Skólavarðan - 01.04.2001, Blaðsíða 4

Atli Guðmundsson:
Samspil hljóðfæranemenda í tónlistarskól-
um er ómissandi þáttur í náminu og mikil-
vægi þess sjaldnast ofmetið. Það þekkja þeir
sem reynt hafa að ýmis atriði er betra að
þjálfa í hóp heldur en í einstaklingskennslu
og má þar nefna taktskyn, blaðlestur, hryn-
þjálfun o.fl. Þó má ekki skilja orð mín svo
að samspil geti komið í stað einstaklings-
kennslu, heldur er það nauðsynleg viðbót
til að auka víðsýni og þroska tónlistar-
mannsins. Í samspili verður hann að taka
tillit til annarra og hefur mjög takmarkað
frelsi til að fara sínar eigin leiðir, bæði hvað
varðar hraða, hryn, styrkleika og annað.
Aðstæður til samspils eru auðvitað mis-
munandi í skólum, en alls staðar er mögu-
leiki á samspili tveggja til fimm nemenda.
Slíkt samspil er æskilegt hjá öllum nemend-
um og byrjar raunar strax í forskóla þar sem
litlir hópar leika saman einraddað frá fyrsta
tíma og þurfa strax að kynnast þeim aga
sem nauðsynlegur er til að allt gangi upp.
Þeir kynnast mikilvægi þess að aðeins sé
einn sem ræður, þ.e. kennari/stjórnandi og
síðar á þroskaferlinum, þegar komið er að
samspilshópum eins og strengjakvartettum
eða blásarakvintettum, getur nemandi farið
að hafa áhrif á listræna túlkun viðfangsefn-
is, en þá ávallt í samráði við hópinn.
Í samspilshópum kynnast nemendur
ýmsum verkum sem ekki er unnt að leika
einn og óstuddur og félagsskapurinn virkar
hvetjandi á alla. Visst kapp myndast í hópn-
um til að yfirstíga hindranir sem á veginum
verða og það ýtir undir framfarir á flestum
sviðum hljóðfæraleiksins. Samspilshópum
og hljómsveitum fylgja tónleikar og hljóm-
leikaferðir innanlands sem utan og haldin
eru hljómsveitamót, bæði til að nemendur
kynnist starfi sambærilegra hópa í öðrum
skólum og þeir hafi markmið að keppa að.
Slíkt virkar líka hvetjandi á kennarana sem
stöðugt þurfa að leysa nýjar þrautir og end-
urnýja kunnáttu sína. Hið nána samneyti
við unga fólkið heldur kennaranum ungum
og áhugasömum lengur en margan grunar.
Helsta hindrun sem ég hef rekið mig á
eru peningar. Það kostar sitt að halda úti
hljómsveitum. Hljóðfæri og viðhald þeirra,
nótur, búningar, æfingabúðir, tónleikaferð-
ir, hljómsveitakeppnir; allt er þetta nauð-
synlegt til að efla getu og færni hljómsveita
og samspilshópa. Þessir hópar eiga að vera
tilbúnir til að vera andlit sveitarfélaga á há-
tíðarstundu, yfirleitt fyrirvaralaust, en þeir
sem gæta sjóða sveitarfélaga gera sér sjaldn-
ast grein fyrir þeirri vinnu sem þarf að
liggja að baki til þess að hægt sé að sinna
því hlutverki sómasamlega.
Brynhildur Ásgeirsdóttir:
Með nýrri aðalnámskrá tónlistarskóla er
mörkuð skýrari stefna en áður í starfi tón-
listarskóla. Hlutverk og meginmarkmið
þeirra, skipulag tónlistarnáms, greina- og
skólanámskrár svo og þættir í hljóðfæra- og
tónfræðanámi eru meðal atriða sem tekin
eru fyrir. Ástæða þykir til að skýra nánar
hvað felist í hljóðfæranámi og er einn liður-
inn um samspil og gildi þess. Vægi samspils
eykst í aðalnámskránni og það er nú gildur
liður til prófs, á þann veg að um sé að ræða
frumsamið samleiksverk í grunn- og mið-
prófi, en í framhaldsprófi er ekki skylda að
um frumsamið efni sé að ræða. Í öllum til-
fellum þarf viðkomandi hljóðfæri að gegna
lykilhlutverki. Í öllu námi nú á tímum er
tekið til mun víðtækari þátta en áður.
Samspil hefur ótvírætt gildi og er ekki
hvað síst hvetjandi og leiðir til framfara í
tónlistarnámi. Í slíku námi þroskast nem-
endur með sjálfum sér og í samstarfi við
aðra. Hópastarf af ýmsu tagi eins og til
dæmis fer fram í íþróttum felur í sér ákveð-
ið aðdráttarafl þar sem félagslegi þátturinn
hefur mikið að segja. Sum hljóðfæri kalla á
samleik með öðrum hljóðfærum þar sem
þau eru svokölluð laglínuhljóðfæri, einnar
línu hljóðfæri. Önnur standa sjálfstæðari,
eins og til dæmis píanóið sem veitir mögu-
leika á að leikin séu á það flókin verk án
þátttöku annarra. Þó má ekki hindra neina
nemendur í að taka þátt í samleik og missa
af þeirri hvatningu sem felst í samspili með
öðrum. Tónlistarskóli í Reykjavík sýndi að-
dáunarvert framtak þar sem undirbúin var
tónleikavika með samspilstónlist, svokölluð
kammermúsíkvika, og áttu píanókennarar
visst frumkvæði í ákvörðunum út frá sínum
nemendum. Í tónlistarskólum fer fram sam-
spil af ýmsu tagi, í stórum sem smáum hóp-
um, svo að í sjálfu sér er engin nýlunda þótt
það komi fram í aðalnámskrá nú, en er þó
hvatning til að gera enn betur og koma til
móts við sem flesta. Samspil gæti þó aldrei
komið í stað einkakennslu, því að nemend-
ur þurfa einnig að fá leiðsögn í að með-
höndla hljóðfærin og öðlast tilskylda tækni.
Samspilið er hinsvegar eftirsóknarvert
markmið, að fá að „músisera“ með öðrum,
upplifa og kynnast annarskonar tónlist,
kalla fram aðra hæfileika en nemandi kynn-
ist þegar hann er einn með sjálfum sér.
Hann þarf að standa sig, sýna sjálfstæði en
einnig að taka tillit til annarra og virða þá.
Þurfum við ekki einmitt öll að temja okkur
slíkt í daglegri framkomu?
Spurning er hvort tónlistarskólar gætu
skipulagt samspilsstarf sitt á þann veg að
allir nemendur nytu góðs af. Fróðlegt væri,
með hliðsjón af aðalnámskránni og valþætti
námsins, að sjá skóla marka sér sínar áhersl-
ur og þá meðal annars hvað varðar samspil.
Umræðan
Vakin er athygli á vægi samspils í
nýrri aðalnámskrá fyrir tónlistar-
skóla. Skólavarðan fékk tvo tónlistar-
skólakennara, þau Atla Guðmunds-
son og Brynhildi Ásgeirsdóttur, til
þess að fjalla um gildi samspils og
aðstæður til að framkvæma þennan
þátt námsins.
Samspil, gildi þess og
möguleikar á framkvæmd
5