Lögmannablaðið - 01.12.1998, Blaðsíða 13

Þann 26. nóvember s.l. gengutveir athyglisverðir dómar ísamkynja málum fyrir
Hæstarétti: málum íslenska ríkisins
gegn þrotabúum Miklagarðs hf. og
Hafverks hf. (mál nr. 102 og
151/1998). Í málunum reyndi á
heimild ríkissjóðs, skv. 3. mgr. 25.
gr. laga um virðisaukaskatt nr.
50/1988, til að skuldajafna van-
goldnum opinberum gjöldum á
móti inneign vegna endurgreiðslu
virðisaukaskatts, sem orðið hefur
til vegna ráðstafana eða reksturs
þrotabús eftir töku þess til gjald-
þrotaskipta. Vitað er að niðurstöðu
mála þessara hefur verið beðið
með nokkurri eftirvæntingu enda
fjöldi þrotabúa í svipaðri stöðu
hvað þetta varðar.
Vegna forsögu málsins er rétt að
geta þess að með dómi Hæstarétt-
ar, hrd. 1995/2582, var dæmt að
umrædd skuldajafnaðarheimild rík-
issjóðs ætti ekki að víkja vegna
inneignar sem myndaðist hjá
skuldara á greiðslustöðvunar-
tíma. Með dómi Hæstaréttar, hrd.
1997/591, var komist að sömu nið-
urstöðu varðandi inneign sem
myndaðist eftir að nauðasamn-
ingur hafði verið staðfestur. Er í
forsendum beggja dóma vísað til
þess að ekki fengist séð að tilætlun
löggjafans hefði verið sú að um-
rædd heimild virðisaukaskattslag-
anna til skuldajafnaðar ætti að
víkja vegna greiðslustöðvunar eða
nauðasamnings.
Núna hefur hringnum svo verið
lokað með dómunum tveimur frá
26. nóvember s.l., með því að
Hæstiréttur hefur fjallað um réttar-
stöðuna við gjaldþrot. Í dómi hér-
aðsdóms hafði verið komist að
þeirri niðurstöðu að dómarnir tveir
frá 1995 og 1997 væru ekki for-
dæmi varðandi réttarstöðuna við
gjaldþrot. Væri til þess að líta að
við gjaldþrotaskipti yrði til sjálf-
stæð lögpersóna og nýr skattaðili,
sem tæki við réttindum og skyld-
um þrotamanns. Þá yrði umrædd
heimild virðisaukaskattslaganna að
þoka fyrir ákvæðum 16. kafla
gjaldþrotaskiptalaga nr. 21/1991
um skuldajöfnuð. Var því fallist á
kröfu þrotabúanna um greiðslu á
inneign vegna virðisaukaskatts
sem tilkomin var eftir úrskurð um
gjaldþrotaskipti. Þessa niðurstöðu
staðfestir Hæstiréttur. Í forsendum
dómsins er hnykkt á því atriði að
við gjaldþrotaskiptin hafi orðið til
ný lögpersóna með þeim réttar-
verkunum sem því fylgi. Þá er vik-
ið að því að við gjaldþrotaskipti
gildi um skuldajöfnuð þær sérregl-
ur sem staðsettar eru í 100. - 103.
gr. gjaldþrotaskiptalaga og sé óum-
deilt að skuldajöfnuður sá, sem rík-
ið byggði rétt á, fullnægði ekki
skilyrðum 1. mgr. 100. gr. laganna
auk þess sem hann raskaði þeirri
jafnstöðu kröfuhafa sem reglur
gjaldþrotaskiptalaga byggjast á.
Með þessum dómum er eytt
óvissu varðandi réttarstöðuna við
gjaldþrotaskipti. Eftir sitja þó
ákveðnar spurningar og álitaefni,
þegar dómsniðurstöðurnar þrjár
eru bornar saman og þá kannski
einkum við samanburð niðurstöð-
unnar frá 1997 um réttarstöðuna á
grundvelli staðfests nauðasamn-
ings. Í þeim dómi var, svo sem fyrr
hefur verið rakið, komist að þeirri
niðurstöðu að heimild ríkissjóðs til
að skuldajafna skv. 25. gr. virðis-
aukaskattslaga stæðist þrátt fyrir
staðfestan nauðasamning. Hér stóð
svo á að skattkröfur ríkisins höfðu
með nauðasamningi verið færðar
niður um 75%. Síðar myndaðist
inneign vegna innskatts skuldarans
og samkvæmt umræddum dómi
mátti ríkissjóður þá nýta hana til að
greiða eldri skattskuldirnar að fullu
eins og nauðasamningurinn hefði
aldrei náð til þeirra. Þessi niður-
staða er kannski sérstaklega um-
hugsunarverð fyrir þær sakir að í 5.
tl. 1. mgr. 28. gr. gjaldþrotaskipta-
laga er tekið fram að nauðasamn-
ingur hafi ekki áhrif á kröfur sem
fullnægt yrði ef bú skuldarans yrði
tekið til gjaldþrotaskipta og er í
greinargerð tekið fram að hér sé
um að ræða tilvísun til 100. gr.
gjaldþrotaskiptalaga. Af þessu sam-
hengi sýnist heimilt að draga þá
ályktun, að líkur a.m.k. standi til
þess að löggjafinn hafi ætlað hin-
um sérstöku skuldajöfnuðarreglum
gjaldþrotaskiptalaga að gilda við
nauðasamning. Þar sem ljóst er að
sá skuldajöfnuður, sem deilt var
um í málinu frá 1997, stóðst ekki
áskilnað 100. gr. gjaldþrotaskipta-
laga, er nærtækt að álykta sem svo
að undir þeim kringumstæðum
hafi verið á því byggt með dómn-
um að skuldajafnaðarheimild virð-
13Lögmannablaðið
Karl Axelsson,
hrl.
Karl Axelsson, hrl.
Af vettvangi dómsmála
Um skuldajafnaðarheimild ríkissjóðs gagnvart þrotabúi á grundvelli
3. mgr. 25. gr. laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt
Með þessum dómum er
eytt óvissu varðandi rétt-
arstöðuna við gjaldþrota-
skipti. Eftir sitja þó
ákveðnar spurningar og
álitaefni, . . .