Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 36

Nikulás Ægisson
Að éta skó sinn
íslensk bókmenntaþjóð; ritaði á sína eigin
tungu...
f
Islendingar eru oft kallaðir af Islend-
ingurn bókmenntaþjóð. Það er alls
ekki svo fjarri lagi því að ekki var það
einungis svo að þeir rituðu á sina eigin
tungu handritin frægu heldur klæddist
hún þeim og jafnvel snæddi síðar meir til
að forða sér ffá hungurdauða.
Islendingar voru einmitt mjög fast-
heldnir á að falla úr hor. A seinni hluta
18. aldar er hungurdauði var að mestu lið-
in tíð i Norður- og Vestur-Evrópu, héldu
Islendingar áfram að lepja dauðann úr
skel.1
Menn hafa gjaman leitað orsaka þess-
arar þjóðlegu sérstöðu til hinnar óblíðu og
grimmu náttúru, eldgosa og hafiss, enda
var Island „á mörkum hins byggilega
heims”. Að sjálfsögðu eru beinar orsakir
hallæranna oft náttúruhamfarir ýmis-
konar en það nægir ekki til þess að skýra
hið mikla mannfáU í harðindum miðað við
önnur lönd. Hungursneyð stafar ekki
eingöngu af skorti á mat, heldur af getu-
leysi samfélagsins að afla matvæla og til að
dreifa þeim, t.d. með verslun. Bjargar-
leysi Islendinga var geysilegt og leiðir
hugann að því sem í sálfræðinni er kallað
lært hjálparleysi.
Kenningin um lært hjálparleysi er
mnnin undan rifjum sálfræðingsins Mart-
in Seligman sem árið 1974 gerði tilraun
með hóp hunda. Helmingur hundanna
var settur í kassa með rafmagnsgrindum í
gólfinu á meðan að hinn helmingurinn
sat hjá í þessum fýrsta hluta tilraunarinn-
ar. I grindumar var síðan hleypt rafmagni
við og við án þess að hundamir gætu
neina björg sér veitt. I næsta hluta til-
raunarinnar vom allir hundamir, bæði
þeir sem hlotið höfðu hið óumflýjanlega
raflost og þeir sem höfðu ekki orðið fýrir
því, settir í kassa þar sem þeir gátu flúið
lostið með því að stökkva yfir skiptivegg í
miðjum kassanum. Þá var enn fremur
gefið ljós eða hljóðmerki áður en
straumnum var hleypt á. Nýju hundarn-
ir vom fljótir að læra á merkjakerfið. Þeir
hoppuðu yfir vegginn um leið og ljós-
merkið birtist og forðuðu sér þannig fiá
raflostinu. Þeir sem höfðu lent í fýrri
hluta tilraunarinnar gáfúst hins vegar
fljótlega upp og lögðust vælandi í homið.
Þetta kallaði Seligman lært hjálparleysi.2
Seligman benti á sameiginleg ein-
kenni manna sem þjást af þunglyndi og
hegðunar hundanna. Báðir hópamir em
seinir að taka af skarið til að standa að
einhverjum ffamkvæmdum. Þeir em
seinir að læra að eitthvað sem þeir hafi
gert hafi heppnast vel og verið þeirn til
...ogsnæddiþau loks...
UUNMARJUt
.klœddist síðan handritunumgóðu...
góðs og færa hjálparleysi sitt við einar að-
stæður yfir á aðrar þar sem þeir gætu vel
bjargað sér með því að gera eitthvað í mál-
inu.
Er lært hjálparleysi kannski ein skýr-
ing á framtaksleysi Islendinga til þess að
spoma gegn hungurdauða? Að minnsta
kosti koma mörg einkenni þunglyndis
og örvæntingar fram hjá fólki á tímum
náttúmhamfara. 3 Menn ólíkt skepnum
búa jafnvel til kenningar um gang mála
eins og þegar Hannes Finnsson biskup
fann út lögmál hallæranna, þar sem stór-
felld hallæri kæmu á 18 til 19 ára fresti.J
Má kannski rekja daufar undirtektir
Islendinga við viðleitni Dana til þess að
bæta efnahag Islendinga á seinni helm-
34 SAGNIR