Nýi tíminn - 10.12.1959, Blaðsíða 4

4) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 10. desember 1959
fyrrverandi Alþingisforseii
Hinn 30. nóv. s.l. andaðist
Gísli Sveinsson, fyrrv. al-
þingforseti. Með honum er
fallinn í valinn einn af hin-
um eldri stjórnmálaforingjum
þjóðarinnar, sem hátt bar á
þeim tíma, er hún var að
heimta frelsi sitt úr hendi er-
lendra drottnara. Og jafn-
framt entist honum aldur til
þess að taka þátt í opinberu
lífi fram á síðuetu ár. Er nú
fylking hinna eldri leiðtoga
óðum að þynnast, en fram-
tíðin mun geyma minninguna
um störf þeirra.
Gísli Sveinsson var fæddur
7. desember 1880, og var því
sem næst 79 ára, er hann
lézt. Foreldrar hans voru
Sveinn Eiríksson prestur að
Sandfelli í Öræfum, síðar að
Kálfafellsstað í Suðursveit og
Ásum í Skaftártungu, og
kona hans, Guðríður Páls-
dóttir prófasts í Hörgárdal,
Pálssonar. Var Eiríkur, faðir
séra Sveins, bóndi og hrepp-
stjóri í Hlíð í Skaftártungu.
En móðir hans var dóttir
hins merka læknis og nátt-
úrufræðings, Sveins Pálsson-
ar í Vík í Mýrdal.
Var Gísli fæddur í Sand-
felli, en ó!st upp með for-
eldi’um sínum í Skaftafells-
sýslum báðum. Ungur hóf
hann nám í latínuskólanum í
Reykjavík og lauk stúdents-
prófi 1903 með ágætri eink-
unn. Því næst sigldi hann til
háskólanáms í Kaupmanna-
höfn, lagði þar stund á lög-
■ fræði og lauk lögfræðiprófi
þaðan 25. janúar 1910. Ekki
varð þó laganámið í Höfn
alveg óslitið því á tímabili ár-
in 1906—1907 kom hann
heim, og var þá settur bæj-
arfógeti á Akureyri og sýslu-
maður í Eyjafjarðarsýslu.
Bendir það ótvírætt til þess
að hann hafi þá þegar þótt
vera álitlegt embættismanns-
efni.
Aö loknu laganámi settist
hann að í Reykjavík og hóf
lögfræðistörf. Var hann yfir-
dómslögmaður frá 1910—-
. 1918. Þá var hann skipaður
sýslumaður í Skaftafellssýslu.
Því embætti hélt hann í nær-
fellt 30 ár eða til 1947, er
hann varð fyrsti sendiherra
íslendinga í Noregi, því emb-
ætti gegndi hann til 1951.
Fluttist þá til Reykjavíkur
‘ og hefur átt hér heima síðan.
Jafnframt fyrrnefndum
embættisstcrfum tók Gísli
Sveinsson ætíð mikinn þátt í
stjórnmálalífinu hér heima.
Árið 1916 var hann fyrst kos-
inn á þing fyrir Vestur-
Skaftafellssýslu og sat á
þingi til 1921. Aftur varð
hann þingmaður Vestur-
' Skaftfellinga 1933—1942.
Landkjörinn þingmaður var
hann 1942—1946 og síðan
• aftur þingmaður Vestur-
Skartfel'inga síðasta árið áð-
ur en hann tók við isendi-
' lierraembættinu. Forseti sam-
' einaðs Alþingis var hann árin
* 1941—1942 og aftur 1943—
1945. Þannig varð það hans
hlutverk að stjórna hinum
sögulega fundi á Þingvöllum
17. júní 1944 og lýsa stofn-
MinningqrorS
un hins íslenzka lýðveldis yf-
ir af Lögbergi.
Mun það mál allra, er þar
voru staddir, að það hlutverk
hafi hann innt af hendi með
þeim skörungsskap, er hæfði.
Auk þess, er hér hefur ver-
ið minnzt, gegndi Gísli Sveins-
son mörgum opinberum störf-
um. T. d. var hann málflutn-
ingsmaður Landsbanka Is-
lands 1912—1918. I milli-
þinganefnd um Flóaáveituna
var hann skipaður 1916 og í
milliþinganefnd um bankamál
1937. Þá var hann kjörinn af
Alþingi í dansk- íslenzku
sambandslaganefdina 1937.
