Morgunblaðið - 21.12.2008, Blaðsíða 14

14 Myndlist
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 2008
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
H
úsráðandi er titlaður mynd-
verkasmiður á útidyrakarm-
inum. „Ég bjó þetta orð til
sjálfur,“ segir Bragi Ásgeirsson
inntur eftir þessu óvenjulega
starfsheiti. Það kemur ekki á óvart. Þessi ne-
stor í íslenskri myndlist er hvergi banginn að
fara ótroðnar slóðir enda alla tíð verið sann-
færður um að listin sé ekki reglustika. „Það
á aldrei að taka neinu sem sjálfsögðum hlut.
Maður á alltaf að efast,“ fullyrðir hann.
Við höldum til stofu og ég upplýsi Braga
um að ég sé kominn til að taka á honum
púlsinn.
„Hvernig þá?“
Til að rabba um lífið, listina og ástandið í
þjóðfélaginu.
Bragi baðar út öllum öngum. „Allt nema
ástandið í þjóðfélaginu. Ég hef aldrei kynnst
öðru eins og gerði satt best að segja ekki ráð
fyrir því að upplifa svona tíma. Ég hef í þrí-
gang séð íslensku þjóðina verða ríka en alltaf
tekst henni að henda peningunum út um
gluggann. Annars er kreppan það besta sem
komið hefur fyrir Íslendinga í háa herrans
tíð. Nú fáum við að finna fyrir því hvernig
það er að vera manneskja og vinna sig upp
án þess að fá allt á silfurbakka. Lífið er ekk-
ert bíó!“
Bragi gerir hlé á máli sínu. Hugsi. Síðan
heldur hann áfram. „Vilji menn berjast fyrir
friði mega þeir það mín vegna en hvað myndi
gerast í mannheimum væri alltaf friður?
Hvað myndi gerast í náttúrunni kæmu aldrei
óveður og jarðskjálftar?“
Skortur á fortíðarforvitni
Skýringin á því að við lærum aldrei af
reynslunni er að dómi Braga sú að unga fólk-
ið á hverjum tíma er ekki nægilega forvitið
um fortíðina. Af henni læri menn. „Lítum
bara á bókmenntir og listir. Margt ungt fólk
á Íslandi hefur aldrei heyrt Georg Brandes
nefndan á nafn. Heldur ekki Septemberhóp-
inn. Samt ollu þessir aðilar straumhvörfum á
sínum tíma. Hvor með sínum hætti. En þetta
er ekki unga fólkinu sjálfu að kenna, heldur
skólakerfinu. Í dag vita menn allt um popp-
stjörnur samtímans þegar þeir ljúka stúd-
entsprófi en öllu minna um listamenn og
djúpvitra menn sem hafa umbylt þjóðfélag-
inu. Þjóð sem ekki þekkir sögu sína á sér
varla viðreinsar von.“
Að sögn Braga er það ekkert nýtt að unga
fólkið sé að finna upp heita vatnið. „Unga
fólkið ætlaði að drepa mig þegar ég fór að
tala um þetta í gamla daga. Nú er þetta
sama fólk mér algjörlega sammála. Það er
eins og fólk gleymi því stundum að það eigi
eftir að eldast.“
Fyrr á árum voru íslenskir listnemar
þekktir fyrir áhugasemi, að sögn Braga.
Þegar hann var við nám í Þýskalandi árið
1956 var listnemum boðið á frábærum kjör-
um til Hamborgar að skoða risastóra yfirlits-
sýningu á verkum Picassos. Bragi og tveir
aðrir Íslendingar voru fljótir að skrá sig í
ferðina enda bjuggust þeir við að færri kæm-
ust að en vildu. Þegar upp var staðið fóru
þeir þrír. „Þetta var ótrúleg upplifun. Ég hef
ekki séð betri sýningu á Picasso síðan og hef
ég séð þær nokkrar um dagana. Núna er
unga fólkið of gáfað til að fara á svona sýn-
ingar. Íslendingar hafa víst tekið svo miklum
framförum á öllum sviðum að þeir þurfa ekki
á því að halda.“
Hávaðasamir listasirkusar
Við berum aftur niður í samtímanum og
Bragi segir útrás ekkert séríslenskt fyr-
irbæri. Listirnar hafi sannarlega ekki farið
varhluta af henni. „Fyrir um áratug fóru
danskir listamenn í útrás og ætluðu að verða
heimsfrægir. Opnuðu gallerí með pomp og
prakt í New York með stuðningi ríkis, auð-
manna og banka. Þetta kostaði morð fjár.
