Akranes - 01.03.1943, Blaðsíða 10

V
26
AKRANES
Mynd þessi er af Lambhússsundi (lágsjávað). Vestan til á sundinu bera tveir bátar saman. Fjær mb. Höfrungur, nær Haf-
renningur. Þá mb. ísafold (síðar Viktor), en syðst sést framan á mb. Freun, sem var hinn fyrsti mótorbátur (með dekki),
sem hingað kom. Á myndinni sést Böðvarsbryggja og ofan á henni „skjögtprammi“ Höfrungs. Á myndinní sést einhver tog-
ari á leið inn á Krossvík. Til hægri sést Vesturflösin, en til vinstri skagar lengst í sjó fram Hestbúðarhlein. (Hún er rétt
fyrir utan Steinbryggjuna, sem nú er). Á landinu þar upp af sjást tvær þústur, sú neðri nær sjónum eru Litlateigshjallar,
en sú efri skúr frá Neðri-Lambhúsum.
sem hér heyrðist talað um vélar í skip. í
þessu erindi spáir hann því, að þeir tímar
muni koma, er Léunbhússund muni verða
vélbátahöfn. Það var ekki svo langt und-
an að þessi spá rættist, eins og sýnt verð-
ur í þessum þáttum hér á eftir.
Matthías hvatti og menn í þessu erindi
að smíða bát til flutninga hér á milli
Reykjavíkur og Akraness.
Fyrsti mótorbáturinn við Faxaflóa var
byggður í Reykjavík veturinn 1903 af
Bjarna Brynjólfssyni í Engey og Þorsteini
Þorsteinssyni í Þórshamri (sem af þessu
má sjá að hefur lagt margt á gjörva
hönd). Báturinn var aðeins 3*/2 smálest að
stærð og var með 4 hk. Danvél. Vorið
1906 smíðaði Otti Guðmundsson skipa-
smiður bát, sem var 28 fet á lengd og 5
s/nálestir að stærð, en í þennan bát var
sett 8 hk. Danvél, sem tekin var úr kútter
Ágúst, síldveiðaskipi, 50 smál. að stærð.
Þessi litli bátur var yfirbyggður að fram-
an og með járnhúsi yfir vélinni. Segl mátti
og draga yfir miðju bátsins aftur að húsi,
til að verjast ágjöf. Þegar báturinn var til-
búinn var hann seldur upp á Akranes þeim
Einari Ignjaldssyni á Bakka, Svcini bróðut
hans í Nýlendu, Þorsteini á Grund og Ein-
ari Ásgeirssyni. Bátinn nefndu þeir „Pól-
stjarnan“ og var Einar Ingjaldsson for-
maður, en Sveinn bróðir hans vélamaður.
Þetta var lítið skip, eins og „trillurnar“
eru nú, en þetta var fyrsti vélbáturinn, er
kom til Akraness. Geir Sigurðsson, hinn
góðkunm skipstjóri, og Svéinn Ingjaldsson
sigldu bátnum hingað í apríl 1906 og voru
tvo tíma á leiðinni frá Reykjavík að
bryggju Böðvars Þorvaldssonar í Lamb-
hússundi, fram af húsum hans þar, en þau
standa enn í dag, þó bryggjan sé löngu
horfin. Allir þessir menn höfðu fengist við
sjó, og voru af léttast skeiði nema Sveinn,
sem var þeirra yngstur. Einar hafði frá
unga aldri verið heppinn og duglegur for-
maðu á opnu skipi, búinn að sækja í tog-
arana af miklu kappi meðan það var gert,
gerzt meðeígandi í kútter Haraldi og varð
nú fyrsti mótorbátsformaður á Akranesi.
Þegar þetta var höfðu 5 unglingar hér
gerzt svo djarfir að láta þennan sama Otta
Guðmundsson skipasmið í Reykjavík
smíða fyrir sig 12 smálesta mótorbát með
dekki, og, þótti það mikið skip. í þennan
bát var sett 10 hk. þungbyggð Alphavél,
sem líka þótti mikið vélaafl í ekki stærra
skip (tvennir verða tímarnir). Þessir menn
voru: Bjarni Ólafsson Litlateig, Loftur
Loftsson Aðalbóli, Þórður Ásmundsson
Háteig, Ólafur Guðmundsson Sunnuhvoli
og Magnús Magnússon Söndum. Ekkert
áttu þessir menn til nema trúna á mátt sinn
og megin, og að þeir væru hér á réttri
leið um að vinna sjálfum sér, þorpi sínu
og þjóð nokkut gagn.
