Börn og menning - 2016, Blaðsíða 12

Börn eru bæði skíthrædd við og heilluð af skrímslum og
ófreskjum – þessum skelfilegu kvikindum sem leynast
undir rúmi, á bak við hurð eða inni í fataskáp og þessi
áhugi – og ótti – hvað varðar skrímsli er ósköp eðlilegur
hluti þess að vera barn. Barnabókmenntir endurspegla
þetta með öllum þeim gríðarlega fjölda sem til er af
sögum um skrímsli, allt frá ævintýrum til myndabóka
og alls þar á milli.1 Hér er sjónum beint að skrímsl-
um í sögum fyrir yngri börn og sérstaklega athugaðar
bækurnar Skrímslið litla systir mín eftir Helgu Arnalds,
með myndum Bjarkar Bjarkadóttur og Einar Áskell og
ófreskjan eftir Gunillu Bergström í þýðingu Sigrúnar
Árnadóttur. Því er velt upp hvað það er við skrímslin
sem skelfir blessuð börnin og um leið hver boðskapur
sagnanna er.
Skrímsli er ekki skrímsli
Við fæðumst ekki með innbyggðan ótta gagnvart
skrímslum heldur er skilningur á því hvað telst vera
skrímsli og hvað ekki nokkuð sem við lærum smám
saman og um leið lærum við hvers vegna þau ber að ótt-
ast. Samband barns og skrímslis hefst alla jafna í kring-
um tveggja til þriggja ára aldur eða þegar barnið lærir
að láta það sem það ímyndar sér koma í stað þess sem
raunverulega er til staðar, þ.e. barnið verður fært um að
ímynda sér fyrirbæri á borð við skelfileg skrímsli.2 Börn
óttast skrímsli allt til ellefu eða tólf ára aldurs, einstaka
börn jafnvel lengur og sumir fram á fullorðinsár.
Skrímsli eru alla jafna ljót, risastór, ofbeldisfull og
hræðilega hættuleg – þau vilja meiða, lemja, skemma
og jafnvel éta lítil börn. Oft eru þau líka tákn einhvers
annars sem börn óttast, svo sem dauðans, einangr-
unar, vinaleysis, aðskilnaðar, því að glata ást foreldra
sinna o.s.frv.3 Augljóslega ber að forðast skrímsli og full
ástæða er til að vera hræddur við þau. Ýmsir hafa velt
því upp hvort það sé yfirhöfuð í góðu lagi að hræða
börn með sögum um skelfilegar ófreskjur og oftast er
svarið einfaldlega „já“ og er það meðal annars vegna
þess að yfirleitt nær barnið í sögunni stjórn á aðstæð-
um og þá hverfur skrímslið, breytist eða barnið áttar
sig á því að aldrei var um raunverulegt skrímsli að ræða.
Þetta er einmitt það sem gerist bæði í Einar Áskell og
ófreskjan og Skrímslið litla systir mín.
Ófreskjan innra með þér:
Myndabækur og skrímsli fyrir minnstu börnin
Helga Birgisdóttir