Eins og á Íslandi var það lítill hópur sem réð
ferðinni. Í fyrra átti þetta ágæta gallerí tíu
ára afmæli og haldið var upp á það með því
að leggja það niður. Hundruð milljóna
danskra króna höfðu farið í súginn.“
Hann segir fátt benda til þess að Íslend-
ingar líti á þetta sem víti til varnaðar. „Sagt
er að Feneyjatvíæringurinn hafi kostað okkur
fimmtíu milljónir króna síðast en sú listahátíð
og Documenta-hátíðin í Kassel hafa smám
saman breyst í nokkurs konar listasirkusa
sem reyna að yfirgnæfa hver annan með há-
vaða og látum. Í hvaða tilgangi skyldi það
vera? Að laða að nýja skoðendur, eins og
þeir segja. Það er þá bara fólk sem hefur
engan áhuga á listum og kemur bara til að
sjá „sjóið“. Alvöru listamenn eru margir
hverjir löngu hættir að heimsækja svona
sýningar.“
Að áliti Braga á upphafning æskunnar síð-
ur við í myndlist. „Myndlistin er svolítið sér
á báti. Fyrir utan fáeina snillinga eru mynd-
listarmenn yfirleitt seinþroska, eru ekki upp
á sitt besta fyrr en á miðjum aldri. Mynd-
listin er þroskandi fyrirbæri, alveg eins og
skynfærið sem býr að baki henni, augun.
Heyrnin, útvörður allrar skynjunar, er full-
komin við fæðingu en það tekur sjónina níu
ár að þroskast. Með sama hætti þarf mynd-
listarmaðurinn tíma.“
Læra ekkert nema að fá hugmyndir
Bragi segir áhyggjuefni að í dag þurfi
myndlistarnemar ekki að læra neitt nema að
fá hugmyndir. „Ég hitti nýlega unga dömu á
einu gallería borgarinnar og við fórum að
spjalla saman um Listaháskólann en hún var
áður skúlptúrkennari við MHÍ. Hún tjáði
mér að sér hefði verið boðin kennsla í mótun
í eina viku en það fengust víst engir mynd-
höggvarar til að taka þetta að sér. Það kem-
ur ekki á óvart en þegar ég var að kenna við
Myndlista- og handíðaskólann, forvera
Listaháskólans, fengu menn mánuð til að
kenna þetta og þótti of lítið. Það tekur mörg
ár að nema mótun ef vel á að vera. Það er
dapurleg þróun að menn skuli vera farnir að
kenna fávísi og gefa einkunnir fyrir það.“
Annars tekur Bragi skýrt fram að menn
læri ekki allt af bókum né fyrirlestrum, allra
síst listir enda snúist þær á endanum fyrst
og síðast um tilfinningu. „Það er eins með
listina og ástina. Menn læra hana ekki í
skóla.“
Augnasinfónía, sýning sem spannar sextíu
ár í lífi Braga Ásgeirssonar, hefur staðið yfir
á Kjarvalsstöðum síðan í september. Hefur
hún fallið í frjóa jörð og listamaðurinn
kveðst ánægður með viðtökurnar. „Á sunnu-
daginn var hitti ég þekktan borgara sem var
að koma í fjórða skipti á sýninguna og ég
hef rekist á marga sem hafa komið tvisvar
og þrisvar. Það er skemmtilegast þegar fólk
kemur aftur á sýningar. Það þýðir að mynd-
listin skiptir það máli.“
Bragi hefði að ósekju viljað sjá fleiri lista-
menn af yngri kynslóðinni á sýningunni.
Fjarvera þeirra kemur honum þó ekki í
opna skjöldu. „Hér á landi er ákveðinn hóp-
ur listamanna sem veit allt án þess að hafa
komið á staðinn. Þessi hópur fer sjaldan á
aðrar sýningar en sínar eigin og sinnar kyn-
slóðar. Þetta fólk gengur undir nafninu
„sjálfsánægða kynslóðin“ í blöðum erlendis,“
segir hann og glottir.
Bara einn með sjálfum sér
Sýningunni átti að ljúka um miðjan síð-
asta mánuð en var framlengt. „Ég hafði
engan áhuga á því að framlengja sýningunni
en var beðinn um það þar sem engir pen-
ingar eru til á íslenskum söfnum lengur. Það
er dapurlegt að koma á söfn í dag. Ráða-
menn mæta að vísu á opnanir til að fiska at-
kvæði en þegar maður kemur daginn eftir
er maður stundum bara einn með sjálfum
sér.“
Sextíu ár eru langur tími í listsköpun en
engan bilbug er á Braga að finna. „Hér áður
þurfti ég alltaf við sinna tveimur til þremur
störfum til að komast á vinnustofuna. Um
tíma skrifaði ég meira í Morgunblaðið en
þrír gagnrýnendur til samans í Politiken.
