Neytendablaðið - 01.06.2002, Blaðsíða 22

Gallaður matur
Kampýlóbaktermálið
tapaðist líka í Hæstarétti
Nýlega er fallinn dómur í Hæstarétti í
svonefndu kampýlóbaktermáli og var úr-
skuróurinn Neytendasamtökunum í óhag.
Ljóst er að lagabreytingu þarf til að gæta
hagsmuna neytenda í þessum efnum.
Málavextir voru þeir að Neytendasam-
tökin gerðu á árinu 1999 miklar athuga-
semdir við umfang kampýlóbaktersýk-
inga í kjúklingum og gagnrýndu aðgerða-
leysi heilbrigðisyfírvalda vegna mikilla
sýkinga hjá kjúklingaffamleiðanda á Suð-
urlandi. Neytendasamtökin gerðu sér-
staka athugasemd við það að framleiðand-
inn varaði almenning ekki við með merk-
ingum á umbúðum þótt hann liefði lengi
vitað af kampýlóbaktersýkingu í kjúkl-
ingaframleiðslu sinni.
Þá átöldu samtökin heilbrigðisyfírvöld
fyrir að gera fólki ekki grein fyrir því að
um svo víðtæka og alvarlega smitun í
kjúklingum væri um að ræða.
Strax vorið 1999 jókst tíðni kampýló-
baktersýkinga í fólki gríðarlega og náði
Prófmál
í Danmörku
Nýlega var höfðað mál fyrir dómstólum
í Danmörku þar sem neytandi sem
smitaðist af salmonellu krefur framleið-
andann, Danæg, um bætur. 1 því tilviki
telur neytandinn sig hafa orðið fyrir
salmonellusmiti við að neyta eggja sem
hann keypti hjá Danæg. Sem betur fer
átti neytandinn nokkur egg eftir og gat
því lagt þau fram. Fróðlegt verður að
fylgjast með þessu máli og sjá hvaða
sjónarmið danskir dómstólar hafa í mál-
inu. Vonandi gengur dönsku neytenda-
samtökunum betur í þessu máli en okk-
ur í kampýlóbaktermálinu, en nái neyt-
endurnir dönsku fram rétti sínum ein-
göngu vegna þess að þeir áttu nokkuð
af meintum sýkingarvaldi óétið þá þýðir
það að ef neytandi vill vera öruggur um
að ná fram rétti sínum þarf hann að
geyma ákveðinn hluta af hverri matar-
tegund til að geta sýnt fram á að þar sé
smitvaldurinn á ferð. Þetta eru fullkom-
lega óhæfar kröfur um daglegt atferli
hjá venjulegu fólki, og reglur af þesu
tagi - danskar eða íslenskar - geta ekki
talist eðlileg neytendavernd.
slíku hámarki sumarið 1999 að heilbrigð-
isyfirvöld sáu sig tilneydd að bregðast við,
enda höfðu upplýsingar lekið í íjölmiðla
um hve alvarlegt málið var orðið. Neyt-
endasamtökin höfðu þá gert sérstakar at-
hugasemdir og krafíst þess að heilbrigðis-
yfírvöld gripu í taumanna.
Jafnframt ákváðu Neytendasamtökin
að auglýsa eftir fólki sem hefði sýkst af
kampýlóbakter. Það var gert til að geta
höfðað mál og láta á það reyna hvort hægt
væri að gera framleiðandann ábyrgan, en
miðað við athugasemdir heilbrigðisyfír-
valda hafði framleiðandinn vitað lengi um
sýkinguna í framleiðslu sinni.
Allmargir gáfu sig fram við Neytenda-
samtökin en aðeins tveir voru með þannig
mál að talið var tækt að láta á það reyna
fyrir dómstólum. Fáir neytendur geyma
nefnilega kassakvittanir eða annað sem
staðfestir að þeir hafí keypt ákveðna vöru
ef til málaferla kemur. I því tilviki sem
valið var voru aðstæður þær að fólkið haiði
keypt kjúkling og átti kassakvittunina.
