Ísafold - 23.09.1914, Blaðsíða 2

288
ISAFOLD
Alþingi mótmælir.
Svo heitir grein sem hinn óþreyt-
andi frumkveði alls ósamlyndis milli
Dana og íslendinga Knud Berlin hefir
ritað i blaðið Kðbenhavn þ. 7. sept.
síðastliðinn. — ísafold þykir rétt að
lofa lesendunum að sjá greinina i
heild sinni, svo að sjáist hvaða ráð-
um Beriín og hans nótar beita til
þess að spilia allri samúð milli þjóð-
anna, Dana og íslendinga. Berlín
fer beinlínis fram á að konungsvald-
ið gangi á gefin loforð i fánamálinu
og reynir að áftra konungsvaldinu
frá að staðfesta stjórparskrána með
þvi að staðhœfa út í loftið að fyrir-
varinn sé þveröfugur við skilning
konungs. Það er vonandi, að eyru
þeirra stjórnmálamanna sem eitthvað
mega sín í Danm., verði eigi léð öðr-
um eins faraidri og þessi Berlíns skrif
eru nú orðin. Grein Berlíns er á þessa
leið:
»Því verður eigi neitað, að sjálfum
sér líkir verða þeir lengstum hinir
þrætugjörnu landar vorir á sögu-
eynni, þótt veröldin kringum þá
standi í báli og brandi. írar hafa
lengi þráð sjálfstjórn þá, er ís-
lendingar hafa fyrir löngu fengið,
en í sama mund og Heimastjórnar-
menn og Ulstermenn þar í landi
Iögðu niður alla þá deilu, í sama
mund og nýlendur Englands keptust
um að sýna ríkinu hollustu sína og
senda því hermenn og peninga, þá
hélt alþingi áfram fram á síðasta
þingdaginn 15. ágúst baráttu sinni
fyrir útrýming danska fánans og af-
námi hins sameiginlega ríkisráðs alls
ríkisins.
Að vísu hepnaðist að fá meiri
hluta á þinginu til að taka móti fána
þeim, er af konungi hafði verið lof-
aður, þótt hann fyrst um sinn ætti
að eins að gilda sem reglulegur verzl-
unarfáni, í landhelginni — og til að
leyfa konungi að velja milli tveggja
fána. En að sjálfsögðu lét þingið
eigi farast fyrir að taka af allan vafa
hjá þeim dönsku mönnum, er enn
voru grandalausir — með því að gera
um það fullyrðing, að hinum nýja
fána væri tekið að eins sem afborg-
un, og að fullkominn verzlunarfáni,
er gildi einnig utan landhelginnar,
sé það sem allir íslendingar vilji fá.
í nefndaráliti fánanefndar alþingis,
sem prentað er í ísafold 12. ágúst
síðastliðinn segir svo með hreinum
orðum: »Allir nefndarmennirnir,
nema Skúli Thoroddsen og Bjarni
Jónsson, voru á einu máli um það,
að rétt væri að hagnýta konungsúr-
skurðinn um íslenzkan fána frá 22.
nóv. 1913, að með því væri nokkuð
unnið, en engu tapað, og réttur þjóð-
arinnar til fullkomins íslenzks* sigl-
ingafána að engu skertur*1).
Ef konungur eftir þennan rök-
stuðning skyldi veita hinum nýja
fána fullnaðarviðurkenning og stað-
festa breytingarnar á skrásetningar-
lögunum, er gera fánann að verzlun-
arfána fyrir öll íslenzk skip í land-
helgi íslands — þá er þar með búið
að tryggja fullkominn íslenzkan verzl-
unarfána — þá og þegar. Því að
ef hægt er að löggilda íslenzkan
verzlunarfána í landhelgi íslands sem
sérmál, án afskifta rikisþingsins, er
sama máli að gegna um rýmkun á
gildi fánans út yfir landhelgina, með
því að hin gildandi ríkislög um verzl-
Þessa klausu úr nefndarálitinu
þýðir Beriín ekki nákvæmlega rétt á
á dönsku, segir að nefndarmenn
(nema B. J. og Sk. Th.) hafi verið
»enige om at udnytte den Kgl. Re-
solution . . . ejtersom noget vilde
være vundet« o. s. frv. Ritstj.
