Tíminn - 10.09.1982, Blaðsíða 11

FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1982.
19
Mestur
listasmidur
Norðurlanda
— sýning Thorvaldsens að Kjarvalsstöðum
KJARVALSSTAÐIR
THORVALDSENSSAFNIÐ
í KAUPMANNAHÖFN
Yfirlitssýning á
verkum
Bertels Thorvaldsens
Opin daglega á venjulegum
timum í Austursal.
14.00-22.00
Stendur til
loka október.
Bertel Thorvaldsen
Myndhöggvarinn Bertel (Alberto)
Thorvaldsen var af íslensku bergi
brotinn, sonur Gottskálks Þorvaldsson-
ar (1740-1806), myndasmiðs, og Karen-
ar Grönlund, sem var frá Jótlandi.
Gottskálk var sonur séra Porvalds
Gottskálkssonar í Miklabæ (1712-1762)
og konu hans Guðrúnar Ásgrímsdóttur.
Gottskálk fór til Kaupmannahafnar og
vann þar við að gjöra skrautverkefni á
stefni og bugspjót skipa og skutverk, því
hann var fær skurðlistarmaður, og
eftirsóttur sem slíkur. En á dögum
seglskipanna var skrautverk þetta óað-
skiljanlegur partur af smíði hafskipa -
og er reyndar enn, og má minnast þess
þegar danska konungsskipið Dannebrog
kom hér í höfn í seinasta mánuði, að
það skip hafði svoleiðis skrautverk.
Mörg kaupför og skip hafa einhver
ornament á stefni, til dæmis Eimskipa-
félagsskipin og varðskipin, enda þótt allt
sé nú minna í sniðum en var á dögum
seglskipanna.
Gottskálk Porvaldsson vann við skipa-
smíðastöð flotans, er þá var í Kaup-
mannahöfn, en þá voru skipasmíðar
meðal annars fangavinna, en þeir á
Brimarhólmi lögðu þar hönd að verki,
ásamt iðnaðarmönnum.
Heldur mun Gottskálk Porvaldsson
hafa búið við þröngan kost, ásamt konu
sinni, þrátt fyrir þá náðargáfu að geta
skorið út hin virðulegu og þýðingar-
miklu skrautverk herskipanna, er
tryggði honum atvinnu.
Þeim fæddist sonurinn Bertel Thor-
valdsen 13. nóvember árið 1768 (1770),
en menn eru ekki sammála um
fæðingarárið, og reyndar gegnir samá
máli um Gottskálk, föður hans, sem þótt
prestssonur væri, er talinn fæddur „um
1740“.
Mjög ungur mun Bertel Thorvaldsen
hafa byrjað að hjálpa föður sínum við
skurðinn, en handlagni mun hafa verið
í ættinni. Var Ari Þorvaldsson, bróðir
Gottskálks, t.d. „gullsmiðurutanlands."
Til náms við akademíuna
Þrátt fyrir mikla fátækt, fór það svo,
að Bertel komst til náms við listaaka-
demíuna og naut þar tilsagnar C.F.
Stanley og Johs Wiedewelt, en einkum
naut hann vemdar og leiðsagnar N.A.
Abildgaard. Bertel Thorvaldsen vann til
verðlauna við akademíuna, en árið 1797
lá leið hans til Rómaborgar, Ítalíuferð
þótti þá, eins og nú, alveg bráðnauðsyn-
leg, fyrir myndhöggvara, svo þeir gætu
orðið fullnuma, og í Rómaborg og á
öðrum stöðum á ftalíu dvaldist honum
í fjóra áratugi. Thorvaldsen kom aftur
til Kaupmannahafnar, sem einn fremsti
höggmyndasmiður heims árið 1838 og
þar lést hann árið 1844, eða fjórum árum
eftir að hið mikla listaverkasafn hans var
opnað í Kaupmannahöfn. Thorvald-
senssafn heitir það og er mörgum
íslendingum kunnugt. Það hefur að
geyma um 860 verk eftir Thorvaldsen,
en annars em myndir hans, höggmyndir
og teikningar dreifðar um allan heim. Á
íslandi em þær á hinn bóginn fáar,
andlitið af Jóni Eiríkssyni, konferens-
ráði (mögnuð mynd), en sú mynd er
brotin, marmaramynd af Ganymedisi
hinum gríska, sem Listasafn fslands á,
skímarfonturinn í Dómkirkjunni, er
hann „gaf ættjörð sinni“ og svo hin mikla
sjálfsmynd, er Kaupmannahöfn gaf
hingað árið 1874 til minningar um eitt
þúsund ára byggð landsins.
Lífsverk Thorvaldsens er því aðallega
í Kaupmannahöfn, þótt orðstír hans og
myndir séu um allan heim, og partur af
listasögu seinustu aldar.