Það hafði farið í samkvæmi þar sem þau
komu með eigin mat en komu á eftir öðr-
um og voru þau einu sem neyttu
kjúklingsins og þau einu sem veiktust.
Það eina sem upp á vantaði var að þau
höfðu ekki geymt hluta af matvælunum
til að hægt væri að setja þau í skoðun - en
hver gerir það?
Héraðsdómur:
Nægileg viðvörun
I héraði fór málið þannig að dómurinn
taldi að tilkynning á umbúðunum um að
það ætti að sjóða eða gegnumsteikja
kjúklinginn væri nægjanleg viðvörun.
Framleiðandinn sem setti á markaðinn
sýkta vöru væri í fullum rétti þar sem á
miðanum á umbúðunum var greint frá
æskilegri matreiðslu. Dómurinn féllst
hins vegar á að nægjanlega væri sannað að
stefnendur hefðu sýkst af umræddum
kjúklingi.
Neytendasamtökin voru í sjálfu sér
ekki ósátt við niðurstöðu héraðsdóms í
málinu. Þau töldu þó ekki viðunandi að
framleiðendur sem vissu af sýkingu í
kjúklingum gætu sett framleiðslu sína á
markað til neyslu fyrir fólk án þess að
geta um það með áberandi hætti að varan
væri sýkt og skýra hvað þyrfti til að koma
í veg fyrir að kampýlóbaktersmitun ætti
sér stað í fólki. Ekkert slíkt var á umbúð-
unum sem um var að ræða. Miðinn títt-
nefndi var lítill og letrið smátt og samtök-
in töldu að neytendur hlytu að geta búist
við merkilegri upplýsingum um meðferð
sýktrar matvöru. Þessvegna var ákveðið
að áfrýja málinu til Hæstaréttar.
Hæstiréttur: Ágalli
ekki sannaður
Niðurstaða Hæstaréttar var sú að fyrir
lægi umfang kampýlóbaktersýkinga í
ágúst 1999, sem hefði verið mikil hjá við-
komandi framleiðanda, en ekki í apríl
1999, þegar umræddur kjúklingur var
seldur. Afrýjendur hefðu ekki skorað á
framleiðandann að leggja fram skýrslur
um kjúklingaframleiðslu hans á þeim
tíma og upplýsingar um framleiðsluferli
sem varpað gætu ljósi á hvaða vitneskju
hann hafí þá búið yfír um mengunina,
eins og kampýlóbaktersýkingin er nefnd.
Hæstiréttur telur síðan að ekki sé nægjan-
lega í ljós leitt að framleiðandinn hafí
mátt vita að svo mikill hluti kjúklinga-
framleiðslu hans væri sýktur í apríl 1999
að honum hafi borið að vara neytendur
sérstaklega við og skora á þá að fylgja
leiðbeiningum sínum fast eftir. Af þess-
um sökum hafi áfrýjendum ekki tekist að
sanna að varan hafi verið haldin ágalla í
merkingu 5. greinar laga um framleið-
endaábyrgð.
1 þessari grein segir að vara teljist
haldin ágalla þegar hún er ekki eins ör-
ugg og með réttu mátti vænta eftir öllum
aðstæðum, einkum: 1. Hvemig hún var
boðin og kynnt; 2. Notkun þeirri sem með
sanngimi mátti gera ráð fyrir; 3. Hvenær
vöru var dreift.
Við þennan dóm Hæstaréttar er það að
athuga að fyrir lá í málinu að umfang
kampýlóbaktersýkinga var umtalsverð
allt árið 1998 og sóttvamarlæknir sem
gaf skýrslu í málinu staðfesti það. Lögð
voru fram gögn sem sýndu mikla aukn-
ingu í kampýlóbaktersmiti fyrstu 8 mán-
uði ársins 1999 og staðfest var að starfs-
menn ákveðins kjúklingasláturhúss á Suð-
urlandi hefðu sýkst af kampýlóbakter
strax í júní 1999. Þá staðfesti sóttvarnar-
læknir að tíðni kampýlóbaktersmitunar
væri mest hjá þeim framleiðanda sem
22
NEYTENDABLAÐIÐ - júní 2002