Helgarpósturinn - 25.02.1988, Blaðsíða 40

Helgarpósturinn - 25.02.1988, Blaðsíða 40
Álfrún Gunnlaugsdóttir rithöfundur er nýordin prófessor í almennri bókmenntafrœdi viö Háskóla íslands. Hún er í HP-viðtali. Þessi eilífa hringrás Álfrún hefur yfirbragð heimsmanneskju. Hún er ákveðin í tali líkt og hvert orð sé vandlega valið, hugsunin öguð og skoðanir sterkar. Grásprengt hárið myndar virðulega umgjörð um heilbrigðislegt, næstum suðrænt andlitið. Framkoma hennar og fas bera með sér þokkafulla óræðni, eitthvað ókunn- ugt og dularfullt. En um leið er hún hér og nú mér við hlið, rithöfundur og prófessor. EFTIR FREY ÞORMÓÐSSON MYND JIM SMART Þú ert orðin prófessor Álfrún, ftverju breytir það? Fyrir sjálfa mig breytir það ekki svo miklu, ég var áður dósent og með sömu kennsluskyldu. Prófessor hefur hins vegar meiri stjórnunar- skyldur, hann getur verið kosinn deildarforseti og átt sæti í háskólaráði. Lektorar og dósentar eiga ekki neina hættu á slíku. Breytir þetta miklu fyrir almenna bókmennta- frœði? Já, því nú verða þrjár fastar stöður við grein- ina en voru áður tvær. Það breytir mestu; því fleiri fastir kennarar því betra fyrir viðkomandi kennslugrein. Það gefur greininni sennilega ákveðnari svip út á við að hafa prófessor, en hvort hún verði álitin marktækari fyrir bragðið veit ég ekki. Nú finnst mér almenn bókmenntafrœði hafa verið lítið áberandi í Háskóla Islands og þá ekki aðeins vegna þess aö um huggrein er að rœða heldur líka sem grein innan heimspekideildar. Erþetta tilfellið? Eg álít þetta jafnmikilvæga grein og hverja aðra sem kennd er við háskólann. Það er mjög mikilvægt fyrir okkur að geta numið bókmennt- ir erlendra þjóða og önnur fræði sem að þeim lúta, við verðum að kynnast þessu vegna eigin sögu og bókmennta. Greinin var stofnuð með það í huga að veita erlendum bókmennta- straumum til Iandsins eftir því sem hægt væri. Nú er íslenskudeildin mjög sterk í háskólan- um. Ætti almenn bókmenntafrœði að standa þar við hlið? Islensk tunga, bókmenntir og saga hljóta að koma fyrst af eðlilegum ástæðum, en það er ekki þar með sagt að annað sé ekki mikilvægt líka. Hvernig finnst þér heimspekideild og greinar hennar standa innan háskólans? Sem fög standa huggreinarnar ekki illa. Virk- um nemendum hefur hins vegar fækkað í heim- spekideild. Það sem vekur manni ugg og óró- leika er almennur flótti frá huggreinum og þá sérstaklega flótti karla. Kennarar sjá þetta þegar þeir ganga inn í stofurnar, nemendum hefur fækkað og það eru afar fáir piltar eftir. Maður hlýtur að spyrja sig af hverju þetta stafi. Skýring- anna er að leita úti í þjóðfélaginu. Það er fyrst og fremst láglaunastefna undanfarandi stjórna sem veldur, því stór hluti nemenda úr heimspeki- deild fer til kennslu- og menningarstarfa. Maður fagnar auðvitað því konur skuli sækja í háskóla en það er varla fagnaðarefni að þær skuli vera í svo miklum meirihluta í huggreinum, því það merkir dálítið annað en við vildum að það merkti. Við vitum að þar sem konur eru í meiri- hluta í ákveðnu starfi þýðir það lág laun. Nema stjórnvöld treysti konum svona vel fyrir mennt- un og menningu þjóðarinnar... Ég hef grun um að það sé ekki ástæðan. Þetta sýnir augljósa kreppu í hugvísindum. Þetta er að gerast í öðr- um löndum líka, karlmenn flýja úr huggreinum en hér er flóttinn orðinn svo yfirgengilegur að annað og meira hlýtur að búa að baki. Er þetta ekki líka spurning um gildismat í þjóðfélaginu, viðhorf til hugvísinda? í þjóðfélagi þar sem eina gildismatið er pen- ingar er eðlilegt að fólk líti svo á að hér