Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2000, Blaðsíða 15

Náttúrufræðingurinn - 2000, Blaðsíða 15
ÞORSTEINN SÆMUNDSSON Um sjávarfallaspár Sjávarföllin hafa frá fyrstu tíð vakið athygli þeirra sem við strendur búa eða sjómennsku stunda. Að sæfar- endur þurfi að taka tillit til flóðs og fjöru er deginum Ijósara, en aðrir hafa líka haft ástœðu til að gefa sjávarföllum gaum, til dæmis vegna áhrifa þeirra á laxagöngur, fjörubeit sauðfjár eða söfnun kræklinga og fjörugrasa. Þegar gengið er um flœðitanga þarf að gæta að sjávar- föllum og stærstu flóðin geta ógnað byggð og valdið stórskaða. Því hafa menn snemma reynt að spá fyrir um sjávarföll með því að huga að gangi tungls og sólar. Tunglið er augljós- asti áhrifavaldurinn, en engum dylst að sólin kemur þarna einnig við sögu, því að afstaða tungls til sólar ræður því hvenær munur flóðs og fjöru er mestur (stórstreymi) eða minnstur (smástreymi). / reynd nema flóðhrif sólar nærri helmingi af flóðhrifum tungls. Þegar tungl er nýtt eða fullt eru flóðhrif tungls og sólar samverkandi og leiðir það til stór- streymis. Þorsteinn Sæmundsson (f. 1935) lauk B.Sc. Hon- ours-prófi í stjörnufræði frá háskólanum í St. An- drews, Skotlandi, 1958 og doktorsprófi í sömu grein frá Lundúnaháskóla 1962. Hann hóf störf við Eðlisfræðistofnun Háskólans 1963 og við Raunvísindastofnun Háskólans 1966. Hann hefur annast rekstur segulmælingastöðvar stofnunarinn- ar og séð um útgáfu Almanaks Háskólans. Elstu upplýsingar uin sjávarföll við ísland er að finna í handritstexta frá 13. öld. Þar segir svo (með breyttri stafsetningu): „Þá er flóð, er tungl er í austri og í vestri, en fjara, þá er það er í norðri og suðri miðju, fyrir sunnan Island, nema firðir banni ... Ef tungl er 3 nátta eða 4, 18 eða 19, þá er fjara í nón, en ef tungl er 10 nátta eður 11,26 eður 27, þá er fjara að dagmálum; ef tungl er fullt eða eigi að sýn, þá er fjara í miðjan dag og miðja nótt.“ (Sjá N. Beckman og Kr. Kálund: Alfræði íslenskll, Khöfn 1914-16, bls. 96.) Tímasetningarnar benda til Faxaflóa fremur en Suðurlands, og hefur getum verið að því leitt að þessi fróðleikur sé ættaðar úr Við- eyjarklaustri (sjá formála Beckmans að Alfræði íslensk II). I rímbók frá 16. öld er tafla sem sýnir hvernig finna nregi flóðtíma hvers dags eftir aldri tungls, þ.e. eftir dagafjölda frá nýju tungli (sjá 1. mynd). Samkvæmt töflu þessari er tlóð kl. 5 að sönnum sóltíma þegar tungl er fullt eða nýtt (15 eða 30 daga ganralt). Sannur sóltfnri reiknaðist áður fyrr upp í 12 stundir frá því að sól var í suðri eða norðri, og þarna er átt við báða tínrana, kl. 5 eftir hádegi og kl. 5 eftir nriðnætti. Taflan segir nreð öðrum orðunr: Þegar tungl er næst sól á hinrninum (nýtt) eða í gagnstæðri átt (fullt) líða fimm stundir frá því að tungl er í suðri (eða norðri) þar til flóð rís hæst. Þetta jafn- gildir því senr síðar var kallað hafnartími staðar, en hafnartínrinn 5 stundir gæti sem best átt við Viðey. Á árunum 1788 til 1818 kom út í fjórum bindunr ítarleg lýsing af strönd íslands og höfnum eftir Poul de Löwenörn, forstöðu- Náttúrufræðingurinn 69 (1), bls. 77-84, 2000. 77
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.