Einnig var hann formaður i
milliþinganenfd um stjórnar-
skrármálið árin 1942—1947.
I milliþinganefnd um póstmál
var hann skipaður 1943 og
sama ár í Alþingissögunefnd.
I kirkjuráði átti hann sæti
um fullan áratug, og var for-
göngumaður og síðar forseti
hinna almennu kirkjufunda.
Þá var hann og formaður fé-
lags héraðsdómara 1941—
1947 og heiðursforseti þess.,
Enn fermur var hann heið-
ursfélagi Skaftfellingafélags-
ins í Reykjavík.
Eru hér þó ekki fulltalin
öll opinber störf, er Gísli
Sveinsson vann, en fyrir þau
var hann sæmdur ýmsum
heiðursmerkjum bæði íslenzk-
um og erlendum.
Gísli Sveinsson var einn
þeirra manna, er hlauzt sú
gæfa að mega ungur taka
þátt í baráttu þjóðar sinnar
á tímum mikilla atburða í
sögu hennar, einmitt þegar
hún var að endurheimta
stjórnarfarslegt frelsi eftir
marga erlend yfirráð. Hann
ólst upp á næstu áratugum
eftir að þjóðin fékk eína
fyrstu stjórnarskrá, með
þeirri kynslóð, er hlaut
reynslu og árangur af bar-
áttu hinna fyrstu leiðtoga í
arf, og bar gæfu til að
byggja ofan á þann grund-
völl, er þeir höfðu lagt. Án
efa hefur hann verið farinn
að fá áhuga á stjómmáhim
þegar á námsárum sínum hér
heima. Og á námsárum hans
í Höfn var sjálfstæðismálið
mjög á baugi meðal íslenzkra
stúdenta þar. Enda gerðust á
þeim árum hér heima atburð-
ir, er einna hæst ber í stjórn-
málasögu þessa tímabils.
Nægir að nefna baráttuna um
Uppkastið fræga, er einmitt
var háð árið eftir fyrrnefnda
Idvöl hans hér heima á náms-
árunum.
Þegar heim kom, að loknu
námi, voru átökin enn mjög
hörð. Barizt var um það,
hvort íslendingar skyldu gera
kröfur til fullrar sjálfstjórn-
ar, eða fremur sætta sig við
það, sem mögulegt þótti að
ná þegar í stað, og bíða með
frekari kröfur þar til byrleg-
ar blési. Hann skipaði sér
þegar í hóp þeirra, er hvergi
vildu hvika frá ýtrustu kröf-
um fyrir íslands hönd og átti
þar fulla samleið með hinum
eldri leiðtogum, Bjarna frá
Vogi og Skúla Thóroddeen.
Þeirri baráttu lauk, sem
kunnugt er, með sambands-
lagasamningnum 1918, þar
sem viðurkennt var fullt
sjálfstæði íslenzku þjóðarinn-
ar, en konungssambandinu
haldið næstu 25 árin. Mun
fátt hafa glatt Gísla Sveine-
son meira, en að fá tækifæri
til að leggja þar til mála,
svo sem hann gerði, er loka-
sporið var stigið með stofn-
un lýðveldisins 1944.
Sú stjórnmálabarátta, sem
hér hefur verið háð síðan
1918 hefur eðlilega verið ann-
ars eðlis en var fyrir þann
tíma. Hver maður, sem tekur
jafnmikinn þátt í stjórnmála-
starfsemi og Gísli Sveinsson
gerði á þeim næstu áratug-
um, hlýtur að eignast póli-
tíska andstæðinga. En flest-
um, sem þekktu hann, mun
bera saman um það, að slík
andstaða hafi ætíð stafað af
málefnalegum viðhorfum en
aldrei persónulegum.
