Fréttablaðið - 05.11.2010, Blaðsíða 18

18 5. nóvember 2010 FÖSTUDAGUR
FRÉTTAVIÐTAL: Jón Atli Jónasson leikstjóri
L
eikritið Mojito fjallar
um tvo starfsmenn
úr skilanefnd banka
sem hittast fyrir til-
viljun. Annar þeirra
fer að rifja upp heim-
sókn sína á indversk/pakistansk-
an veitingastað í Reykjavík, sem
endaði með ósköpum. Glös, borð
og stólar voru brotin og slagsmál
brutust út. Sögumaðurinn er hins
vegar truflaður í miðjum klíðum
af veitingamanninum, sem stíg-
ur inn í frásögnina og bætir við
sinni hlið mála og kemur þá í ljós
að atburðarásin er sögumannin-
um ekki jafn mikið í vil og hann
vildi vera láta.
„Ég get sagt að verkið bygg-
ir á raunverulegum atburðum,“
segir Jón Atli og kímir. „Upphaf-
lega var það Hallur Ingólfsson,
félagi minn úr Mindgroup, sem
stakk þessari hugmynd að mér.
Hann bar kennsl á hvaða merk-
ingu atburðarásin í þessari sögu
fæli í sér og opnaði augu mín
fyrir möguleikanum á að búa til
úr þessu leikrit.“
Timburmenn hrunsins
Jón Atli segir að grunnstef verks-
ins sé gildi frásagnar í tilveru
okkar og hvað gerist þegar við
missum valdið yfir okkar eigin
frásögn.
„Við skilgreinum tilveru okkar
gegnum frásögn; með sögum
sem við segjum um okkur sjálf
og aðra. Mojito fjallar um mann
sem missir valdið á eigin frásögn
og verður berskjaldaður fyrir
vikið. Við sjáum mörg dæmi um
þetta í samfélaginu í dag; frásögn
þekktra manna af því sem gerðist
hér á landi rímar illa við það sem
er satt. Að vissu leyti má segja
að þetta sé það sem gerðist með
sjálft hrunið. Fram að því réðum
við yfir okkar eigin sögu. En
þegar athygli umheimsins beind-
ist að okkur vorum við ekki leng-
ur einráð um hvernig sagan af því
hvað gerðist hér var sögð.“
Jón Atli er ásamt Halli Ingólfs-
syni og Jóni Páli Eyjólfssyni í
fararbroddi þeirra leikhúsmanna
sem hafa brugðist beint við hrun-
inu með frumsömdum verkum um
„ástandið“, Þú ert hér og Góðir
Íslendingar, sem sýnd voru í
Borgarleikhúsinu.
„Við lifum á undarlegum
tímum,“ segir Jón Atli. „Við erum
að upplifa timburmenn ákveðins
„góðæris“ þar sem menn stíga
fram og segja: „ég gerði ekkert
rangt, ég braut engar reglur,“ af
því að það voru engar reglur. En
það var hins vegar ákveðið gild-
ismat. Nú stöndum við frammi
fyrir því að það er enginn samn-
ingur um hvað nýja gildismatið
feli í sér. Forsætisráðherra talar
um Ísland sem velferðarríki en
það þarf að skilgreina það. Hvað
þýðir það að vera velferðarríki?
Felur það í sér möguleikann til að
lifa með reisn? Það er engin reisn
í því að standa í biðröð eftir mat-
argjöfum eða safna dósum í mið-
bænum til að eiga fyrir mat.“
Tilfinningaklámið veður uppi
Annað einkenni þessara timbur-
manna segir Jón Atli vera að við
séum ginkeyptari fyrir tilfinn-
ingaklámi en áður. „Það er spilað
á þessa þörf okkar á hluttekningu
sem aldrei fyrr. Tilfinningaklám-
ið er alls staðar í kringum okkur,
Það er bara partur af okkar
neyslumenningu. Um daginn var
frétt á Stöð tvö um veikan chihu-
ahua-hvolp, sem var umkringdur
kertum og blómum sem fólk hafði
sent. Það hefði alveg eins verið
hægt að setja barn í staðinn fyrir
hundinn, samhengið hefði verið
óbreytt.
Á forsíðu helgarblaðs DV er
kannski viðtal við einhverja
ágætis konu og í fyrirsögninni er
slegið upp: „Barðist við krabba-
mein – missti vinnuna – var lamin
í æsku.“ Nú á dögum þarf helst
að hafa þrjár eða fjórar sjokker-
andi fyrirsagnir með einu viðtali
þegar fyrir nokkrum árum hefði
ein nægt.
Það er aukin tilhneiging til að
sviðsetja hlutina en um leið tökum
við úr þeim allan háska. Ég sá til
dæmis myndskeið úr Búsáhalda-
byltinguna, svarthvítt, sýnt hægt
og undir hljómaði tónlist Sigur
Rósar. Þegar hlutirnir eru born-
ir fram svona erum við að taka
þá úr sambandi, aftengja þá við
hið hættulega. Við gerum þetta
við allt. Einhver heldur tilfinn-
ingaþrungna og magnaða ræðu
á Austurvelli. Daginn eftir er
hann kominn í Séð og heyrt eða
að segja frá uppáhaldsuppskrift-
inni sinni í Fréttablaðinu. Svona
tökum við allt úr sambandi.“
Gjöfult ár
Auk þess að skrifa Mojito leik-
stýrir Jón Atli leikritinu. Hann
segir talsverðan mun á því að
leikstýra verki sjálfur eða að
vinna það í hópi.
