Ísafold - 01.08.1914, Blaðsíða 2

232
ISAFOLD
Þetta frumvarp var síðan símað
til konungs í gærkveldi, ásamt til-
lögum ráðherra um staðfesting
símleiðis þegar í stað. Var þetta
hið fyrsta embættisverk hins nýja
ráðherra hér á landi. Svar konungs
um staðfestingu var ókomið enn, er
ísafold var prentuð.
Alþingi heíir í þessu naáli reynst
skjótrátt — og þó eigi fljótrátt, að
því er oss virðist, og hafi alþingis*
menn þeir, er forgöngu hafa haft
um þessar ráðstafanir þakkir allra
landsmanna fyrir sínar rösklegu
framkvæmdir.
Á hvern hátt landsstjórnin fram-
kvæmir tillögur alþingis — mun
eigi fullráðið enn og auðvitað óvíst
að takist að öllu leyti. Helzt hefir
verið talað um að sniía sér til Vest-
urheimsmanna um steinolíu og
hveiti og ef til vill til Norðmanna
um ýmsar matvörur, en til Breta
um kolaforða.
Á þessum tíðindamiklu dögum
höfum vér heyrt marga menn, þing-
menn og aðra, minnast á þriggja
ráðherra fyrirkomulagið í stjórn
landsins. Það er eins og menn
hafi fundið til þess betur nú en
áður, að það er í raun og veru of-
viða hverjum einum manni að fara
með á sína ábyrgð eina alla stjórn
landsins. — Vér höfum nú rannar
ætið verið þeirrar skoðunar, að eigi
væri borfandi i þann litla kostnaðar-
auka, sem það mundi hafa i för
með sér að fjölga ráðherrum, svo
að þrír yrðu, en þá að sjálfsögðu
að leggja niður landritaraembættið,
og afnema ráðherraeftirlaun, þvi að
vér erum eigi í neinum vafa um,
að landinu hlýtur að vera betur
stjórnað af þrem mönnum, með
ábyrgð á gerðum sínum, en einum.
Fyrir þvi skiljum vér mætavel
hugsanir þeirra manna, er látið hafa
í ljós, að hyggilegast mundi nú að
samþykkja stjórnarskrána i snatri —
með sjálfsögðum fyrirvara — og fá
á henni konungsstaðfesting símleið-
ina og samþykkja síðan þegar í stað
lög um að fjölga ráðherrum og fá
þeim einnig komið i framkvæmd.
---------■» ■»---------
f Arubjöru Ólafsson kaupm.
frá Keflavík lézt i fyrradag úr heila-
blóðfalli í Khöfn.
Embættisskipun.
Sigurður Þórðarson sýslumaður
hefir fengið lausn í náð vegna heiísu-
bilunar frá i. ágúst og var Björn
Þórðarson cand. jur. i gær settur
sýslumaður í Mýra- og Borgarfjarð-
arsýslu. Hann fór upp í Borgarnes
með flóabátnum í morgun.
Síldveiði
er sögð með bezta móti norðan-
íands. Nýlega fekk Ingólfur Arnar-
son noo tunnur i 2 dráttum og
skip Tuliniusar, Dania, 1 joo tn. á
éinni viku og Helgi magri 3000 tn.
á stuttum tíma.
Handsamaður botnvörp-
ungur. Urn miðja vikuna var
botnvörpungur handsamaður í Pat-
reksfjarðarmynni af Valnum að lög-
kysu veiðum. Skömmu áður hafði
Guðm. Björnsson sýslum. farið út
að honum, en verið varnað upp-
göngu.
Var sökudólgur sektaður um 3600
kr. og afli og veiðarfæri upptæk ger.
Styrjöldin.
Það er óhætt um það, að sjaldan
eða aldrei hefir nein símfregn vakið
meiri óhemjuathygli hér í bænum,
en sú, er fregnmiði ísafoldar og
Morgunblaðsins flutti á fimtudags-
kvöld, og prentuð er hér i blaðinu
í dag.
Fáir höfðu verulegan trunað á það
lagt fyr, að í raun og veru gæti í
alvöru komið til annara eins firna
og þeirra, að gervöll Norðurálfa,
aðalmenningarálfa heims á aldanna
mestu menningaröld færi að berast
á banaspjótum.
En nú þótti flestum sýnt, að til
þeirra tíðinda væri að draga.
Reykjavíkurbær bar hið ytra blæ
af þessum tíðindum alt það kvöld.
Menn hnöppuðu sig saman þar sem
fregnmiðarnir voru festir upp, til að
fullvissa sig um tiðindin svart á
hvítu. Og samræðuefnið 'var eitt
og hið sama um allan bæinn, hvar
sem maður hitti mann.