unarfánann gilda jafnt innan og utan
landhelginnar. Til allrar hamingju
mun naumast hugsanlegt, að nokkur
dönsk stjórn, eins og nú standa sak-
ir, muni ráða til þess að útrýma danska
fánanum á Islandi og á íslenzkum
skipum. Danskur gerbóta-þingmað-
ur hefir nýlega ritað þau sefunarorð
í blaðið Politiken, að þeir menn er
nú sitja við stýrið í Danmörku hafi
í mörgu orðið að breyta fyrri kenn-
ingum sínum. Vonandi á það líka
við þetta mál. Og vafalaust mundi
enginn danskur maður lasta þá fyrir
það.
í stjórnarskrármálinu fór alþingi
aftur svo að, að það beint mótmælti
skilningi konungs á rikisráðsmál-
inu. Svo sem menn muna hafði
konungur lýst yfir, að hann mundi
ekki staðfesta stjórnarskrána, ef úr
væri feld ákvörðunin um sameigin-
legt ríkisráð, nema með því skilyrði,
að tekið væri fram í konungsúrskurði,
sem væri gefinn út jafnframt, að ís-
lenzk lög skyldu einnig borin upp
í ríkisráðinu eftirleiðis og yrði peim
konum’súrskurði eiqi breytt, nema með
lötrurn, er sampykt væru bœði aj rík-
ispinqi oq alpinqi. Eins og menn sjá
hafði konungur með þessu ætlað að
gera það óhagganlegt, að ríkisráðs-
sambandið væri sameiginlegt mál,
sem ekki yrði breytt með sérstakri
íslenzkri ráðstöfun.
Nú þorði alþingi að vísu ekki,
þegar á skyldi herða, beinlínis að
banna hinum nýja íslenzka ráðherra
að skrifa undir konungsúrskurð þann
er konungur hafði krafist, því að þá
mátti sjá í hendi sér, að synjað
mundi staðfestingar. En til þess að
fá staðfesting og jafnframt tryqqja
sér fult jrjálsraði til pess ejtir á að
heimta úrskurðinum breytt með sér-
stakri íslenzkri ráðstöjun, auðvitað í
þá áttina að afnema hið sameigin-
legu ríkisráð, þá samþykti alþingi
svonefndan fyrirvara, er svo hljóðaði.
(Hér kemur dönsk þýðing á fyrir-
varanum, sem samþyktur var).
Til allra hamingju varð nýi ráð-
herrann að skýra alþingi frá því þ.
3. ágúst, að konungur hefði ekki gef-
ið neitt loforð um að staðfesta stjórn-
arskrána með slíkum fyrirvara, en
konungur áskildi sér að gera um það
fullnaðarákvörðun, er hann sæi hvern-
ig fyrirvarinn væri orðaður. Og
eftir þetta hlýtur það að virðast
óhuqsandi, að alþingi geti svælt út
staðfesting í sömu andrá og það
samþykkir fyrirvara, sem þrátt fyrir
hina dyggilegu tvíræðu oiðun, er í
raun og veru hin ótvírœðustu mól-
mœli qeqn skilningi peim, er kemur
fram í konungsúrskurðinum 0: að rík-
isráðsákvæðið sé sameiginlegt mál,
sem eigi verði gengið með fram hjá
ríkisþinginu.
En fyrirvari alþingis er ekki ein-
ungis mótmæli gegn skilningi kon-
ungs og dönsku stjórnarinnar. Hann
er, við hliðina á kröfunni um afnám
danska fánans, í raun réttri mótmæli
gegn öllu sönnu ríkisréttarsambandi
milli íslands og Danmerkur. Því að
ef hið sameiginlega rikisráð og hinn
sameiginlegi fáni ríkisins eiga að
verða íslenzk sérmál, hvaða ríkisrétt-
arfélagsskapur er þá eftir, sem skoð-
ast geti »bindandi fyrir Island?« Þá
getur ekki orðið um meira að tefla
en féiagsskap um hinn líkamlega
konung, þ. e. konungssamband eitt
í þrengsta skilningi.
