Ísafold - 27.01.1915, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
i viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
i eða l‘/2 dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí [
erlendis fyrirfram. ,
Lausasala 5 a. eint.
Tnisími nr. 453
_____i
ísafoldarprentsmiðja
Ritstjóri: Óiafur Björnssnn.

Uppsögn (skrii'l.)
bundin við áramút,
er ógild nema kom-
in sé til útgofanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
J
XLII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 27. janúar 1915.
9. tölublað
A.lþý?>ufól.bókasatn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin yirka daga 11 -8
og B—7
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4 -7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og 5-
íslandsbanki opinn 10—21/* og B1/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á hel^iim
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, B1/*—8'/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og B—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib l1/*—21/* á sunnud.
Pósthúsib opið virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 10—12 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
I»jóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2,
Hjðrtur Hjartarson yíirdóms-
iögmaður, Bókhl.stíg io. Sími 28.
Venjul. heima 12Y2—2 og 4—sVa-
Skrifstofa
Eimskipafélags Islands
er flutt í Hafnarstræti nr. 10, uppi
(áður skrifstofa Edinborgar).
Talsími 409.
Bjarga stjórnarskránni
—en drepa landsréttindi.
Hvað ætiar Heimastjórnarflokkurinn
að gera?
í síðasta blaði var birt grein eftir
Karl Finnbogason alþirgismann, um
yfirlýsing Miðstjórnar Heimastjórnar-
flokksins — þá er birt var í Lög-
réttu 5. des. siðastliðinn. í þessarri
yfirlýsing krafðist Miðstjórnin þess,
að stjórnarskráin yrði staðfest fyrir
næsta reglulegt alþingi. Að vitnis-
burði sannfróðra manna var þessi
yfirlýsing samþykt á flokksstjórnar-
fundi, sem haldinn var kl. 1 sama
daginn og símskeytið um ríkisráðs-
atburðina barst hingað og var lesið
upp fyrir blaðamönnum í stjórnar-
ráðinu (laust fyrir hádegi). Meiri
umhugsun þurfti Miðstjórnin eigi i
þessu mikilvæga stórmáli. Gætnum
mönnum í Heimastjórnarflokknum
þótti kenna nokkurs fljótræðis i þess-
arri stiemmbæru ályktun, og höfðu.
jafnvel á orði, að hér væri rasað
fyrir ráð fram, og að lítt mundi eftir
fylgt því rasanda ráði í reyndinni.
Annað varð þó uppi á baugi í leið-
sögugreinum Skallagríms í aðalmál-
gagni flokksins.
Og nú hefir aðalstjórnmálafélag
Heimastjórnarflokksins í landinu — fé-
lagið Fram — dyggilega fetaðífótspor
Miðstjórnarinnar með fundarályktun,
sem þar var gerð á síðasta fundi.
Hafði hún að vísu eigi fengið neinn
atkvæða-urmul að bakjarli, eitthvað
40—50 manns, en þar eð engir risu
upp móti henni, var þar með tekin
ábyrgð á henni af félagsins hálfu.
Fundarályktun Framfélagsins var
á þessa leið:
»Fundurinn lítur svo á, að það
hafi verið óhyggilegt og ástæðulaust
af Sjálfstæðisflokknum, eða ráðherra,
að láta staðfestingu stjórnarskrárinnar
farast fyrir, og telur sjálfsagt að
krefjast þess, að stjórnarskrárbreyt-
ingin verði staðfest áður en hið
næsta reglulegs alþingi kemur sam-
an«.
Þar sem nú eru fram komnar
yfirlýsingar frá Miðstjórn Heima-
stjórnarflokksins, frá aðalstjórnmála-
félagi flokksins í landinu, frá aðal-
stjóinmálahöfundi flokksins í aðal-
málgagni hans — yfirlýsingar, sem
í sér fela kr'ófu um að fá stjórnar-
skrárbreytinguna staðfesla fyrir næsta
reglulegt alþingi, með þeim skilyrð-
um, sem kostur var á í ríkisráði 30.
nóv. — mun naumast þykja óeðli-
legt þótt spurt sé:
Hvernia œtlar flokkurinn að já
pessari króju jramgenqt.
Krafan fer bersýnilega beint í bága
við yfirlýstan vilja siðasta þings —
vilja, sem eigi einungis meirihluta-
menn stóðu bak við, heldur einnig
flestir minnihlutamenn og það —
svo furðulegt sem það er — meira
að segja sumir sömu mennirnir,
sem nú standa að staðfestingarkröf-
unni.
Ekki fæst núverandi ráðherra til
að undirskrifa stjórnarskrárbreyting-
una með dönsku skilmálunum.
Ekki mun heldur neinn annar
meirihlutamaður fást til þess. Það
teijum vér áreiðanlegt.
