Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 50

MATTIIÍAS JÓNASSON:
Afstaðan milli kynslóðanna
i.
Ung kynslóð þráir jafnan lífsreynslu,
eldri kynslóðin telur sig hafa öðlazt hana.
Með þessu slagorði mætti auðkenna af-
stöðumun reynslulítilla ungmenna og
lífsreyndra foreldra þeirra. Æskan þráir
að kynnast sem flestu af eigin raun. Þekk-
ingarþráin, ein sterkasta eðlishvöt manns-
ins, laðar hana til að kanna og sannreyna
það, sem henni er ókunnugt og dular-
fullt. Þessi reynsluáhugi, sem birtist hjá
barni og unglingi sem forvitni og rann-
sóknarhneigð, getur vaxið upp í ofur-
magnaða þrá hins fullorðna, svo að hann
skirrist jafnvel ekki við að fórna heilsu
sinni og hamingju né hikar við að af-
hjúpa ráðgátu, þó að lausnin geti leitt til
tortímingar mannkynsins.
Reynsla, sem er keypt svo dýru verði,
verður dýrmæt sjálf. Fæstar ályktanir
þykja okkur nægilega rökstuddar, nema
þær styðjist við reynslu, og til reynslunn-
ar leitum við gagnvart hverjum vanda.
1 gervi sögunnar verður okkur fortíðin
öll ótæmandi reynslusjóður.
Meðfram af þessu mati vex það seið-
magn, sem fortíðin hefur á hugi okkar.
I Iugarflug skálda leikur sér fyrst og fremst
að fortíðinni, gæðir hana lífi, endurspegl-
ar í hcnni vandamál nútímans. Miklu
veikara er seiðmagn framtíðarinnar. Fá
skáld velja sér yrkisefni úr ókominni tíð
né lýsa lifnaðarháttum og menningu þró-
unarstiga, sem enn eru hulin blámóðu
framtíðarinnar. Anda skáldsins lætur bet-
ur að skapa persónur og viðburði, senr
eiga að hafa lifað og gerzt fyrir árþús-
undi, en að draga upp myndir úr lífi, sem
lifað mun verða eftir þúsund ár. Jafnvel
hið Ijósasta ímyndunarafl virðist daprast
gagnvart ótæmi þróunarmöguleikanna.
Um það eiga þó ekki allar tíðir sam-
merkt. Við höfum spurn af kynslóðum,
sem túlkuðu tilvist sína út frá fjarlægu,
yfirskilvitlegu markmiði. Þetta sjónarmið
var mikils ráðandi í öllum trúarbrögðum,
áður en þau steinrunnu í sögu og hefð.
En nútímamanninum er uppruninn hug-
stæðari en tilgangurinn. Við hlerum eftir
hræringum og tónbrigðum eigin verund-
ar. Og mannkynssagan er smásjáin, sem
við skoðum eðli okkar í. Atburðir samtíð-
arinnar verða okkur ljósari, ef við vörpum
þeirn á sýningartjald sögunnar. Því gerast
á okkar dögum svo furðuleg atvik, að
skáld, sem vill sýna samtíð sinni, hvert
hún stefnir, ritar skáldsögu um tíð Isaks,
Jakobs og Jóseps eða þeirra fóstbræðra
Þorgeirs og Þormóðar.
Þessi eðlislæga trú mannsins á leiðsagn-
argildi fortíðarinnar ákvarðar afstöðu
eldri kynslóðarinnar til æskunnar. Við
viljum, að æskan taki reynslu okkar, eins
og hún hefur safnazt kynslóð fram af
kynslóð, sem gilda leiðsögn handa sjálfri
sér og spari sér þannig krókaleiðir og refil-
stigu, sem við höfum villzt um. M. ö. o.:
I krafti dýrkeyptrar reynslu sjálfra okkar
krefjumst við þess að verða æskunni leið-
beinendur og fyrirmynd. Við viljum ekki