En furðu hlýtur það vissulega að
vekja, að alþingi skuli á þessum
óróatímum leyfa sér svofelt hátterni
gagnvart Dönum, og það jafnvel í
sömu svipan sem það ákveður að út-
vega sér % miljónar króna lán, sem
það getur vafalaust hvergi fengið,
nema í Danmórku1). Gamall máls-
háttur segir, að ekki tjái í senn að
blása og hafa mjöl í munninum. En
alþingi lítur svo á, að hægt sé í
senn að heimta hjálp í Danmörku og
jafnframt að mótmæla öllu sönnu rík-
isréttarsambandi vig D&nmörku.
Bankaseðlar.
Ef tir
Björn Kristjánsson, bankastjóra.
Gjaldmiðilsþorf íslands.
Eg gat þess hér að framan, að
gjaldmiðilsþörfina hér á landi mætti
ef til vill áætla 40 krónur á hvert
mannsbarn eða um kr. 3,480,000.
Af þessari fjárhæð má áætla að
sé um 10°/0 i umferð af silfri og
smámynt, eða um 350,000 kr. Af-
gangs yrði þá rúmar 3 miljónir
króna.
Ef menn hugsuðu sér, að gefa út
hæfilega fjárhæð samkvæmt því, í
innleysanlegum seðlum, þá mætti í
mesta lagi hugsa sér að gefa út sem
fasta jjárhæð 2 miljónir króna, gegn
því, að t. d. 50% lægi sem gull-
forði í bankanum, eða ein miljón
krónur, einungis l gullmynt, sem
stæði þar óhreyfð. Innlausn seðl-
anna yrði þá að byggjast á gullforð-
anum, og því gulli sem væri í um-
ferð, og gæti seðlabankinn auðvitað
þó ekki treyst á að geta náð í gull-
ið, sem væri í umferð, nema að
nokkru leyti, og þyrfti því þetta gull
í umferð að nema meira en 1 milj.
króna.
Þetta væri þvi að leggja á tals-
vert tæpt vað, að því er gullforða
seðlabankans snertir, ef seðlar hans
eiga að vera innleysanlegir í raun og
veru.
Og landið gæti ekki komist af
með, að minna gult lægi á einnm
stað en 1 miljón krónur, sem grípa
mætti til í nauðsyn til þess að kaupa
fyrir vöruforða fyrir landið. Sú fjár-
hæð mundi ekki byrgja landið að
öllum nauðsynjum fyrir lengri tíma
en tæpan 1 mánuð. Og ef menn
vildu leggja á allra tæpasta vaðið, í
því trausti, að seðlarnir kæmu aldrei
nærri allir til bankans, þó að þeir
mistu traust þjóðarinnar, eða að
menn vildu treysta á það, að bank-
inn gæti dregið að sér gullmynt frá
öðrum löndum, þó seint væri, ef
hagur hans þar leyfði það, þá gætu
menn hugsað sér að bæta við svo
sem x/2 miljón kr. í seðlum, án
þess að sleppa alveg hugmyndinni
um innlausn seðlanna. En það ætti
þá að gerast á sama hátt og sum
önnur lönd hafa gert, þegar þau
hafa leyft seðlabönkum sínum að
fara út yfir ákveðin takmörk með
seðlaútgáfu, að láta bankann þá borga
háan skatt af seðlaviðbótinm, sem
eigi er gulltrygð. Er það bæði gert
til þess, að seðlarnir hrindi ekki of
miklu gulli úr landi, og eigi siður til
þess, að koma í veg fyrir að seðla-
bankinn leggi út i vafasama verzlun,
er viðskiftalyst verzlunarstéttarinnar
er í örara lagi. Það er sem sé svo
mikil freisting fyrir seðlabanka, að
misbrúka seðlaútgáfuna sé hún ótak-
mörkuð og mjög ódýr, þegar ekki
þarf annað en að skrifa undir verð-
laust pappírsblað til þess að búa sér
til gjaldmiðil kostnaðarlaust og græða
á honum.