Eins og kunnugt er bauð
Gísli Sveinsson sig fram við
forsetakjör 1952. Hann náði
ekki kosningu, eem og mátti
við búast, þar sem til þess
hefði þurft öflugra flokks-
fylgi en hann hafði til stuðn-
ings. Við það tækifæri flutti
hann þjóðinni boðskap sinn
með ræðu í útvarpi, og bar sú
ræða vott um mjög glöggan
skilning á' því hlutverki að
vera æðsti maður þjóðar
sinnar. Enn fremur minntist
hann þá á ýmsa atburði, er þá
höfðu nýlega gert, og lýstu
þau ummæli að mörgu leyti
heilbrigðari skilningi á þeim
atburðum, en fram hefur
komið hjá meiri hluta ís-
lenzkra stjórnmálamanna
þetta tímabil.
Gísli Sveinsson var kvænt-
ur ágætri konu, Guðrúnu Ein-
arsdóttur trésmíðameistara í
Reykjavík Pálssonar og konu
hans Sigriðar Lárettu Péturs-
dóttur. Eru börn þeirra fjög-
Framhald á 11. síðu.
• Jóhannes Weinberg skipstjóri í brúnni
S.l sunnudag kom -vesturþýzki verksmiðjutogarinn
Island BX 664 frá Bremerhafen inn á höfnina hér í Reykja-
vík til þess að fá gert við ratsjána, sem hafði bilað.
Togarinn er eign útgerðarfé-
lags Ludwig Jensen, en hann
er ræðismaður íslands í Brem-
erhafen.. Skipstjóri á togaran-
um er Johannes Weinberg og
náði fréttamaður Þjóðviljans
tali af honum um boi’ð í skip-
inu síðdegis í gær, og fékk hjá
honum helztu upplýsingar um
skipið.
Togarinn er smíðaður í
Bremerhafen og var hann tek-
inn í notkun í október það ár,
en Weinberg hefur verið skip-
stjóri á honum frá byrjun.
Togarinn er 850 brúttólestir að
stærð og í honum er fiski-
mjölsverksmiðja, sem getur
framleitt allt að 4 tonn af fiski-
mjöli á dag úr þeim fiskúr-
gangi, er til fellur. Togarinn
veiðir einkum í ís, en fer 1—2
túra á ári til saltfiskveiða.
Vinnuskilyrði eru mjög góð um
borð í skipinu og er byggt
yfir hann gott skjól að fram-
an, en annars er aflinn að
mestu unninn undir dekki. Á-i
höfnin er venjulega 26 menn,
en 41, þegar togarinn veiðir i
salt.
Vistarverur skipverja eru
rúmgóðar og vandaðar, enda
allur búnaður skipsins mjög
fuilkominn. Kvaðst skipstjórinni
vera mjög ánægður með skip»
ið.
Að þessu sinni er togarinn
á, leið til Auatur-(GrænLands.
Þessi túr er jafnframt rann-
sóknarleiðangur til þess að
kanna sjávarhita og strauma á
miðunum við Austur-Grænland.
Togarinn hefur einu sinni
áður farið í slíkan leiðangur,
þá til Suður-Grænlands, Labra-
dor og Nýfundnalands.
Skipstjórinn bjóst við að láta
úr höfn fyrri partinn í dag.
Flöskuskeytinu hefur verið kastað í sjóinn rétt norðaai viS
Nýfundnaland, en beinasta leið þaðan til Seyðisfjarðar e^ merkt
hér á kortið.
Flöskuskeyti frá Ameríku
rak í Seyðisf j arðarbotn
Seyðisfirði — Frá frétta-
ritara Þjóðviljans
Sveinbjörn Hjálmarsson hér á
Seyðisíirði fann 24. f.m. flösku-
skeyti rekið í fjarðarbotninum.
í bréfinu í flöskunni segir að
því hafi verið fleygt í sjóinn
af bandarískum strandvamarbáti
27. október 1958 á 52. gr. 6. mín.
vestur-lengdar og um 49. gr.
norður-breiddar.
Skeyti þetta hefur því verið
tæpa 13 mánuði á leiðinni. Seyð-
isfjarðarbotn er á 65. gr. 16 mín
norður-breiddar og 14. gr. vest-
ur lengdar. Til þess að komast
inn í Seyðisfjörð (sunnan við
landið að vestan) hefur slceyt-
ið þurft að fara íyrir Dalatanga,
sem er á 65. gr. 16. mín. norðl.
breiddar og 13. gr. 34 mín. vest-
lægrar lengdar.