Líf og list - 01.06.1950, Blaðsíða 16

LEIKLIST
r
Islandsklukkan í
Af skiljanlegum ástaeðum biðu menn
þess með mestri óþreyju að sjá Islands-
klukkuna af þeim þrem leikjum, sem
nú eru sýndir í Þjóðleikhúsinu. Hinir
tveir leikirnir eru mörgum kunnir áð-
ur. Sagan um Jón Hreggviðsson er
stórfenglegt listaverk. Höfundurinn,
Halldór Kiljan Laxness, er nú virtur af
alþjóð sem mikill rithöfundur og dáður
af mörgum. Það renna því margar
stoðir undir áhuga manna að sjá þetta
skáldverk sem leik og persónur þess
gæddar lífi af mörgum ágætum leikur-
um. Því undarlegar kemur manni það
fyrst fyrir sjónir, að enginn leikdómur
hafi verið skrifaður að gagni um fs-
landsklukkuna enn sem komið er. Hin-
ir fastráðnu leikdómarar dagblaðanna,
sem stundum hefur tekizt að skrifa
leikdóma með nokkru viti í, hafa annað
hvort hafið verkið og leikinn gagnrýn-
islaust til skýjanna eða rætt einungis
um meðferð leikenda á hlutverkum
sínum, en sniðgengið verkið.
Þegar ég hafði séð leikinn, var mér
þessi afstaða skiljanleg. Leikurinn all-
ur er furðunýstárlegur og margt, sem
hrífur augu og eyru. Eftir að ég kom
úr leikhúsinu, var ég lengi að átta mig
á þessum leik. Augljóst var þá, að það
sem hrífur menn mest (og ég hefi
heyrt marga tala um, að þeir hafi ekki
séð glæsilegri leik) er leikur, leikút-
búnaður og tilsvör persónanna. Þetta
þrennt er líka ágæti leiksins í heild.
En þrátt fyrir þetta kom ég óánægður
út úr leikhúsinu, án þess að mér skild-
ist í hverju það lægi. Eftir miklar um-
ræður og íhugun komst ég að raun um,
að brestimir fælust í skáldverkinu
sjálfu, í leikritinu Snæfríður fslands-
sól.
Nú þykir það að vísu ekki fagur eig-
inleiki að vera ekki í rónni, fyrr en
einhverjir gallar eru fundnir. Maður á
að meðtaka sinn deilda verð með þakk-
læti. Þó virðist mér leikurum vorum og %
leikritahöfundum lítill greiði gerður,
fái þeir oflof fyrir allt, sem þeir bera á
borð og enn síður vænlegt til þroska
Þjóðleikhúsinu
að þegja alla liststarfsemi í hel, sem
mönnum er þó tamast hér á voru landi.
En mestur ógreiði verður það þó list-
menningu vorri í framtíðinni, ef vér
rökræðum ekki kosti þess og galla, sem
flutt er.
Ég gap þess í umsögn minni um
skáldsöguna, sem leikritið er samið úr
og birtist í tímaritinu Helgafelli árið
1946, að síðasti hluti verksins, Eldur í
Kaupinhafn, næði ekki sama risi og
fyrri hlutamir. Hið ljósa man er horf-
ið, en hefnigjöm kona, Snæfríður
Björnsdóttir, er komin í hennar stað.
Þó er sú þróun sálfræðilega rétt eftir
atvikum og rýrir að engu leyti gildi
verksins. En sársaukalaust gat sú þró-
un ekki orðið. Hið ljósa man hlaut að
gjalda við það afhroð, glata fegurð
sinni og reisn. Þó var skotið þar inn
fögru draumkenndu ástarævintýri, er
fundum þeirra Arnas og Snæfríðar bar
saman í Kaupmannahöfn. Um þann
kafla sagði ég, að hann ætti ekki
heima í bókinni. Nú hefur þessu ævin-
týri eða draum enn verið haldið í leik-
ritinu og þá sést enn gerr, hve hættu-
legur hann er heildarverkinu.
Og þá kem ég loks að aðalerindinu.
Halldór Kiljan hefur ekki vaxið af
þessari umsteypu. Leikritið stendur
skáldsögunni verulega að baki. Stytt-
ing skáldsögunnar og breyting í leik-
ritsform felur einungis í sér galla og
þá stóra, bæði bókmenntalega og leik-
rænt séð. Eftir verður af slíku snilld-
arverki, sem skáldsagan er, þó nóg til
að hrífa áheyrendur með þeirri leik-
tækni, sem vér nú ráðum yfir. Við
samning leikritsins tekst höfundurinn
sem sé á hendur hvorki meira né
minna en reyna að leysa þraut, sem er
í eðli sínu óleysanleg. Með atburðarás
sögunnar hefur höfundurinn haslað
persónum sínum völl, þar sem hver
hefur sínu hlutverki að gegna og eng-
in getur brugðizt því nema á kostnað
höfundarins sjálfs. í leikritinu reynir
hann hið ómögulega, að halda í fegurð
hins fórnfúsa, blíða og stolta ljósa mans,
Snæfríðar íslandssólar, eftir að hún er
orðin hin eigingjarna og hefndarþyrsta
kona, Snæfríður Björnsdóttir. Höf. hef-
ur sem sé ekki tímt að sjá af hinu ljósa
mani í hinu miður fagra hlutverki
hennar í síðari hluta leiksins. En lyg-
in hefnir sín í hvaða mynd, sem er
í Skálholti.
Sigurður dómkirkjuprestur, Magnús í Bræðratungu, Snæfríður íslandssól.
LÍF og LIST
16