Þessu hafa Norðmenn og Banda-
x) Lán þetta er þegar fengið 1
íslandsbanka. Ritstj.
rikjamenn manna bezt séð við. Eft-
ir að þeir höfðu ákveðið hvað mest
mætti gefa út venjulega af ógull-
trygðum seðlum, ákvað Noregur, að
að bankinn þar mætti þó, þegar sér-
staklega stæði á, fara út yfir þau
takmörk, en þá verður hann að borga
rikissjóði 6 °/0 ársvexti af seðlum
þeim, sem viðbættust ótrygðir i um-
ferð. Og ef þessi seðlaaukning í
umferð stendur úti lengur en 1 mán-
uð í senn, þá er ákveðið að skattur-
inn til ríkissjóðs skuli hækka urn
V2 % hvern mánuð, sem seðl-
arnir eru í umferð umjram fyrsta
mánuðinn. Ógulltrygða seðlafúlgan,
sem Norðmenn höfðu ákveðið í upp-
hafi, nam þó ekki meira en 14 krón-
um á hvern mann í landinu, miðað
við fólkstöluna þar 31. des. 1912.
Þennan aukaskatt ákváðu Bandamenn
j °/o, en svo skyldi hann hækka um
1 °/o fyrir hvern mánuð, sem seðla-
aukningin var í umferð tram yfir
fyrsta mánuðinn. (Sjá Hages Haand-
bog í Handelsvidenskab 1910 bls.
760 og 763).
Þetta sýnir að Norðm. og Bandam.
hafa ekki álitið það hættulaust, að gefa
út seðla, eftir þvi, sem verzlunarstéttin
heimtaði eða seðlabankinn, og að þar
hlaut að vera bafður verulegur hem-
ill á. Þessi aðferð Norðmanna og
Bandamanna er mjög örugg leið til
þess að girða fyrir, að seðlabanki
misbrúki seðlaútgáfuréttinn. Það
sem þing og stjórn meinar með þess-
um ákvæðum er þetta: Til þess að
gera viðskifti seðlabankans sveigjan-
legri, ef það tímabil ber að á árinu,
að meira gjaldmiðils er þörf en endra-
nær, þá er bankanum leyft, almenn-
ings vegna, ekki bankans vegna, að
gefa út meiri seðla, með því móti,
að bankinn græði ekki neitt á pessari
auknu seðlaútgáju, pví að græði hann
á pví, pá er jreistingin oj nærri jyr-
ir seðlabankann að velta sér útí hæp-
in viðskijti, við innlenda eða útlenda
menn i von vm aukinn ávinning.
Vegna legu landsins og ógreiðra
samgangna við önnur lönd, er ís-
land ver sett en útlönd með það,
að gefa út mikið af bankaseðlum;
bæði er markaður seðlanna, að kalla
má, aðeins bundinn við landið sjálft,
og svo eru örðugleikarnir svo mikl-
ir á því, að geta fljótlega dregið að
sér gullmynt ef á þarf að halda.
Þess vegna dugar ekki að hugsa
sér að gefa út bankaseðla takmarka-
laust, heldur hitt að auka veltufé
bankanna, eftir því sem þörfin kref-
ur og ástæður leyfa. Þetta skildi
efri deild alþingis í sumar.
Til þess ennfremur að gera mönn-
um ljóst að önnur lönd skoði ekki
bankaseðla sem peninga, og að skorð-
ur verði að setja við því, að eigi sé
gefið út of mikið af seðlum í sam-
anburði við gullforðann og gjald-
miðilsviðskiftaþörfina, þá vil eg leyfa
mér, með tilvisun til sömu bókar
(Hage 1910) að tilfæra hér reglur
nokkurra landa um þetta efni:
1. Rússland. Rikisbankicn í Pét-
ursborg hefir einkarétt til seðaútgáfu
og er ríkisstofnun. Hann má gefa
út alls af seðlum 600 miljónur rúbl-
ur, það er krónur 1.152,000,000.
Fólkstalan þar var 1911 133,055,000
og koma þá krónur 8,65 í seðlum
á hvern mann í landinu. Gullforð-
inn er /o°/0, og sé gefið meira út
af seðlum, verður að leggja fyrir
jafnmikið í gulli. Koma pá á mann
í ógulltrygðum seðlum kr. 4,33. Stjórn
bankans er skipuð af rikisstjórninni.