Af hinum tiltölulega miklu hræring-
um, sem þessi tíðindi vöktu hér i bæ
— svo afarfjarri stöðvum ófriðarins
sem vér erum — má marka hvílikir
ógna og úrslita-atburðir muni þykja
meðal almennings í sjálfum hernað-
arlöndunum.
Að vísu eru eigi friðarslit bein
orðin, nema milli Austurríkismanna
og Serba, en svo eru net úr garði
gerð, að qrðið geta á hverri
stundu um alla álfuna. Allar hern-
aðarþjóðir virðast reiðubúnar. Við-
urkend hlutleysisríki, svo sem Hol-
land og Noregur, þora eigi annað
en vígbúast af kappi, þora eigi að
treysta á hlutleysisrétt sinn, ef öllu
slær í bál og brand.
Danir einir sátu lengi hjá, en í
morgun kom skeyti um vígbúnað
þeirra.
Hugsanlegar afleiðingar af Norður-
álfustríði yfirleitt eru ómælilegar,
ómetanlegar, án takmarka. Landa-
bréf Norðurálfu getur umturnast svo
gersamlega, að um það fær enginn
spáð.
Afleiðingarnar fyrir oss Islendinga
geta og orðið afdrifamiklar, þótt fjarri
séum við að landlegu aðalstöðvum
ófriðarins. Vér erum þegar farnir
að finna til þeirra, áður en aðal-
styrjöldin er hafin.
Gangverð peninga er t. d. þegar
hækkað að mun. Um þá hækkun
og annað, er að verzlun lýtur, hefir
Morgunblaðið aflað sér þessarar vit-
neskju :
í gær var gangverðið sem hér
segir samkvæmt skeytum til íslands-
banká.
kr. au.
London, pund sterling 18 40
París, franki »»74
Hamborg, mark »» 89,5
New York, dollar 3 80
Winnipeg, dollar 3 80
Ennfremur skýrði hr. Sighvatur
Bjarnason bankastjóri oss frá því, að
íslandsbanki hefði fengið skeyti um
að forvextir hækkuðu um i°/0 í
London í fyrradag (úr 3% í 40/0).
Mörg skeyti hafa borist hingað tii
kaupmanna um verzlunarhorfur,
Hr. L. Kaaber skýrði oss frá bví
að rúgmjölssekkurinn (200 pd.)
hefði stígið um kr. 3.50 síðustu þrjá
daga. Hveitisölufélög á Bretlandi
hafa afturkallað tilboð sín um hveiti-
verð og vilja ekki að svo stöddu
selja við ákveðnu verði. Þeir John-
son & Kaaber sendu skeyti til Hafn-
ar og báðu um tilboð þaðan, en fengu
það svar á fimtudag, að vegna yfir-
vofandi styrjaldar yrði ekkert tilboð
gert. F.nn fremur gat hr. Kaaber
þess, að ullarkaupmaður i Ameríku,
sem hann hefir skift við, vildi helzt
losna við ull héðan.
Samkvæmt síðustu skeytum til
Johnson’s og Kaaber, er enginn vafi
á þvi, að erlendar vörur hljóta að
hækka mjög í verði.
Hr. G. Gíslason, skýrði oss frá.
að hann hefði fengið mörg verzlun-
arskeyti frá Bretlandi. Segir þar,
að markaðsvörur stígi hvervetna í
verði, en ekki óttast Bretar að far-
bann verði lagt á vöruskip mill ís-
lands og Englands. Ráðleggja þó
að vátryggja það, sem héðan kann
að verða sent, vegna ófriðarblikunn-
ar. Markaður á islenzkum afurðum
er daufur í svipinn.
Hjá Copland og Laxdal höfum
vér spuist fyrir um fiskverð í Lond-
on, og sögðu þeir það óbreytt í gær.
Um afskifti alþingis og ráð-
stafanir út af stríðinu vísum vér til
sérstakrar greinar hér í blaðinu.
Um sjálfa atburðina, sem þegar
eru orðnir og í aðsigi —- flytja sim-
fregnirnar sjálfar bezta vitneskju, og
visum vér því til þeirra.
Heimkoma ráðherra.
Ráðherrann nýi, Siqurður Lgqerz,
kom hingað til bæjarins úr utanför
sinni í fyrri nótt.
Hafði hann tekið vbotnvörpung í
Hull og ætlaði sá að koma honum
á land i Vestmanneyjum eða Kefla-
vik, en viltist eitthvað fyrir sunnan
land og urðu þau málalok, að ráð-
herra komst á land í annari vik,
sem sé sinni gömlu sýslumannsvík,
Vik í Mýrdal.
