Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.2009, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. MAÍ 2009
12 LesbókGAGNRÝNI
Myndlist
Hafnarborg
Vættir - Jónína Guðnadóttir
„Fleiri vættir í einhvers konar fugls-
og fiskslíki sjást í hnapp í verkinu
Vættir, í Dreyrafoss virðist blóð
renna í taumum og vindur sverfa
yfirborð í Vernd. Form þessara
verka hafa ævintýralega skírskotun
og þau einkennast af næmri efnis-
tilfinningu og hrjúfri áferð sem felur
í sér sér frásögn í sjálfri sér: það er
sem ytri öfl hafi rist í eða rifið upp
jarðveg – en leirinn vísar óneit-
anlega til jarðar eða lands. Blái lit-
urinn, sem brenndur hefur verið í
yfirborð margra verkanna, er tákn-
rænn fyrir Ísland.“
Anna Jóa
Hafnarborg
Guðný Guðmundsdóttir -
Teikningar og skúlptúr
bbbnn
„Veröld Guð-
nýjar inniheldur
einstaka óvænt-
ar fígúrur og
hluti, en byggist
þó aðallega á
mekanískum
strúktúr sem
líkist landakorti eða minniskorti.
Hvort veröldin er að taka á sig form
eða að liðast í sundur er ekki ljóst
en arkitónískir leirskúlptúrar Guð-
nýjar gefa einnig samtímis tilfinn-
ingu fyrir ósnertum absúrd nýbygg-
ingum og yfirgefnum
merkingarhlöðnum rústum.“
Þóra Þórisdóttir
Kvikmyndir
Smárabíó, Háskólabíó, Laug-
arásbíó, Regnboginn, Borgarbíó
Night at the Museum 2
bbbnn
„Nú er það
Kamunrah (Az-
aria), egypskur
faraó með stór-
hættulegar
áætlanir í koll-
inum, sem er fyrirferðarmestur
safngripa. Hann nær því sjaldnast
að vera virkilega kómískur, en það
er enginn skortur á kúnstugum,
sögufrægum persónum og fyr-
irbrigðum úr dýraríkinu og brell-
urnar eru stórfenglegar sem fyrr.
Leiktjöldin og munirnir eru einnig í
hæsta gæðaflokki en sama verður
ekki sagt um samtölin. Night at the
Museum er létt, notalegt og fjöl-
skylduvænt mótvægi við has-
armyndir sumarsins en maður hefði
gjarnan viljað hlæja meira og brosa
minna.“
Sæbjörn Valdimarsson
Í GANGI
Þ
ótt síðustu gulu sinfón-
íutónleikar 2008-9 væru
helgaðir „suðrænum slóð-
um“ eins og yfirskrift og
dagskrá báru með sér var ekki á
tæpri miðlungsaðsókninni að sjá að
lokkandi tónumgjörð sólarlanda
hefði laðað nándar nærri jafn marga
og einleikstónleikar Víkings Heiðars
fimm dögum fyrr. E.t.v. sakir þess
hve flest atriði voru tiltölulega lítt
kunn.
Engu að síður brá mörgu bráð-
fallegu fyrir eyru, jafnt að upplagi
sem góðri túlkun. Amphitheatre
[10’], konsertforleikur brezka víólu-
leikarans Bretts Deans frá 2000,
innblásinn af blóðugri fornhliðstæðu
nútíma knattspyrnuvalla, gerði að
vísu mest út á púlslausa massaáferð,
en var samt gizka áheyrilegur í
vandaðri meðferð Rumons Gamba.
Öllu frægara verk Ottorinis Re-
spighis um Gosbrunna Rómaborgar
(1916) úðaði síðan hlustendur suð-
rænum vatnaskrúða í frábærri sin-
fónískri túlkun svo varla varð betur
gert, með ljúflegu einleiksframlagi
stakra SÍ-lima á við m.a. Helgu Þór-
arinsdóttur á víólu.
Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir sá
um einsöngshlið Arianna a Naxos
við seinna tilkominn strengjasveit-
arundirleik ónafngreinds útsetjara
við frumgerð Haydns við píanóund-
irleik frá byltingarárinu 1789. Verk-
ið hæfði tæplega dramatískri mezzo-
rödd söngkonunnar, því agaður
Vínarklassískur stíllinn kallaði
greinilega á slétttónaðri raddbeit-
ingu í líkingu við t.d. postulínsrödd
Gundulu Janowitz. Samt tókst Guð-
rúnu víða furðuvel upp við að tjá
hugarangur hinnar yfirgefnu ást-
meyjar Þeseifs Mínotárusarbana, og
í Phaedru eftir hlé skein hún og
glansaði svo um munaði í meist-
aralegu óperustykki Benjamins
Brittens frá 1975, til jafns við göldr-
ótta hljómsveitarútfærslu brezka
óperusnillingsins á síðasta ást-
arsambandi gríska fornkappans, þar
sem m.a. dulúðug klasahljómabeit-
ing dýpri strengja og mögnuð nýting
pákna og slagverks lifnaði rækilega
við undir stjórn Rumons.
