauðu möunum, að- þeir
gátu ekkert eignazt ejálfir.
GfJngglgið er tsdin til
*teHayíkur . aowMui iindir
2
Kerlingarhálsi. Þar er for-
vaði á hlíðinni og þröngt gat
í gegn um hann, sem hægt
vai’ að smeygja sér í gegnum,
ef sjór var hálffallinn.
Eitt sinn var prestur þar á
ferð ásamt fleiri ferðamönn-
um. En presturinn var feit-
laginn mjög og sat hann fast-
ur í gatinu og urðu föru-
nautar hans að hjálpa honum
úr þeim þrengingum og
þrautum, er til lífsins liggja.
Vestur í Önundarfirði er
gamalt eyðibýli, Holtssel.
þar höfðu Holtsprestar sel,
fi'am um aldamót var. fé haft
þar á vetrum og hélt f jármað-
urinn til í ijárhúsunum al-
einn alla vetur, nema síðustu
árin, þá gekk hann að Kii'kju-
bóli.
Reimt þótti í selinu og er
þessi sögn til um orsök þess:
Kona nokkur var að flytja
sig búferlum og átti leið yfir
Heiðará. Hún var ríðandi og
tók smalatík sína upp á
hestinn yfir ána. Áin var
mikil og straumþung og tók
hestinn og það, sem á honum
var, fram af fossi, sem var
rétt fyrir neðan vaðið. Litlu
síðar fannst lík konunnar
þar niður með ánni og var
það borið heim í selhúsin.
Eftir þetta þóttust menn
verða yarir vjð eitthvað dul-
xænt í selinu.
Haft .ypr eftir, bónda-kon-
ui\nar,,.er. slya þetta barst, í
tai: „Mér þótti verut um tik-
iaa,. hsp>a, Wsalöpj*.
Á Ingjaldssandi er eyði-
jörðin Villingadalur. í desem-
ber 1886 hljóp snjóflóð mik-
ið úr fjallinu framan við bæ-
inn, og varð það bóndanum
að bana, er hann gætti fjár
síns á svonefndum Ui'ðar-
hjalla. Fjórir menn fóru að
leita hans og fórust tveir
þeirra.
Svo var það löngu síðar, ár-
ið 1935, að aurskriða mikil
féll úr fjallinu og munaði
litlu að hún tæki bæinn og
flýjandi fólkið.
Einu ári síðar bi'ann bær-
inn þar og lagðist þá jörðin
algjörlega í eyði.
Á Skaga í Dýrafirði var
eitt sinn verstóð. Árið 1710
segir Árni Magnússon að hafi
verið þar 22 verbúðir og hafi
róið þaðan 27 bátax', þegar
flest var.
Hlíð'in er mjög brött þar
fyrir ofan og skemmdust tún
og engjar oft af skriðum,
enda er ýörðin löngu komin í
eyði.
Baulhús 1 Arnarfirði eru
nú í eyði. Þaðan voru sjó-
í'óðrar mikið stundaðir fyrr-
um. Þar bjó eitt sinn Matthí-
as, sonur Ásgeii-s á Álfta-
mýri. Hann var skipstjóri á
þilskipum og sá síðasti, ,er
skutlaði hvali þar um slóðir.
Síðasta hvalnum náði hann
1896.
Annað gamalt eyðibýli er
þarna 1 firðinum, Skjaldfönn.
Býlið tók af, þegar skriða
féll úr Skjaldfannargili.
Braut skriðan niður bæinn og
allt fólkið fórst.
Um miðja suðurströnd
Reykjarfjarðar er hinn forni
verzlimarstaður, Kúvíkur.
Þar er nú allt í auðn og eng-
in byggð lengur.
. Grnpall húsgangur, . sjem
naaxgir .xiumu kumxa,. bendir
Straodatn^fxo-þafi
yfirleitt ekki verið hrifnir af
nafninu Kúvikur.