Hélt hann þaðan ríðandi að Ægis-
síðu og þangað fór svo bifreið á
fimtudag síðdegis, til að sækja hann.
Signrður Eggerz ráðherra.
Ráðherra lætur mikið vel yfir ut
anför sinui og viðtökum hjá kon-
ungi.
Isafold flytur í dag þá einu mynd,
af nýja ráðherranum, sem enn hefir
náðst í, en væntir þess að geta síðar
sýnt landsmönnum betri og líkari
mynd ,af honum-
V elferðarnefntliii
hefir í dag símað til Sam.fél. um
að fá Ceres leigða til afnota fyrir
landstjórnina. Svar ókomið.
Caillaux-málið.
Skeyti hefir borist um að frú Cail-
laux hin frakkneska sé sýknuð af
morðinu, er hún framdi á Calmette
ritstjóra.
Þingið og stríðið.
í dag á hádegi var að tilmælum
ráðherra kvaddur saman einkafundur
þingmanna til þess að ræða um ýms-
ar ráðstafanir út af hinum yfirvof-
andi ófriði.
Frá alþingi.
Héraskraf var mikið i Neðri
deild i fyrradag út af frv. stjórnar-
innar um friðun héra. Réðust þeir
Bened. og Bjarni á hérana af fors
miklum, en héravarnir intu þeir Guð-
mundar tveir af hendi Hannesson og
Eggerz auk fyrv. ráðh. Fór svo að lok-
um, að hérarnir fengu að lifa upp
úr deildinni með 13:7 atkv. — Það
er danskur maður af íslenzkum ætt-
um, Havsteen veiðistjóri, sem boð-
ist hefir til að gefa hitigað til lands
vænlegan hérahóp, ef friðunarlög
verði áður út gefin. Kemur nú til
kasta lávarðanna hér að lútandi.
Sparisjóðir. Frumvarp stjórn-
arinnar um sparisjóði er þegar kom-
ið úr hreinsunareldi Neðri deildar,
þótt með herkjum væri. Var það
samþykt þar i deildinni á miðviku-
dag með örfárra atkvæða mun. Mesta
deiluefnið var þar hvort betra væri
að hafa einn stjórnkjörinn eftirlits-
mann fyrir land alt, eða einn eftir-
litsmann i hverri sýslu. Að siðustu
varð ofan á, að eftirlitsmaðurinn
skyldi vera einn.
Atnám fátækratíundar.
Þau tíðindi gerðust núna í vikunni,
að hin rammforna fátækratíund var
látin fjúka fyrir ætternisstapa að fullu
og öllu. Var frv. um afnám henn-
ar sþ. við 3. umr. í Efri deild með
6 atkv. gegn 3 og afgreitt sem lög
jrá alpingi.
Rannsókn dnlarfullra fyrirbrigða.
Sá fróðlegi fyrirlestur próf. og dr.
Ágústs Bjarnasonar er mjög vel sam-
ið og velkomið ritkorn, því það
skýrir fyrir alþýðu hið mikla anda-
trúarmál, svo óhlutdrægt og skil-
merkilega eins og vísindamanni bezt
samir — það sem sá góði prófessor
nær. Því þótt saga hinna nýju sál-
fræðinga sé stórum fróðleg, ná þær
rannsóknir engri niðurstöðu, verða
neikvæðar og villandi. Hér er miklu
meira um að vera, en svo, að að-
ferðir vísinda þeirra, er byggja á
mekaniskri lífs- og veraldarskoðun
nái nokkurstaðar niðri. Hvað stoðar
að lýsa fyrirbrigðum fram og aftur,
sanna ekkert, þekkja engin rök eða
tildrög, þeir þekkja aite, en ekki aske,
causa, en ekki ratio þeirra hluta, og
svo verður alt bláber barnaskapur.
Eg þykist hafa kynt mér ýmsar hlið-
ar þessarar hreyfingar nú i 9 eða 10
sem er manna tortrygnastur
á kreddur og kynjasögur, eg trúi
ekki, heldur veit, að til sé önnur
veröld en vor sýnilega og minna
háð mekaniskum lögum, og eg trúi
ekki heldur veit að til er einhver
framlenging lífs og vitundar eftir
umskifti þau, er kölluð eru dauði.
En hvernig því lífi sé háttað, og hve
lengi vitundin vari það veit eg ekki.