Síðast á dagskrá var In the South
(1903) eftir lárviðartónskáld brezka
heimsveldisins, Edward Elgar. Skv.
sífróðum tónleikaskrárritara hafði
hvorki það né Phaedra (hvað þá verk
Deans) verið flutt hér áður, og
kannski varla að ófyrirsynju um ekki
þekktara verk. Alltjent var það ný-
mæli á minni hlustunarskrá, og því
ánægjulegra að uppgötva jafn glæsi-
lega aukahlið á Elgar ef marka mátti
hve SÍ dró mikla dýpt og frussandi
skerpu fram úr tónsmíð er ku ann-
ars árangur misheppnaðrar inn-
blástursferðar til Rívíerunnar í aus-
andi rigningu.
Ef slíkt er ekki rakið dæmi um
fyrsta flokks „jákvæða blekkingu“
túlkenda, þá veit ég ekki hvað það
er.
Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir „...í Phaedru
skein hún og glansaði svo um munaði í
meistaralegu óperustykki Benjamins Brit-
tens frá 1975,“ segir Ríkarður Örn.
Suðrænt vatnaskrúð
TÓNLIST
RÍKARÐUR Ö. PÁLSSON
Verk Ottorinis Re-
spighis um Gos-
brunna Rómaborgar
úðaði hlustendur
suðrænum vatna-
skrúða í frábærri
sinfónískri túlkun
HÁSKÓLABÍÓ | Sinfóníutónleika-
rbbbbnVerk eftir Dean, Respighi,
Haydn*, Britten* og Elgar. Guðrún Jó-
hanna Ólafsdóttir mezzosópran*; Sinfón-
íuhljómsveit Íslands. Stjórnandi: Rumon
Gamba. Fimmtudaginn 22. maí kl. 19:30.
Á
Kjarvalsstöðum stendur nú
yfir málverkasýning þar sem
sjá má verk eftir listamenn
sem tengjast bæði Garða-
stræti í Reykjavík og 8. stræti í New
York líkt og segir í yfirskriftinni:
„Frá Unuhúsi til Áttunda strætis“.
Flest verkin eru eftir Nínu Tryggva-
dóttur og Louisu Matthíasdóttur en
einnig eru til sýnis verk eftir nokkra
samnemendur þeirra í skóla Hans
Hofmann á West 8th Street í New
York, þau Jane Freilicher, Nell
Blaine og Robert De Niro eldri (faðir
leikarans), og svo eftir Hans Hof-
mann sjálfan. Sýningin bregður ljósi
á skapandi tengsl Louisu og Nínu
innbyrðis sem og við aðra listamenn,
annars vegar í Unuhúsi á millistríðs-
árunum og svo í samhengi menning-
arhræringa í New York.
Það er sannarlega merkilegt að á
þessum tíma hafi tvær djarfhuga
ungar konur siglt vestur um haf til
frekara náms eftir að hafa lokið námi
frá listakademíunni í Kaupmanna-
höfn auk námsdvalar í París. Þetta
segir sitt um sterkan persónuleika og
listrænan metnað, og báðar áttu þær
farsælan listferil. Í Unuhúsi máluðu
þær sjálfsmyndir (athygli vekur
„töffaraleg“ sjálfsmynd Nínu, sem þó
er ókláruð) og margar frábærar port-
rettmyndir af öðrum merkum kar-
akterum í menningarlífinu, og þessar
myndir gefa tóninn. Myndirnar, mál-
aðar á árunum 1939-42, eru sýndar í
sérrými á rauðmáluðum veggjum og
votta um áhrif frá módernískum
hræringum; andlitin eru stíliseruð
svo minnir á kúbisma og afrískar
grímur.
Í New York komust þær í örvandi
og kraftmikið andrúmsloft eft-
irstríðsáranna í listalífi borgarinnar.
Hofmann var þar lykilmaður: áhrifa-
mikill „tengiliður Bandaríkjanna við
róttækan evrópskan módernisma“
(sem Louisa og Nína þekktu svo sem
fyrir), eins og segir í sýningarskrá,
enda hafði hann búið í París og
kynnst þar m.a. Picasso og Matisse.
Það eru einmitt þessi tengsl – fremur
en afstrakt-expressjónismi New
York-skólans – sem skila sér í verk-
unum á sýningunni sem einkennast
mörg hver af „hefðbundnum“ við-
fangsefnum á borð við kyrralíf, lands-
lags- og nektarmyndir í anda mód-
ernískra lit- og formtilrauna, og með
óhlutbundnu ívafi.
