Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2008, Blaðsíða 14

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2008
Barði Guðmundsson. Úr Eimreiðinni 1922
Allir erum við frændur
Ættgöfugir erum við íslendingar. Allir eigum við
ættir okkar að rekja til írskra og norrænna fornkon-
unga, en því miður eigum við einnig bófa og þjófa
í frændtalinu. Kann vera, að mörgum þyki þetta
ósennileg og kynleg ummæli, t.d. sumum hverjum,
sem hreykja sér af ættgöfginni og „daniseruðum“
ættarnöfnum frá niðurlægingartímum þjóðarinnar og
skoða sig einskonar aðalsmenn, vegna þess að þeir
voru svo lánssamir að fá þá gersemina í vöggugjöf.
En ef þér eruð vantrúaður, heiðraði lesari, þá kynnið
yður íslenska ættfræði; þar munuð þér finna sannanir
fyrir orðum mínum.
Islensk ættfræði er dásamleg. Hún er þjóðleg. Ætt-
fræðin er sú einasta fræðigrein sem við íslendingar
stöndum fremstir í af öllum menningarþjóðum. Hún á
sér einnig langa sögu meðal þjóðarinnar. Hinir löngu
liðnu ritsnillingar, sem varpað hafa ævarandi frægð-
arljóma yfir forníslenskar bókmenntir, kunnu að meta
gildi hennar, og var ættvísi eitt hið fyrsta, sem í letur
var fært hér á landi. Síðan hafa fjölmargir athugulir og
gaumgæfir safnarar og fræðimenn unnið í þeim aldar-
garði um meira en 6 alda skeið. Sökum þessa er íslensk
ættfræði svo auðug að fróðleik og áreiðanleg, að ekki
mun of djúpt tekið í árinni að fullyrða, að ættir hvers
núlifandi einstaklings þjóðarinnar megi rekja sam-
kvæmt sannsögulegum heimildum fram í forneskju.
Einnig sýnir hún svart á hvítu, að íslenska þjóðin er í
raun og veru einn ættbálkur, og frændsemi mun ætíð
finnanleg millum allra íslenskra manna, er nú lifa.
Prófessor Guðmundur Finnbogason hefur hitt
naglann á höfuðið, er hann segir í ritgerð sinni
„Mannkynsbætur“ að íslendingar „ættu að verða
og gætu orðið sú þjóðin, er leggur víðtækastan
og traustastan grundvöll undir ættgengisrannsóknir
framtíðarinnar.“ Því að ekki er það efa bundið, að á
ættfræðislegum grundvelli geta engir unnið því mál-
efni slíkt gagn sem þeir, en hvort við erum trúaðir á
erfðaeiginleika eða ekki, þá býst ég við, að mörgum
kunni að þykja gaman að vita hvers konar blóð renni
í æðum hans og hver sé hans holdlegi uppruni. Fróð-
leikur þar um mun oftast allmikill fyrir hendi, en við
verðum að rekja ættir okkar á annan hátt en gert hefir
verið. Við verðum að rekja ættimar svo náið sem auð-
ið er; sleppa engum kunnum lið úr forfeðratalinu og
varpa hégómagirni og manngreinaáliti á glæ.
Það hefir jafnan verið venja ættartöluritara að
Barði Guðmundsson (f. 1900 d. 1957) var þjóð-
skjalavörður frá 1935 til dánardags.
Guðjón Oskar Jónsson sendi Fréttabréfinu
þessa grein.
rekja karllegginn og helstu hliðargreinamar, sem
þeim hefur þótt mestur matur í, en meginættin legið
í þagnargildi. Ekki er þó þetta sprottið af eintómri
hégómagirni, fremur sökum vankvæðanna á því að
setja ættartölurnar fram. Margar tilraunir hafa ver-
ið gerðar til að ráða bót á vankvæðunum, en engin
þeirra hefir náð takmarkinu, að því eg best veit. Ekk-
ert ættartöluform yfir framættir hefur ennþá rutt sér
að fullnustu til rúms eða bætt úr nauðsyninni. í síðari
tíma ritum eru þær tíðast settar fram með venjulegum
frásagnarstíl, en honum oftast óvenjulega óljósum og
leiðinlegum: Hans móðir var - hennar faðir var - hans
faðir var - o.s.frv. eru þá sífeldar endurtekningar á
nöfnum og sömu orðunum óumflýjanlegar. Ef slíkar
ættartölur væru nákvæmar, liggur það í hlutarins eðli,
að nær ókleift er að fletta upp í þeim eða að fá yfir-
lit yfir þær, nema með fádæma fyrirhöfn, en lakast
af öllu er þó, að ómögulegt er að setja þær fram á
þennan hátt, ef nógu ítarlega er rakið, svo nokkrum
menskum manni verði skiljanlegt. Geta menn fljótt
gengið út skugga um það, ef þeir gæta þess, að for-
feður og formæður hvers einstaklings eru þegar í
5.ættlið orðin 32, í 6. ættlið 64, í 7. ættlið 128, í 8.
ættlið 256 o.s.frv.
Nærri lætur, að einstaklingar af núlifandi kyn-
slóð eigi hver um sig 512 forfeður og formæður á
dögum Guðbrands biskups, segjum 1024 samtímis
Jóni biskupi Arasyni og 2048 í tíð Jóns lögmanns
Sigmundssonar.
Það væri nógu gaman að sjá menn rekja ætt „upp á
gamla móðinn" en að fullnustu, sem sé sleppa engum
lið úr, þótt ekki væru það nema 6 fyrstu ættliðirnir.
Mikla málsnilld og framsetningargáfu þyrfti til þess,
en eg held samt, að lesandanum þætti ættfærslan ærið
tormælt. I slíkri ættartölu yrðu taldir 126 forfeður og
formæður þess, sem ættin væri rakin frá, og getur
hver og einn gert sér í hugarlund, hve skilmerki-
lega væri hægt að setja ættartöluna fram samkvæmt
þekktum aðferðum, sem til þessa hafa verið notaðar.
Eg tala ekki um ósköpin, ef ættin væri rakin fram um
14 ættliði, eða fram til 1400, til samtímismanna Lofts
ríka Guttormssonar, þá yrði mannanafnafjöldinn, sem
telja bæri, ef auðið væri að rekja ættina fram í öll-
um ættgreinum frá 1. manni, fast að 33 þúsundum.
Af umræddum orsökum leiðir, að flestar ættfærslur
manna „upp“ eru kák, sem gefa næsta ófullkomna og
óljósa hugmynd um ættemi þess, sem frá er rakið.
Verða slíkar ættartölur sannnefndir spéspeglar af ætt-
göfginni. Lítum t.d. yfir framætt Þorvaldar prófessors
Thoroddsens í 47. árg. Andvara. Hún er mikið frek-
ar náið rakin og fram í 11. ættlið, en nefndir eru þó
aðeins vart 100 af feðrum og mæðrum prófessorsins.
http://www.ætt.is
14
aett@aett.is