Að margir (ekki aliir) miðlar séu
»móðursjúkir«, er óneitanlegt; en þá
er hitt líka víst, að allir góðir miðlar
eru gæddir eftir því meiri sérgá/u, þ. e.
meiri margbreytni vitundafjölda og vit-
undarparta en aðrir menn. Margt sem
birtist er ærið blandað, og erfitt að
skynja hvort heldur stafi frá fákunn-
áttu miðlanna, eða þeim verum, sem
kallast að birtist, og eflaust má segja
yfirleitt, að allur hinn dulræni heim-
ur og hans samband við vorn heim
sé enn í vorum augum óskapnaður
(kaos). En að kenna vitundum vor-
um og þeirra sérgáfum eða sjúkleik
öll fyrirbrigði og undanskilja ekkert,
það er og verður fávizka. »Skárra
væri það aldéflið«, sagði Hyslop
prófessor þegar einhver rengdi fyrir-
brigðin hjá frú Píper. »Skárra væri
p*ð aldétíið í einni manneskju, sem
lygi að oss öllum þeim persónum,
sem hún lætur birtast oss og segja
nöfn sín — þúsundum saman!«
Hjá frú Wriedt tala margar verur í
einu og á ýmsum tungum, sem hún
skilur ekki, og er þó ódáleidd. Hitt
má vel vera, að sumir spíritistar hafi
»skrúfu lausa«, alt eins og þeir sál-
fræðingar, klerkar og klaufar, sem
ekkert sjá né skynja, nema sínar
kreddur og einhæfu aðferðir. Ágúst
prófessor býr til sæg af nýyrðutn {
sálar- og líffræði og ferst það oft*
lega furðu vel; »Fjarhrif« fyrir
telepathy má vel hafa, og »hugnœmi«
f. Suggestibility, er enn betra. Eg
nefni þetta orð hans hugnæmið af
því spekingurinn A. R. Wallace kall-
aði (einhverntíma) spírítismann mann*
kynsins collectiv suggestion, þ. e. alls-
herjar hugnæmi.
Eg hefi hvorki tima til né finn
mig færan til að forsvara hreyfing-
una. En hvernig voru skoðanir
hugsandi manna, jafnvel ótal klerka
þegar Darwin gaf út bók sina 1859
um Origin oj Spectes ? Hún var alls-
herjar efasemd um gildi og sannleik
flestra trúarfræða og sérstaklega ef-
uðu menn ódauðleik sálarinnar. Og
svo hertu kenningar Dartvins enn þá
meira á þeirri vantrú. En sama ár,
sem nefnd bók kom út, hófst spiri*
tisminn 1 Æ síðan hafa tvær raddir
hljómað til útskýringar andatrúar*
hreyfingunni. Efnishyggjumennirnir
segja: Andatrúin er eðlilegt viðhvarf
móti visindaþekkingunni | hjátrú og
oftrú þjóðanna er að ryðja sér nýja
braut! En fylgismenn spírista kenn-
ingarinnar segja: Það er guðdómurinn
sem sendir mannkyninu nýja opiir-
berun til að yngja upp hina gönðlu
og staðfesta hina fornu, máttugu upp-
risutrú! Hverjir hafa réttara? Eg
trúi því, að andatrúarmennirnir hafi
rétt, en hinir hafi rangt. Og reynsl-
an er óðum þetta að sanna.
Materíalisminu~£r—víða faliinn eða
i andarslitrunum, en þúsundir vit-
urraogvel mentaðra manna láta sann-
færast um sannleík"a'spíritismanumf
þó margir fari dult með. Lifs- og
heimsskoðanir hins mentaða heims
skilja enga sköpunarsögu, enga synda-
fallssögu, enga friðþægingarsögu og
enga sögu um forsjón, eins og alt
til þessa hefir verið kent; og fyrir
þvi þarf að skýra þessa lærdóma á
annan og skynsamlegri veg, og þetta
stórræði er verk vorra tíma og fratn*
tíðarinnar. En við rama er reip að
draga, annars vegar visindamennina
og hins vegar kirkjurnar; þvi að i
veði eru völd og virðingar.
En eg er kominn lengra en eg
ætlaði og hefi þó ekki hálfsagt neitt,
en eg vil aftur þakka hinum unga
prófessor fyrir hans snotra og hóg-
væra fyrirlestur, óskandi þess, að
landar vorir læri af hans dæmi að
rita hóflega um þá hluti, sem mestu
vitringar vorra tíma vita sjálfir, að
eru staðhættir, sem ofvaxnir eru
þekkingu þeirra og röksemdum.
Matth. fochunisson.
^Aths.: Ágúst Bjarnason prófessor
er fjarverandi sem stendur, en gerir
ráð fyrir athugasemd út af grein
síra Matth., er heim kemur. — Ritstj.
f»eir kaupendur Isafoldar
hér í bænum, sem skift hafa um heim-
ili, eru beðnir að láta þess getið, sem
allra fyrst, í afgreiðslu blaðsins svo
þeir fái blaðið með skilum.