2. ltalia. Þar hafa 3 bankar rétt
til að gefa út seðla, og er hin venju-
lega seðlaútgáfa 630 miljónir líra,
það er 453,600,000 króna. Fólks-
talan var 1911 34,813,975 og koma
þá kr. 13,00 á hvern mann. Gull-
forðinn er ákveðinn 40%, en mi
aldrei minni vera en 400 miljónir
líra, þar af minst 3/4 i gulli. Fara
má fram úr þessari seðlaútgáfu ann-
aðhvort með því, að leggja fram
jajnmikið i gulli, eða gegn 40% gull-
forða og sérstökum seðlaskatti af
þeim ógulltrygðu seðlum, sem við
er bætt í umferð.
Aðalforstjórinn og aðstoðarfor-
stjórinn er valinn með samþykki
landsstjórnarinnar.
Eg vil i þessu sambaudi leiða at-
hygli að þessu tvennu:
1. að minstu seðlarnir eru 30 lírar
eða 36 krónur, og er landinu
því trygt nægt gull í umferð,
þar sem minsti seðillinn er 50
lírar, og því nægt rúm handa
gullmyntinni.
2. að gullforðinn má eigi minni
vera en 400 miljónir. Þar með
er bæði stefnt að þvi, að bank-
arnir geti áreiðanlega leyst inn
seðla sína, og að því, að land-
inu sé trygt nægt gull.
Sum lönd eru það, sem eigi
ákveða hvað mest megi að jafnaði
vera í umferð af seðlum, heldar
ákveða þau hvað mest megi gefa út
af seðlum framyjir gulltryggingu pá,
sem bankarnir hafa. Meðal þeirra
landa er t. d.:
3. Finnland. Finnlandsbanki hefir
einkarétt til að gefa út seðla og er
ríkisstofnun. Hann má gefa mest
út 40 miljónir marka jramyfir gull-
torða sinn, sem má aldrei rninni vera
en 20 miljónir marka. 40 miljónir
finskra marka er kr. 28,800,000.
Fólkstalan þar 1011 var 3,154,825,
koma þá á hvern mann kr. 9,10 í
ógulltrygðum seðlum. Landsstjórnin
velur stjórn bankans.
4. Noregur. Noregsbanki hefir
einkarétt til seðlaútgáfu. Hann má
að jafnaði gefa út mest 35 miljónir
króna umjram gullforðann. Fólks-
talan í Noregi var í árslok 1912
2,435,705, koma þar því kr. 14,30
á bvern mann í ógulltrygðum seðl-
um. 5 menn eru i stjórn bankans '
velur konungurinn einn þeirra, en
hina 4 velur stórþingið. í ráði bank-
ans eru 15 menn, er rikisþingið
velur.
Eins og áður er sagt, getur bank-
inn gefið nokkuð meira út af seðlum
með þeim hörðu kjörum, sem skýrt
hefir verið frá að framan.
5. Svlariki. Sænski ríkisbankinn
hefir nú einkarétt til þess að gefa út
seðla. Hann má gefa út umjram
gullforða 100 miljónir króna. Fólks-
talan þar var í árslok 1911 5,561.899,
koma þannig á hvern mann krónur
/7,9/ af ógulltrygðum seðlum.
Myntjorðinn má aldrei minni vera
en 40 miljónir króna, og sé hann
meiri má bankinn gefa út i viðbót
svo mikið af seðlum, sem mynt-
aukningunni uemur.
í stjórn hankans eru 7 menn;
velur konungur formanninn, en ríkis-
þingið hina 6. Þeir velja svo tvo
framkvæmdarstjóra.
6. England, Skotland og Irland.
í þessum löndum eru 3 bankar, sem
rétt hafa til þess að gefa út seðla,.
og meiga þeir samtals gefa út um-
jram gullforðann £ 27,480,884 (á
18,15), það er kr. 498,778,045.
Fólkstalan í þessum löndum var
í júnílok 1913 46,035,570. Koma
þannig á hvern mann kr. 10,80 i
ógulltrygðum seðlum.
7. tAusturriki og Ungverjaland.
Einn banki þar hefir einkarétt til
seðlaútgáfu. Hann má gefa út um-
jram gulljorða að jafnaði 400 milj.
austurrískra króna (á 75,61), er það
kr. 302,440,000.