Samt fékk ég minna kaup en hver þeirra,“
segir hann sposkur. „Ég kenndi lengi og var
húsmóðir í tólf ár. Sá um heimilið og krakk-
ana mína fjóra. Samt reyndi ég alltaf að fara
á vinnustofuna á hverjum degi. Þar er ég
alltaf eins og nýr maður.“
Hann reynir enn að fara daglega á vinnu-
stofuna. „Undanfarið ár hef ég ekki verið
heill heilsu en hún er að koma aftur og ég
vona að ég verði 100% bráðum. Þá fer ég ví-
sat aftur á hverjum degi á vinnustofuna og í
sundlaugarnar. Ég syndi ekki en fer í heita
og ískalda sturtu, loft- og gufubað og horfi á
kvenfólkið. Það er mjög heilsusamlegt!“ seg-
ir listamaðurinn og breitt bros færist yfir
andlitið.
Ragnar Axelsson ljósmyndari hefur sleg-
ist í hópinn þegar hér er komið sögu og
Bragi trúir okkur fyrir því að á náms-
árunum ytra hafi hann teiknað og málað
naktar konur á hverjum degi í þrjú ár. Við
Raxi horfum hvor á annan. Skyldum við
hafa farið í rétt nám?
Myndlistin alveg botnlaus
Bragi líkir myndlistinni við fíkn. Nái
menn einum áfanga komi tíu nýir mögu-
leikar í ljós til viðbótar. „Myndlistin er alveg
botnlaus. Sérstaklega litógrafían. Margir
fagmenn í henni hafa orðið listamenn með
tímanum. Því miður höfum við Íslendingar
ekki efni á því að sjá um og reka grafíkverk-
stæði. Við eigum græjurnar en það vantar
fagmann til að reka verkstæðið. Slíkur mað-
ur myndi gjörbreyta stöðunni. En það er
gömul saga og ný að Íslendingar vilji frekar
henda peningum en nota þá að gagni.“
Sem kunnugt er skrifaði Bragi myndlist-
argagnrýni í Morgunblaðið um áratuga
skeið. Hann fylgist enn grannt með á þeim
vettvangi og segir gagnrýnina oft og tíðum
mega vera beittari. „Gagnrýni er undirstaða
allra framfara. Hún er í eðli sínu bjartsýni.
Sá sem þorir að gagnrýna er bjartsýnn en
ekki sá sem lítur undan. Sért þú með hor í
nefinu vil ég þér vel ef ég bendi þér á það,“
segir Bragi sannfærandi og hlær.
Ég strýk mér svo lítið ber á um nefið. Til
öryggis.
„Ég er aldrei sáttur. Ég vil alltaf verða
betri á morgun,“ svarar Bragi þegar ég spyr
hann að lokum hvort hann sé sáttur við líf
sitt og list. „En mér finnst afskaplega hress-
andi að vakna á morgnana og hlakka alltaf
til að búa til hafragrautinn minn. Ég er
snillingur í að búa til hafragraut. Ég hlakka
líka til að takast á við vandamál dagsins. Ég
nýt hvers dags. Ég hef orðið að takast á við
mikla erfiðleika í lífinu og það hefur kennt
mér margt. Það gefur manni mikið að sigr-
ast á erfiðleikum sínum. Í upphafi var ég
talinn vonlaus í listinni en á endanum tókst
mér að afsanna það – eða það vona ég!“
Eins með listina og ástina
Augnasinfóníu, yfirlitssýn-
ingu frá sextíu ára ferli
Braga Ásgeirssonar mynd-
verkasmiðs, lýkur senn á
Kjarvalsstöðum. Bragi er
ánægður með sýninguna og
viðtökurnar en fórnar hönd-
um þegar ástandið í sam-
félaginu ber á góma. Segir
Íslendinga seint ætla að
læra af reynslunni.
Morgunblaðið/RAX
Ötull „Myndlistin er svolítið sér á báti. Fyrir utan fáeina snillinga eru myndlistarmenn yfirleitt
seinþroska, eru ekki upp á sitt besta fyrr en á miðjum aldri,“ segir Bragi Ásgeirsson.
Í HNOTSKURN
»Augnasinfóníu, sýningu Braga Ás-geirssonar á Kjarvalsstöðum, lýkur
4. janúar næstkomandi.
» Í dag, sunnudag, kl. 15 verða Bragiog Sigurlaug Ragnarsdóttir list-
fræðingur, sem vann náið með honum
að undirbúningi og uppsetningu sýning-
arinnar, með leiðsögn og spjall á Kjar-
valsstöðum.
»Bragi mun einnig árita bókinaAugnasinfóníu sem gefin var út í til-
efni sýningarinnar.