Prentarinn - 01.03.1997, Blaðsíða 22

■ ■■ DOMUR
Ar 1997, fimmtudaginn 9. október, var í Hæstarétti í málinu
nr. 49/1997:
Pétur Hauksson
(Guðni A. Haraldsson hrl.
Lára V. Júlíusdóttir hdl.)
gegn
Vörumerkingu hf.
(Hákon Arnason hrl).
uppkveðinn svohljóðandi dómur:
árið 1986, í sjö til átta mánuði 1987, í þrjá til fjóra mánuði árið 1988
og loks í einn til tvo mánuði árið 1989. Samtals var áfrýjandi því
við prentstörf í New York í um ljögur ár, en í málinu er ekkert fram
komið um aðstæður á vinnustað áfrýjanda þar á þessum tíma. Sam-
kvæmt þessu hefur áfrýjandi unnið hjá stefnda í um fjórtán og hálft
ár en þar af í tvö og hálft ár við þurrprentun, eins og áður segir.
Stefndi heldur því fram, að á árinu 1990 hafi verið hætt að nota
„white spirit" við hreinsanir á prentvélum, en um þá staðhæfingu
nýtur ekki skýrra gagna í málinu. Verður því að fallast á það mat
héraðsdóms, að sá tími hafi ekki verið undir tólf árum, er áfrýjandi
vann hjá stefnda við prentun, þar sem lífræn leysiefni voru notuð.
Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson,
Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason og Pétur
Kr. Hafstein.
Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með áfrýjunarstefnu 30.
janúar 1997. Hann krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða
sér 18.890.400 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla
vaxtalaga nr. 25/1987 frá 6. desember 1994 til greiðsludags. Þá
krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda, eins og
málið væri ekki gjafsóknarmál, en áfrýjandi fékk gjafsókn fyrir rétt-
inum með bréfí dómsmálaráðherra 30. aprfl 1997.
Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar
fyrir Hæstarétti.
Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt.
I héraðsdómi eru lýsingar beggja aðila á málsatvikum, en þær eru
ekki að öllu leyti samhljóða. Þó er ágreiningslaust, að áfrýjandi
vann við prentverk hjá stefnda frá miðju ári 1973 og fram á öndvert
ár 1992, er honum var sagt upp störfum. Starfsemi stefnda var á
þremur stöðum á tímabilinu. í upphafi var prentsmiðjan á neðri hæð
íbúðarhúss og í innbyggðum bílskúr að Melgerði 29 í Kópavogi.
Á árinu 1977 var starfsemin flutt í iðnaðarhúsnæði við Dalshraun 14
í Hafnarfirði og bættist bakhús við árið 1980, Dalshraun 16, og
vann áfrýjandi þar. Frá árinu 1989 var prentsmiðjan í iðnaðar-
húsnæði að Bæjarhrauni 20 f Hafnarfirði. Áfrýjandi vann til loka
ársins 1975 við svonefnda fólíuprentun eða þurrprentun án fljótandi
efna. Eftir það vann hann við prentvélar, þar sem notuð voru lit- og
hreinsiefni, og munu þar einkum hafa verið prentaðir
merkimiðar, límmiðar, límbönd og umbúðir og oft skipt
um verk. Fram er komið, að hreinsa þurfti vél-
arnar um það bil einu sinni á dag og
tók hver hreinsun um klukku-
stund. Við þá hreinsun
mun hafa
verið
notað
leysiefnið „white
spirit" að minnsta kosti
til ársins 1990, en ekki þykir í
ljós leitt, að önnur efni hafí verið notuð
jafnhliða. Áfrýjandi notaði hanska við hreinsanir
en öndunargrímur voru aldrei til staðar. Klútar voru vættir
í hreinsiefninu og valsar og aðrir vélarhlutar hreinsaðir. Mun að
minnsta kosti stundum hafa þurft að hella hreinsiefni á
valsana, en vökvinn safnaðist í opna bakka undir þeim. Að lokinni
hreinsun voru bakkarnir tæmdir og blautir klútar settir í opnar fötur.