Áhersla Hofmanns á náttúrutengsl
og á gildi litarins endurómar í verk-
um nemendanna, eins og sjá má í
verkum Louisu frá 8. áratugnum af
kyrralífi og landslagi í Maine sem
jafnframt eru góð dæmi um persónu-
legan, lit- og formhreinan stíl hennar.
Fróðlegt er að sjá landslagsmynd-
irnar frá Maine sem ekki hafa verið
áberandi hérlendis. Tvö verk eftir
Louisu, frá námsárunum á 5. ára-
tugnum, sýna hins vegar fremur áhrif
frá eiginmanni hennar, Leland Bell
(sem var ekki nemandi Hofmanns).
Hugurinn hvarflar til Matisse þeg-
ar horft er á verk Hofmanns, Eilífð
(1951), auk þess sem líkindi eru með
því og verki Nell Blaine af „önd“ frá
1943 hvað snertir línuteikningu, lita-
meðferð og myndbyggingu. Stað-
setning verka varpar oft á ljósi á
tengsl þeirra á milli; t.d. í lausbeisl-
uðum litaflötum og frjálslegri línu-
meðferð í verkum Hofmanns og De
Niro. Óhlutbundið verk Hofmanns
frá 1954 ásamt Eilífð í námunda við
fallegt afstraktverk eftir Nínu frá
1961 gefur til kynna áhrif frá Hof-
mann í sköpun dýptar og hreyfingar í
myndrýminu, auk þess sem nátt-
úrutengslin í verkum Nínu eru ótví-
ræð. Annað afstraktverk eftir Nínu
frá 1958 hangir við hlið afstrakt-
myndar Jane Freilicher frá 1960.
Verkin eru nokkuð lík í myndbygg-
ingu og einkennast bæði af lausfljót-
andi formum, grábláum, okkurgulum
og grænum litatónum. Málningin er
þó borin þynnra á hjá þeirri síð-
arnefndu og það minnir á vissan hátt
á verk New York-málarans Helen
Frankenthaler (sem einnig var nem-
andi hjá Hofmann) og á ljóðræna
mýkt í síðari verkum Nínu á borð við
Grýtt eyðimörk (1966). Líkt og Nell
Blaine, hvarf Freilicher þó síðar af
braut hins óhlutbundna eins og verk
frá seinni hluta ferilsins sýna glögg-
lega.
Á sýningunni eru engin verk frá
New York-árum Nínu Tryggvadótt-
ur heldur frá því um og uppúr 1960;
verk sem sýna að hún ein þessara
nemenda þróaði áfram óhlutbundið
myndmál – sem er athyglisvert í ljósi
þess að dvöl hennar þar lauk snögg-
lega 1949. Nína vakti töluverða at-
hygli í New York en hvarf úr hring-
iðu borgarinnar skömmu áður en
afstrakt-expressjónisminn komst í al-
gleymi – en Hofmann tók virkan þátt
í þeim hræringum. Þessi sýning varp-
ar ljósi á að samnemendur Nínu við
skóla Hofmanns fylgdu ekki þeirri
þróun, þótt vissulega hafi þeir engu
að síður öðlast viðurkenningu í mynd-
listarheiminum. Nína varð ekki hluti
af þeim hópi sem Louisa, De Niro,
Freilicher og Blaine mynduðu (raun-
ar strax á 5. áratugnum) og tengdist
ákveðnum galleríum og menning-
arhræringum, svo sem djasslífi borg-
arinnar, hópi sem enn er kenndur við
arfleifð Hofmanns. Ætla mætti að í
vali verkanna eftir Nínu sé fólgin
ábending sýningarstjóra um að lýr-
ískar afstraktmyndir hennar séu
einnig ávöxtur þeirrar arfleifðar, þótt
hún hafi horfið úr þessu samhengi.
Þetta er fjölbreytt og skemmtileg
sýning með fjölda góðra myndlist-
arverka, auk þess sem hún veitir inn-
sýn í mótandi áhrif staðarmenningar
og tíðaranda á listamenn hverju
sinni.
Arfleifð Hofmanns?
Landslag með vegi og akri eftir Robert De Niro „Áhersla Hofmanns á náttúrutengsl og á
gildi litarins endurómar í verkum nemendanna,“ segir gagnrýnandinn Anna Jóa.
MYNDLIST
ANNA JÓA
Þetta er fjölbreytt
og skemmtileg
sýning með fjölda
góðra myndlist-
arverka
LISTASAFN REYKJAVÍKUR |
KjarvalsstaðirFrá Unuhúsi til Áttunda
strætis – Jane Freilicher, Hans Hofmann,
Louisa Matthíasdóttir, Nell Blaine, Nína
Tryggvadóttir, Robert De Niro eldriTil 30.
ágúst 2009. Opið alla daga kl. 10-17.
Aðgangur ókeypis. Sýningarstjóri: Hrafn-
hildur Schram.