Danir hræðast Horn-
strending,
hald’ ann vera umskipting.
Frúnum öllum finnst í kring
fjósalykt af Kúváking.
Mjög hefur víst víða verið
fáförult á Ströndum í fyrri
daga. Þegar Eggert og Bjarni
fóru þar um, árið 1754, getur
Eggert þess, að fólkið í Ing-
ólfsfirði hafi orðið skelkað
við konxu þeirra, því það var
óvant heimsóknum. Sýslu-
maðurinn hafði ekki komið
þar árum saman og bóndinn
ekki farið í kaupstað að Kú-
víkum í 16 ár. Ef hann vant-
aði jám, öngla, hnífa eða
aðra kaupstaðai’vöru, þá sótti
hann það til Trékyllisvíkur.
Talið .er að Hallur Jónsson
á Horni hafi ritað Ormi
sýslumanni Daðasyni Ijóða-
bi'éf 1744, og er þar nokkur
lýsing Hornstranda, bæði að
landslagi og veðráttu. Þar • í
eru þessi erindi:
Á Hornströndum ekki jörð-
in öll er gróin,
hæstu fjöllin helzt við sjóinn
hafa á sér jökulsnjóinn.
Víða ei' þar vandasamt og
vegur stríður.
Allt um kring á allar síður
enginn maður hestum ríður.
Inni í botni Mjóafjarðar á
Ströndum voru tveir bæir.
Botn að vestan og Kleifarkot
að austan, en eru nú báðir í
eyði. Þar liggur vegurinn upp
á svokallaða Hestakleif yfir
í botn ísafjarðar. Laið þessi
er ill yfirferðar, en þó ekki
verri. en víða.annars staffar
vestur þar. liagyrðingur
nokkvxr átti eitt sinn, er híjjin
var á fei'ð yfir Hestakleif, a3
hafa gert visu þessa: t
Hestakleif er hábölvuð,
hnúkar og slæmur vegur. !
Hafi ’ana skapað góður Guð,
það gert mun hafa ti'egur.
Norðaustur úr ísafjarðar-
djúpi skerst Kaldalón. En
upp frá lóninu gengur fjög-
urra kílómetra langur dalur,
Þar voru tvö býli fyrir löngu,
Ti'imbilsstaðir og Lónhóll.
Lónhóll var talinn 7 hundr.
að dýrleika til foi-na. Ólafur
Ólavíus telur að Lónhóll hafi
eyðzt í flökulhlaupi 1741.
í Leirufirði á Ströndum
var eitt sinn býli, er Öldugil
hét, en jörðin eyddist fyrir
löngu af ágangi gi'jóts og
vatns.
Fyrir tæpum hundrað ár-
um bjó í Rekavík á Strönd-
um stór og þrekinn bóndi, er;
JÓhannes Sakaríasson hét,
skýr maður og skemmtileg-
ur. Eftir að Noi'ðlendingar
fpfu að jgtppda skútuveiðar
fyrii'.vestan heimsóttu þeir
oft ; Rekavikurbóndann, til
þesg.að fá hjá honum leyfi tii
að síga í Hvanndalabjai'g eft-
ir eggjum. tf
En eigi þótti það öruggt aíj
leyfið fengist, nema beiðn-
inni fylgdi brennivínsflaska í
hvert skipti. Jóhannes var;
greiðasamur og eins kona
hans,' en hjá þeim var jafn-
an fáförult og skútukarlarnir
því aufúsugestir. Bauð hann
gestum sínum til baðstofu og
setti fyrir þá mat mikinn,
svo sem sauðabringur, súr
■ bjurgfuaiaegg, bangna mag-
ála og .f-ic'i: a géðgæt.i. En és
nxrðan gædd-i núsbóndinn sér
Hevunv jninu, en konan-hit-
aði ketiiinn.
•Frííítvhi í næstí* blaði.
' Fr.jáis þjúsð"28; jaaúar 1961'