Áfrýjandi vann ekki samfellt hjá stefnda á því árabili, sem hér um
ræðir. Hann vann við sams konar prentverk í New York um nokkurt
skeið, og hefur hann ekki sérstaklega andmælt frásögnum stefnda
um þann tíma. Þannig verður að miða við, að frá janúar 1980 til
apríl 1982 eða í um tvö ár og fjóra mánuði hafi áfrýjandi verið við
störf í New York. Hann vann þar aftur um sex til sjö mánaða skeið
II.
í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir eftirlitsskýrslum Vinnu-
eftirlits ríkisins um starfsemi stefnda frá 1982 til 1994. Þar kemur
þó ekki fram, að í eftirlitsskýrslu 20. nóvember 1989 er mælt fyrir
um það, að starfsmenn skuli „hafa aðgang að öllum þeim persónu-
hlífum, er starfið krefst svo sem andlitshlífar, heymarhlífar og
öndunargrímur af viðurkenndri gerð.“ Þá segir einnig, að sorpfiát
innan dyra fyrir notaða afþurrkunarklúta skuli vera úr eldtraustu
efni og með loki og skuli þau tæmd reglulega. I framburði fram-
kvæmdastjóra stefnda fyrir héraðsdómi kom fram, að eymahlífar
hefðu ævinlega verið til staðar hjá fyrirtækinu en ekki andlitshlífar
og öndunargrímur. Fullyrti framkvæmdastjórinn, að síðastnefndar
hlífar væm ekki til í nokkurri prentsmiðju landsins og enginn
starfsmaður í prentiðnaði myndi nokkum tíma nota slíkt.
Þá eru í héraðsdómi raktar álitsgerðir Sverris Bergmann
sérfræðings í heila- og taugasjúkdómum, dr. Þuríðar Jónsdóttur
taugasálfræðings og dr. Vilhjálms Rafnssonar sérfræðings í atvinnu-
lækningum, örorkumat Júlíusar Valssonar læknis og niðurstaða
dómkvaddra matsmanna, þeirra Jakobs Kristinssonar eitur-
efnafræðings og Sigurðar Thorlacius læknis, sér-
fræðings í heila- og taugasjúkdómum. Það
er efnislega samhljóða niðurstaða
þessara sérfræðinga, að
heilamein
áfrýjanda
megi rekja til
notkunar lífrænna
leysiefna en engar aðrar
skýringar séu tiltækar.
Það er niðurstaða héraðsdóms, sem skipaður var sérfróðum
meðdómendum, að sá tími, sem áfrýjandi vann hjá stefnda, á meðan
„white spirit" var notað til vélahreinsunar, sé nægilega langur í
sjálfu sér til að áfrýjandi gæti hlotið sjúkdóm sinn og þar sem ekki
hafi verið sýnt fram á aðrar orsakir sjúkdómsins en mengunarálag
við störf í prentiðnaði verði að ætla, að sjúkdóminn megi rekja til
þeirra starfa. Á þetta mat héraðsdómsins verður að fallast með
skírskotun til röksemda hans og þeirra gagna sem fyrir liggja.
Jafnframt er það álit héraðsdóms, að vitneskja um hættu af
lífrænum leysiefnum, þar á meðal hættu á heilaskemmdum af þeirra
völdum, hafi fyrst komið fram um miðjan áttunda áratuginn en ekki
orðið almenn fyrr en um 1980. Fyrir þann tíma hafi stefnda því ekki
mátt vera ljós hættan af notkun slíkra efna í iðnaði sínum. Eins og
málið liggur fyrir þykir ekki varhugavert að fallast á þetta mat.
Verður málið þá leitt til lykta með hliðsjón af því, hvemig
aðstæður stefndi skóp starfsmönnum sínum, eftir að þessi vitneskja
lá almennt fyrir, en frá og með árinu 1980 vann áfrýjandi samtals
hjá stefnda í um átta ár. Með tilliti til þeirrar hættu, sem gat verið á
ferðum í tengslum við notkun lífrænna leysiefna og stefndi mátti þá
22 ■ PRENTARINN