Sýningin á Kjarvalsstöðum
Það er ógjörningur að telja upp alla
þá virðingu, er þjóðir Evrópu sýndu
þessum meistara meðan hann lifði. Og
þótt metorð séu góð, eða af hinu góða,
þá er það þó í listaverkunum, sem eftir
verða, er listamaðurinn lifir, eða
gleymist.
Danir em víðsýnir menningarmenn
og gjörðu sér Ijóst að varðveisla á
minningu Thorvaldsens væri nauðsyn-
legt og þýðingarmikið starf. Og síðan
1840 hafa þeir haft opið safn á góðum
stað í Kaupmannahöfn, þar sem Thor-
valdsen er sýndur. Þeir hafa ekki áður
sent sýningu með verkum hans til
útlanda, að heitið geti, þar til nú, að þeir
fylla Vestursal Kjarvalsstaða með dýr-
gripum úr safninu í Kaupmannahöfn.
Margt hefur verið ritað um list og ævi
Thorvaldsens og aukaatriðamenn telja
hann hafa orðið fyrir áhrifum frá
fomrómverskri list og hann sé einn helsti
frumkvöðull nýklassísku listastefnunn-
ar. Má það rétt vera. Þó hljóta þeir er
sjá teikningar hans, eða fmmatriði
höggmynda hans, að sjá að þarna var á
ferðinni listamaður, sem var ótrúlega
næmur á stellingu lífsins, eða alls er
lífsanda dró, og ef til vill em það einmitt
þessi uppköst, er hann fékk fyrir
marmaramyndir, það dýrmætasta er nú
er sýnt á Kjarvalsstöðum.
Það er greinilegt að andinn hefur
hellst yfir Thorvaldsen á einkennilegum
stundum. Hann gjörir þá teikningar á
verðmæt skjöl listaakademíu Rómaborg
ar, eða hvað sem fyrir verður, því annar
pappír er þá ekki tiltækur, þannig að
listin var ekki stofukúnst, eða daglauna-
verk, heldur ástríða. Og það er einmitt
þessi lífsandi, sem er svo dæmigerður
fyrir góðar myndir eftir Thorvaldsen.
Meira að segja ljón, sem hefur verið að
deyja, eða hefur háð dauðastríð sitt í
rúmlega heila öld suður í Luzern í Sviss,
líður engu minni þjáningu nú en þegar
það var gjört. Það skilur aldrei við.
*
Fyrsta Islandsferðin
Það hefur ef til vill oft verið ærin
ástæða til að skrifa töluvert mál á íslandi
um Bertel Thorvaldsen, myndhöggvara.
Náðargáfa hans og lífsverk er auðvitað
langt útfyrir mörk þess er við nefnum
þjóðerni. Hann er sonur myndskera frá
íslandi og jóskrar konu. En eigi fara
tvær þjóðir í hár saman út af því. Öðru
nær. Thorvaldsen kom aldrei sjálfur til
fslands, svo vitað sé. En nú er hann
kominn og menn geta fagnað honum.
Fagnað sínum snillingi, sem kominn er
í fyrstu íslandsferðina.
í Frakklandi, eða í París, er það siður,
að aka í mörgum rútum með unglinga
til að sýna þeim safnið í Louvre, en þar
búa m.a. Venus frá Milo, sem er 2000
ára um þessar mundir og enn svo ung,
og svo hún Mona Lisa. Þetta er liður í
frönsku uppeldi, að fá að hitta þessar
útlendu konur, sem þama eru fulltrúar
heimslistarinnar.
Svona mannflutninga, eða unglinga-
ferðir þyrfti endilega að skipuleggja á
íslandi nú, í tilefni af komu Bertels
Thorvaldsens til landsins.
Því verður naumast með orðum lýst
hvaða áhættu Danir hafa tekið með því
að leggja út á Atlantshafið með þessi
föng og hvaða örlæti þarna er sýnt.
Margir hafa líka langt hönd á plóginn,
en sagt er að Janus Paludan, sendiherra
Dana á íslandi og mikill aðdáandi lista,
hafi fyrstur sett fram hugmyndina um
þessa sýningu. Og í kynningu segir, að
af hálfu Thorvaldsenssafnsins hafi frú
Dyveke Helsted, forstöðumaður safns-
ins og Sören Sass arkitekt, ásamt
safnvörðunum Evu Henchen, Bjarne
Jömes og Sören Rasmussen unnið við
skipulagningu og uppsetningu sýningar-
■ Málverk af Bertel Thorvaldsen,
málað af Vemel 1833.
innar. Af íslendinga hálfu hafa unnið
Júlíana Gottskálksdóttir listfræðingur
og Stefán Halldórsson ásamt Þóru
Kristjánsdóttur listráðunaut Kjarvals-
staða svo og fjöldi íslenskra iðnaðar-
manna frá Sambandit ísl. samvinnufé-
laga. Sérstakir verndarar sýningarinnar
eru hennar hátign Ingiríður drottning og
dr. Kristján Eldjárn fyrrverandi forseti
íslands, sem skrifar í veglegt rit, sem
Thorvaldsenssafn hefur gefið út í tilefni
sýningarinnar.
