Neytendablaðið - 01.06.2002, Blaðsíða 18

Erfðabreytt matvæli
Andstaðan gegn erfða-
breyttum matvælum eykst
Umræðan um erfðabreytt mat-
væli hefur ekki verið hávær
hérlendis. Og ekki nóg með
það; evrópsk reglugerð sem
skyldar ffamleiðendur til að
geta þess á umbúðum ef mat-
vara inniheldur erföabreytt
hráefni (allt að 1%) hefur ekki
enn verið lögfest hér. Aðra
sögu er að segja af mörgum
nágrannalöndum okkar aust-
anhafs. Þar eykst andstaðan
jafnt og þétt. Og mótmæli
gegn erfðabreyttum matvæl-
um eykst stöðugt í mörgum
löndum Evrópu og á það ekki
síst við um Bretland og Frakk-
land.
Það skal engan undra að
breskir neytendur taki slíka
afstöðu, enda eru neytendur
þar orðnir langþreyttir á
hverju matvælahneykslinu af
öðm. Fyrst var það kúariðan
og þegar bresk stjórnvöld
höfðu náð að mestu stjóm á
þeim vanda tók gin- og
klaufaveikin við. Og nú er svo
komið að margir breskir neyt-
endur kalla erfðabreyttu mat-
vælin „Frankenstein-matinn“
og lái þeim hver sem vill.
Ríkisstjórn Tonys Blairs hef-
ur lengi verið gagnrýnd fyrir
að vera velviljuð erfðabreyt-
ingum, en hefur nú lýst því
yfír að erfðabreytt matvæli
„skorti trúverðugleika“.
Einnig á Italíu er andstaðan
sterk. I þarlendri rannsókn
varbúið til pallborð 1200
„dómara“ - og voru meðal
þeirra um 400 bændur - og
lagðist hann gegn því að nota
erfðabreyttar vömr í matvæli.
ítalskir ráðherrar hafa þar
gengið á undan og lýst því
yfir að eigi Italir að vera í far-
arbroddi í heiminum í fram-
leiðslu matvæla verði með öllu
að sniðganga erfðabreytt hrá-
efni í ítalskri matvöru.
Hér ríkir þögnin
Þannig er andstaðan gegn
erfðabreyttum matvælum í
Evrópu sterk. Hér á landi er
umræðan hins vegar lítil sem
engin. Það má velta því fyrir
sér hversvegna svo er. Astæð-
an getur til að mynda verið tví-
þætt. I fyrsta lagi treystum við
því flest að matvæli sem seld
eru hér séu holl. í öðru lagi
eru matvæli sem innihalda
erfðabreytt hráefni ekki merkt
sérstaklega eins og áður sagði.
En það er ekki aðeins hér á
landi sem þögn ríkir um
þetta. I Bandaríkjunum ríkir
einnig þögn, en af öðrum
ástæðum. Þar hefúr ekki verið
ljáð máls á að merkja erföa-
breytt matvæli. Bandaríkja-
menn hafa líka verið lausir við
bæði kúariðu og gin- og
klaufaveiki, og því ekki orðið
fyrir áhrifum af matar-
hneykslunum sem hafa skekið
Evrópu. Að lokum má nefna
að þeir hafa vanist mikilli
verksmiðjuframleiðslu á mat-
vælum.
Bandaríkjamenn
einangraðir
Bandaríkjamenn, og þá ekki
síst forystumenn í atvinnulífí
og stjórnmálamenn, eru
vonsviknir yfir þeirri „hörðu
línu“ sem þeim þykir ríkja í
Evrópu og á það ekki síst við
um að erfðabreytt matvæli séu
merkt sem slík. Og hótun
Bandaríkjamanna um að kæra
þessa afstöðu til Alþjóða-við-
skiptastofnunarinnar (WTO)
vofir enn yfír. Það er þó ljóst
Hvað eru
erfðabreytt
matvæli?
Það eru matvæli eða inni-
haldsefni matvæla sem eru
lramleidd úr lifandi lífver-
um eða afurðum þeirra og
innihalda prótein eða erföa-
efni sem orðin eru til vegna
erföabreytinga. Með erföa-
breytingunni er unnið með
erfðaefni frumnanna og
þannig eru grundvallareig-
inleikar einnar lífveru flutt-
ir yfir í aðra. Þetta hefur
meðal annars verið gert til
að ná fram meiri uppskeru
og koma upp plöntum sem
geta þroskast við erfið um-
hverfisskilyrði.
Rök með og á móti erfðabreytingum
Meðmælcndur crfðahreyttra
matvæla halda þcssu fram:
Það er hægt að rækta afurðir sem
eru öruggari, hollari, skaða um-
hverlið minna og eru auðveldari í
framleiðslu en þær gerðir sem við
ræktum nú.
Þaö er hægt að framleiöa
plönlur sem verjast sjálfar
sníkjudýrum sem myndaö halá
þol gegn sprautuefnum. Þar meö
er hægt að spara umhverlinu
óþarlán skordýraeyöi.
Þaö er hægt aö framleiöa
plönlur sem þola frost, salt,
þurrka o.s.frv.
lirföabreyttar plöntur gelá
meiri uppskeru og gera fram-
leiösluna hagkvæmari lyrir vikiö.
Sumir ganga svo langt aö segja
aö erlðabieytt malvæli geti eylt
hungri í heiminum.
Gagnrýnendurnir
halda þessu fram:
Erfðavísamir dreifast um náttúmna og enginn veit til hvers
það leiðir.
Tegundir sem myndað hafa þol gegn eiturefnum gera
bændur háða ákveðinni eiturtegund frá einum seljanda.
Hann selur líka fræ og fleira sem bóndann vanhagar um.
Þetta gerir bændur háðari viðskiptafyrirtæki sínu og mögu-
leikar á markaðslegri misnotkun aukast.
Afgangar af skordýraeyði gera landbúnaðarsvæði snauðari
þar sem slagurinn við illgresið verður enn harðari en áður.
Einhæfni í framleiðslu á ákveðnum svæðum eykst.
Framleiðsla tegunda sem sjálfar mynda skordýraeitur
getur haft neikvæð áhrif á skordýr sem nýtast til að halda
skaðlegum skordýrum niðri. Auk þess geta skordýrin þróað
þol gegn eiturefnum sem oft eru notuð.
Enginn veit raunverulega ennþá um langtímaáhrif á
heilsu neytenda af neyslu erfðabreyttra vara.
Þol gagnvart ákveðnum tegundum af fúkkalyfjum getur
aukist með erfðabreyttum matvælum.
Oft má ná sömu eiginleikum með kynbótum og erfða-
breytingum og tekur ekki endilega meiri tíma.
18
NEYTENDABLAÐIÐ - júní 2002