séu ekki merkileg störf á ferðinni. Hugvísindi gefa yfir- leitt ekki beinharðan gróða af sér. Viðhorf fólks og peningar eru auðvitað samtvinnuð fyrirbæri. Rithöfundurinn Alfrún. Þú ert búin að gefa út eitt smásagnasafn ogtvœr skáldsögur, skáldsög- una HRINGSÓL nú fyrir jólin, líturðu á ritstörfin sem hjáverk með kennslu? Ég læt kennsluna og stjórnunarstörf í háskól- anum ganga fyrir en myndi nú ekki kalla rithöf- undarstarfið hjáverk... Þótt ég geti ekki alltaf setið við skriftir er hægt að láta hugann starfa. Ég kenni bókmenntir og hugsa daglega um bækur og nýti þannig hvort fyrir annað. En rit- störf liggja aldrei alveg niðri, ég vil ekki láta líða of langt á milli skrifa. Þó að ég skrifi ekki nema örfáar línur með nokkurra daga millibili þá líður mér strax betur. Líturðu þá á kennslustörfin sem framfœrslu? Myndirðu vilja sinna ritstörfum eingöngu? Ég hef stundum spurt mig að þessu. Mér finnst áhugavert og gaman að taka þátt í því sem er að gerast í kringum mig og í háskólanum er ýmis- legt að gerast. Hann er að vissu leyti þverskurð- ur af þjóðfélaginu. Ég held að ég myndi ekki vilja hætta að kenna. Stundum brennur maður í skinninu eftir að skrifa og þá vildi maður gjarn- an eiga sinn tíma óskiptan, en ég er ekki viss um að ég yrði ánægðari ef ég sæti stöðugt við. Þetta er svolítið einstaklingsbundið. Ég vil ekki þurfa að standa og falla með einhverju einu. Móðir, rit- höfundur eða kennari eingöngu, ég gæti það ekki. Þetta er algengara með karlmenn, þeir eru það sem þeir gera og lítið umfram það. Þetta er að sjálfsögðu óréttlátt mat hjá þeim og öðrum. Ég skil þá hins vegar vel sem vilja sinna rithöf- undarstarfi heilshugar og hafa til þess kjark, því að í fjárhagslegu tilliti er þetta óörugg vinna og illa launuð, álagið mikið, en það eru ekki allir svo heilir. En auðvitað stunda ég ritstörfin líka af lífi og sál. TÍMI í SPÍRAL Eg hefverið að velta því fyrir mér hvers vegna þú byrjaðir ekki fyrr að senda frá þér skáld- verk... Ég hafði ekki hugsað mér að verða rithöfund- ur áður. Það er ástæðan, ekki sú að ég biði eftir því að koma syni mínum á legg og sækti í mig kjark á meðan. Löngunin til að takast á við rit- störf kviknaði ekki fyrr, en þetta tengist auðvit- að því að ég er búin að liggja í bókum mestan hluta ævinnar. Nýjasta bókin þín HRINGSÓL hefur kannski hlotið mesta athygli, verið mest auglýst, finnst þér þú taka framförum sem rithöfundur? Ég get eiginlega ekki svarað því. Það er svo erfitt að standa utan við eigið verk og horfa á það gagnrýnum augum. Ég get það kannski eftir nokkur ár. En á meðan ég skrifaði HRINGSÓL fann ég fyrir ánægju og eftirvæntingu. Mér fannst ég vera að reyna að gera eitthvað annað en ég hafði áður gert. Því fylgdi líka spenna, hvort mér tækist að koma þessu saman. Gleðin og ánægjan yfir því að skapa er mikilvæg. Að fást við ákveðið verk er eins og að eiga góðan félaga sem maður ræðir oft við, eða togast á við eins og maður gerir stundum við fólk. Finnst þér rithöfundurinn og prófessorinn eiga samleiö í þér? Auðvitað er annað að stunda bókmennta- rannsóknir en bókmenntasköpun. En þetta tengist líka á margan hátt. Rithöfundar lesa yfir- leitt mikið af verkum annarra, þeir sækja hug- myndir og strauma til annarra þótt þeir svo end- urskapi þetta allt. Nokkuð svipað gerir bók- menntafræðingurinn. Athafnirnar eru því svip- aðar að vissu marki. Ég finn hins vegar fyrir því eftir að ég fór að skrifa að ég kemst nær textum en áður. Ég ímynda mér að ég sé heil persóna og óskipt og þetta tvennt geti búið við frið og spekt innra