Ofangreindir aðstandendur Thorvald-
sens hafa unnið mjög gott starf. Það er
góð hugmynd, að koma líka, í vissum
skilningi, með safnahúsið í Kaupmanna-
höfn, en gjörð er ofurlítil eftirlíking að
húsaskipun þar og vegglitum.
„Mestur listasmiður
Norðurlanda“
Það þarf að leita langt til að finna slíkt
örlæti og nú er sýnt, og verður líklega
að fara allar götur í handritamálið, til
samanburðar.
Danir eru öðrum til fyrirmyndar um
alþjóðlega skilvísi. Ekki verður annað
sagt, og seint verður þessi sýning
þökkuð svo sem vert væri.
Það er stfll yfir þessari sýningu, þótt
auðvitað sé ekki unnt, eða hentugt að
koma hingað með stærri myndastyttur.
En þetta er ekki tapað-fundið, sýning,
heldur vel skipulögð og vönduð sýning.
Nú hvað svokallaða gagnrýni varðar,
er auðveldast að taka undir með dr.
Kristjáni Eldjárn, fv. forseta íslands, en
hann segir í riti sem Thorvaldsenssafn
hefur gefið út vegna sýningarinnar:
„Á sjálfslíkneski Bertels Thorvald-
sens sem Kaupmannahafnarborg gaf
íslandi 1874 og nú er í Hljómskálagarð-
inum í Reykjavík standa þessi orð:
Mestur listasmiður Norðurlanda. Vera
má að einhver rýni nokkuð lengi í þessa
áletrun áður en hann trúir sínum eigin
augum. Samt er þessi fullyrðing ekki
ósannari en margar aðrar af svipuðu
tagi. Á hádegi frægðar sinnar var
Thorvaldsen af mörgum talinn mestur
norrænn listamaður allra alda, og til
voru þeir í samtíð hans sem hugðu að
jafnoki hans væri ekki til í gjörvöllum
heirni."
Of sjaldan verður mönnum tíðrætt um
þá list að kunna að sýna. Listaverk tala
fyrir sig sjálf, er þá gjarnan viðkvæðið.
Thorvaldsenssafnið lætur ekki við það
eitt sitja, að sýna myndir Bertels
Thorvaldsens, heldur sýnir einnig ýmsa
muni og skjöl, er vörðuðu líf hans og
frama.
Þetta er sýning, sem allir íslenskir
menn ættu að fá að sjá.
Jónas Guðmundsson
ÞAÐ SKIPTIR ÞIG
AUÐVITAÐ MÁU
aö við bjóðum skápa og kistur í miklum fjölda valdra stærða, sem
eiga vel við allar gerðir innréttinga, innlendra sem erlendra.
Berðu stæróirnar hér að neðan við þína
innréttingu, nýja sem gamla, eða veldu
þér stærð, sem þú vilt láta gera ráð fyrir í
væntanlegri teikningu.
Bauknecht hefur örugglega málin sem-
hentar þinni innréttingu.
TV 18 TV 1601
PC 38
PC 30
PD 2601
SD 31
(Bauknecht
SD 23 SV 2451 SR 27
tegund hæö breidd dýpt
PC 38 183 60 60
PC 30 153 60 60
PD 2601 141 55 60
SD31 153 60 60
SD 23 122 60 60
SV2451 125 55 60
SR 27 122 60 60
TV18 85 60 60
TV 1601 85 55 60
KÆLISKAPAR
GK 35
GK 29
GK 22
GB 8 I TF15

^Bauknecht
tegund hæó breidd dýpt
CK 35 183 60 60
GK29 153 60 60
CK22 122 60 60
TF15 85 60 60
CB8 62 55 60
FRYSTISKAPAR
GT 23
GT 36
CT 47
GT 57
(Bauknecht
tegund hæó breidd dýpt
CT57 88 175 71
CT47 88 150 71
GT36 88 120 71
CT29 88 100 71
CT23 88 84 71
FRYSTIKISTUR
Komið, hringið eða skrifið, og við veitum allar
nánari upplýsingar fljótt og örugglega.
Utsölustaóir DOMUSog
kaupfélögin um land allt
Véladeild
Sambandsins
Ármúla3 Reykjav/k Simi 38900