Á þessum tíma var enn ekki farið að
nota línuna á mótorbátunum, þess vegna
voru þorskanetin aðal veiðarfærið, og var
þegar þennan vetur sett upp mikið af net-
um. Veiðisvæði þótti betra oð tryggara í
Garðsjónum og fóru þeir því með „Fram“
suður á Hólma (í Vogum) til viðlegu, og
var svo gert nokkrar vertíðir, en annan
tíma notuðu þeir bátinn til flutninga milli
Reykjavíkur og Akraness og til heyflutn-
inga á sumrum. Þótti að þessu hin mesta
samgöngubót, þó Iítið þætti til slíks fólks-
flutningaskips koma nú. Bjarni Ólafsson
var formaður á bátnum meðan þeir félagar
áttu hann, en fyrsti vélstjóri var Þórður
Ásmundsson.
Þessir félagar munu hafa selt verzlun
Lofts og Þórðar „Fram" 1910 eða svo.
Þeir létu seinna byggja utan um bátinn
sem svo er kallað, en hann var súðbyrtur.
Þá var farið að plankbyggja (kantsetja)
fyrir ofan sjó alla nýja báta, sem þótti
taka hinni fyrri.aðferð mikið fram, og var
því horfið að því ráði að byggja utan um
súðbyrðingana. Líklega mun það hafa
verið 1912, sem þeir seldu Fram til Vest-
mannaeyja, en þar var hann rifinn 1915
eða 16.
Um þetta leyti var hér enn ungur mað-
ur, Jörgen Hansson frá Elínarhöfða, sem
hafði stundað sjó á skútum eins og fleiri
ungir Akurnesingar. Haustið 1905 fór
hann til Reykjavíkur og stundaði smíðar
hjá Ólafi Hvanndal, þar til skútur legðu
út um veturinn. Þeta sama haust kom hann
að máli við kunningja sinn, sem sagði hon-
um að bæði á austfjörðum og Isafirði
væru menn komnir með litla mótorbáta
sem þeir stunduðu línuveiðar á. Fékk Jör-
gen strax mikla löngun til að komast yfir
þesskonar skip. Fékk hann þá Björn
Guðnason og Jón Guðmundsson póst (föð-
ur Guðmundar á Hvítárbakka og þeirra
bræðra) í félag við sig iun bátakaup.
Sömdu þei þegar við Bjarna Þorkelsson og
skyldi báturinn vera tilbúinn síðast í maí
L906, en varð það nú ekki fyrr en í júlí.
Bjarni ráðlagði þeim helzt að „tunda veið-
ar á bátnum á Grudarfirði og fóru þeir að
hans ráðum. Fengu þeir viðlegu og leyfi
til að byggja hús 6x14 álnir. Fóru þang-
að um sumarið og fengu 5 fiska í fyrsta
róðrinum og fannst þeim ekki blása byr-
lega.
Báturinn var 5 tonn að stærð yfirbyggð-
ur að framan og aftan með járnhúsi yfir
vélinni og kölluðu hann Val. Dálítið fisk-
uðu þeir um sumarið, settu bátinn upp á
Grundarfirði, en fengu flutning á fiskin-
um til Hafnarfjarðar um haustið og seldu
hann þar. Jörgen segir, að hann hafi ver-
ið fátækari að fjármunum eftir sumarið,
en ríkari af margvíslegri reynslu. Það get-
ur stundum verið gott þó hvorttveggja sé
betra.
Jörgen ætlaði sér eindregið að halda
áfram útgerðinni, en félagar hans vildu
selja. Lét hann þá tilleiðast að selja líka.
Bátinn seldu þeir 800 króna hærra verði,
en húsið með nokkrum halla.
Vorið 1907 kom Böðvar í Vogatungu
að máli við Jörgen og sagði honum, að
hann og nokkrir bændur úr Leirársveit og
Skilmannahreppi væru að hugsa um að
kaupa mótorbát til flutninga á vörum að
og frá jörðum þeirra, heyi til Reykjavík-
ur svo og til fólksflutninga, því báturinn
átti að hafa viðlegu á Akranesi. Var það
meining Böðvars að Jörgen yrði vélamað-
ur á bátnum. Þá voru ekki margir, sem
höfðu nokkra þekkingu á vélum hér, en
af því sem fyry er sagt, hafði hann feng-
ið nokkra reynslu og þekkingu á meðferð