með mér. Þetta hlýtur að vera spurning um að með- höndla tíma sinn rétt. Síðan er tíminn sterkur þáttur í nýjustu skáldsögunni þinni, hvernig sérðu tímann fyrir þér? Ætli það ekki sé ekki svipað því sem flestir aðrir skynja. Tíminn er annaðhvort lína eða hringur. Þinn tlmi er þá hringur, samkvœmt kenning- unni að minnsta kosti... Hann getur líka verið spírall, það eru til ýmis aukaform á tímanum. En þetta er líka spurning um „strúktúr" vitundar sem er gaman að velta fyrir sér og athuga hjá sjálfum sér. Hvernig er vitund manns, hvernig skynjar maður? En tím- inn er í raun ímyndun, „abstraksjón", sem við reynum að skilja með því að gefa henni ákveðið form svo við getum komið skipulagi á heiminn... UNGIR UM SJÖTUGT Hvað finnst þér um íslenska bókmenntafrœði og -umrœðu? Er hún nœgilega markviss? Hún er markviss að því leyti að menn eru allt- af að leita fyrir sér hvað sé að gerast. Það er strax byrjaö að flokka löngu áður en nokkur skilur hvað í raun er á ferðinni. Ég hef velt því fyrir mér hvort þetta sé rétt, að búa til bók- menntasögu úr samtímanum? Þetta gæti farið að virka sem eins konar stjórnun. Það ætti því að fara varlega í að flokka samtímann. Það væri miklu nær að skoða skáldverk fyrst sem sjálf- stæð listaverk frekar en að tengja á milli og spyröa í sífellu. Höfundar eru oft settir fyrirfram á einhvern bás, fólk væntir þá einhvers sérstaks af þessum höfundum og þegar ímyndin gengur ekki eftir verður það fyrir vonbrigðum. Svona nokkuð er fordómar. Svo ég tali þvert ofan íþessar hugmyndir. Hef- urðu myndað þér einhverjar skoöanir á nýliðn- um jólabókamarkaði? Ég velti „markaðnum" sáralítið fyrir mér. Hins vegar las ég nokkrar bækur og velti þeim fyrir mér. Mér fannst margt athyglivert koma út fyrir þessi jól og eins fyrr, á undanförnum árum. Ég vil ekki nefna þar eitt verk öðrum fremur. Hvað segirðu um ,,ungu‘‘ höfundana, svo ég fari nú að spyrða? Gyrði, Sjón, ísak og Vigdísi? Eru rithöfundar ungir eða gamlir eftir aldri? Er það alveg víst? Höfundar geta verið ungir um sjötugt. En ég bíð spennt eftir því hvað þessir höfundar gera. Ég vil leyfa verkum þeirra að lifa sjálfstæðu lífi í friði áður en ég fer að tengja þau saman og við bókmenntalega sögu. Þegar menn fjalla um heila öld í bókmenntum er eðlilegt að flokka og setja þá höfunda saman undir hatt sem eru bókmenntalega skyldir til að ná betur utan um efnið. En við megum ekki snúa hlut- unum við og fara að troða bókum inn í fyrirfram tilbúna flokkun. Þetta óttast ég að sé að gerast núna. Að baki býr löngun til að skilja, ég skil Iöngunina. En mér finnst eins og flokkunin sé að verða aðalatriði. Hvað finnst þér um metsölubœkur á íslandi eins og Höllu Linker, hvað er þar á ferðinni? Við Islendingar verðum að gera okkur grein fyrir að það er munur á því að vera bókaþjóð eða bókmenntaþjóð. í bókmenntaumræðu hef- ur borið á því að fjallað sé um bækur sem hluti. Það er nauðsynlegt að vissu marki, en þetta fer að verða nokkuð ráðandi. Bækur eru metnar eftir því hvernig þær seljast, sem er auðvitað varasamt. Bók Höllu Linker og aðrar endurminninga- bœkur minna mig að vissu leyti á Islendinga- þœtti. Það er verið að höfða til forvitni fólks um náungann um leið og minni um ákveðna ein- staklinga varðveitast. Menn hafa áhuga á ævisögum og svo verður vonandi áfram. Þær veita upplýsingar um ákveðna einstaklinga og ákveðinn tíma. En þær nálgast líka oft að vera skáldskapur og að vissu leyti uppspuni. Það er ekki til neinn hlutlaus sannleikur í ævisögum.

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.