„Þetta hefur alls ekkert með
vald yfir verkinu að gera,“ tekur
hann fram, „þetta er allt mjög
demókratískt. En það er mik-
ill munur á því að vinna með
Vesturporti,sem ég gerði Brim
með, sem setur upp mjög íburð-
armiklar sýningar með flókinni
leikmynd, eða með Mindgroup,
sem setur upp mjög kaótískar
sýningar. Í Djúpinu reyndi ég að
hafa formið sem einfaldast og
sigta frá það sem þurfti ekki. Sem
endaði með einum manni á svið-
inu. Það er svipað uppi á teningn-
um í þessu leikriti, nema að það
endaði með tveimur mönnum og
Mojito-bar.“
Þetta hefur að mörgu leyti
verið gjöfult ár fyrir Jón Atla.
Einleikur hans Djúpið var til-
nefndur til Grímuverðlauna sem
sýning ársins og hann sjálfur
sem leikskáld ársins, auk þess
sem kvikmynd byggð á verkinu
er langt komin í tökum. Þá bygg-
ir kvikmyndin Brim, sem frum-
sýnd var í október, einnig á sam-
nefndu leikriti Jóns Atla. Hann
segist aldrei hafa séð það fyrir
sér að leikrit hans myndu rata á
hvíta tjaldið.
„Það er reyndar mikill
munur á þessum myndum hvað
aðkomu mína áhrærir. Ég kom
ekkert við sögu við gerð Brims,
Vesturportshópurinn, sem ég
gerði leikritið með, vann mynd-
ina ásamt leikstjóranum og þetta
er algjörlega þeirra listaverk. Ég
er miklu meira viðriðinn Djúpið
og skrifa handritið að myndinni
ásamt Baltasar Kormáki. Aldrei
hefði mér dottið í hug að það leik-
rit yrði að kvikmynd en það hefur
verið mjög skemmtilegt að skrifa
handritið. Við endurskrifuðum
það alveg frá grunni og mynd-
in verður talsvert frábrugðin
leikritinu.“
Fátækt í íslenskri leikritun
Jón Atli hefur verið afkastamik-
ið leikskáld undanfarinn áratug
eða svo. Hann segist hafa fund-
ið sig fljótt í leikritun því hann
„skilji reglurnar“ í leikhúsinu.
Hann segir hins vegar ákveðna
fátækt í íslenskri leikritun nú um
mundir.
„Það er í sjálfu sér ekki við leik-
skáldin að sakast,“ segir hann.
„Þegar maður skoðar það betur
hefur það meira með stofnanirnar
að gera, stóru leikhúsin. Oft njóta
verkin sem slík ekki sannmælis
því leikhúsin eru ítrekað að setja
upp íslensk verk sem eru ekki
tilbúin. Manni gremst það dálít-
ið, því það er ekki verið að gera
neinum greiða með þessu.“
Skemmtikraftar eða listamenn
Spurður hvernig honum hafi
fundist listamenn bregðast við
hruninu segir hann það velta á
því hvernig við skilgreinum lista-
menn.
„Okkur hættir til að blanda
saman listamönnum og skemmti-
kröftum. Leikhúsið er fullt af
fólki sem vill bara skemmta. Sú
tilhneiging gerir leikhúsið að
mörgu leyti ófært um að takast á
við atburði líðandi stundar.
Sú kúltúrpólitík sem við rekum
þarfnast endurskoðunar. Hug-
myndin að baki þessum stofnun-
um sem við erum með, stóru leik-
húsunum, gengur ekki. Fólk fer
oftast í leikhús af því það lang-
ar til að sjá eitthvað og leikhús-
ið er í þeirri stöðu að það er að
reyna að svara ákveðinni eft-
irspurn. En fyrir vikið er eng-
inn að setja upp leikrit sem fólk
þarf að sjá. Þetta er ekkert sérís-
lenskt vandamál, þetta er að ger-
ast um alla Evrópu. Það er fullt
af færu fólki inni í leikhúsunum
en strúktúr sjálfra stofnananna
gerir þeim ókleift að segja neitt
sem hefur vægi. Í stóru leikhús-
unum falla hættulegu sýningarn-
ar inn í fjöldann og verða í besta
falli eins og sterkur chili-réttur á
hlaðborði í fermingarveislu.“
Finnst honum þá betra að setja
upp verk sín á minni vettvangi,
eins og í Tjarnarbíói? „Nei,“ segir
hann ákveðið og glottir. „Ég held
að verk mín myndu njóta sín mun
betur á stóru sviði.“
Tilfinningaklámið er úti um allt
JÓN ATLI JÓNASSON „Leikhúsið er fullt af fólki sem vill bara skemmta. Sú tilhneiging gerir leikhúsið að mörgu leyti ófært um að takast á við atburði líðandi stundar.“
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Mojito, nýtt leikrit
eftir Jón Atla Jónas-
son, verður frumsýnt í
Tjarnarbíói 17. nóvem-
ber næstkomandi. Und-
irliggjandi stef verksins
eru afleiðingar efna-
hagshrunsins. Í samtali
við Bergstein Sigurðsson
ræðir Jón Atli um vald
frásagnarinnar, fólk
og samfélag sem hef-
ur misst vald á eigin
frásögn, timburmenn
góðærisins og muninn
á listamönnum og
skemmtikröftum.
Nú á dögum þarf helst að hafa þrjár eða fjórar sjokkerandi
fyrirsagnir með einu viðtali þegar fyrir nokkrum árum
hefði ein nægt.
Bergsteinn
Sigurðsson
bergsteinn@frettabladid.is