Og ekki mun neinn minnihluta-
maður fá meirihluta þings til þess
að fallast á undirskrift með dönsku
skiltnálunum. -
Eins og sakir standa virðist sú
ein leið hugsanleg til þess að fá
þessari kröju framgengt, að einhver
mi.anihlutamaður gerist sá sannnefnd-
ur vargur í véum, að ljá sig til að
undirskrifa staðfesting jiieð dönsku
skilmálunum, hvað sem líður vilja
þingsins — upp á minnihlutans sam-
þykki — upp á það að litilsvirða og
mölbrjóta alt þingræði.
Sá maður, er þetta gerði, mundi
ekki einungis verða þingræðisbrjót-
ur, heldur mundi hann baka sér það
álit mikils hluta þjóðarinnar, að hann
með því að »bjarga« stjórnarskránni
á þenna hátt, hefði drepið landsrétt-
indi vor, hann mundi og verða fyrsti
íslendingurinn, sem kæmi landsdómn-
um á hreyfingu — mundi hljóta þar
hinn þyngsta áfellingardóm, efiir þv!
sem fullyrða má, að hljóðið er
þjóðinni í þessu máli.
Oss er spurn ? Er það á þenna
hátt, sem Heimastjórnarflokkurinn
ætlar að íá kröfu sinni framgengt?
Naumast er það trúlegt!
En eðlilegt er, að landsmenn séu
nokknð forvitnir að heyra hvað standi
ti!, hvernig flokkurinn ætlar að koma
þessari margsamþyktu og margróm-
uðu kröfu sinni fram — hvað Heima-
stjórnarflokkurinn ætlar sér að gera?
Island erlendis.
Erindi um Island hélt J. C. Christ-
ensen fyrrum yfirráðherra Dana þ. 10.
þ. m. í Skensved fyrir »Höjelse Sogns
Foredragsforening*. Aheyrendur voru
um 4—500 og var gerður mjög góð-
ur rómur að máli ræðumanns. Með
>ví að eitthvað af hérlendum blöðum,
án efa getur erindisins skal þess að-
eins getið hér meí fám orðum,
einkanlega vegna þess að ef til vill
íafa þar ekki verið viðstaddir aðrir
I slendingar en sá er þetta ritar.
Ræðumaður hóf mál sitt með því
að tala um sagnaritun íslendinga og
benti á helztu einkenni ísl. fornbók-
menta. Sérstaklega talaði hann um
^andnámu og Njálu, og Flateyjarbók
að þvi leyti, að hann lýsti handritinu,
sagði hvernig það hefði komist til
Danmerkur og gat þess hve fast
Vesturheimsmenn hefðu só»t að fá
lað á Chicagosýninguna 1892. Kvað
íann það einn af þeim dýrgripum
íeimsins, sem ómögulegt væri að
meta til fjár.
Næst sagði hann frá fundi íslands
andnámum, stofnsetningu alþingis og
ýsti starfsviði þess fyrir og eftir
setningufimtardóms,talaði um kristni-
tökuna og um tilkomu konungsvalds-
ins. Skeikaði frásögn hans i þess-
um atriðum eigi i neinu verulegu
]:rá réttu.
Eftir það lét hann þráðinn falla til
>ess er Danmörk misti Noreg 1814.
Rakti hann siðan í aðalatriðum stjórn-
málasögu vora upp til þessa dags, og
>ó mjög frá einni hlið, lét þó ís-
lendinga njóta meira sannmælis en
hér er að venjast og vítti jafnvel
framkomu Dana i sumum atriðum,
eigi sízt þjösnaskap Nellemanns gagn-
vart íslendingum. Hinsvegar fór
hann hörðum orðum um sumar at
hafnir íslendinga og taldi þær jafn-
vel ósæmilegar eins og t. d. í botn-
vörpusektamálinu. Kvað hann svo
hafa verið um samið, að fyrir fiski-
veiðavernd sína skyldu Danir fá a/8
hluta sektarfjárins, en i stað þess að
standa við þau skilyrði hefðu íslend-
ingar stungið á sig allri fúlgunni.
Mátti eigi annað skilja á máli hans
en að svo hefði ávalt verið, og þá
eigi heldur siá rök þau, er til þess
liggja, að ísl halda nú öllu sektar-
fénu. Annars talaði hann þó meir
með fyndni um óþægð íslendinga,
svo að áheyrendum mátti svo finn-
ast, sem hann talaði um skringilega,
keipótta krakka, heimtufreka, baldna
og sjálfum sér versta.
Náttúrlega gleymdi hann ekki rit-
símabaráttunni — er til þess hafði
verið stofnað að koraa H. Hafstein
ráðh. fyrir kattarnef — alþingismanna-
förinni, konungsheimsókn til íslands,
millilanefndinni og því er síðan hef-
ir gerst.
Þegar til þess kom að ræða um
framtíðarmálin tók hann fast í þann
strenginn, að undir engum atvikum
gæti til þess komið að staðfesta stj.
skr.frv., án þess að jafnframt væri
það órjúfanlega staðfest, að ísl. mál
skyldu berast upp í ríkisráði. Ef
íslendingum væri svo brátt til ban-
ans, að þeir vildu heldur skilnað en
þessa kosti, þá væri það sízf að
harma fyrir Danmörk, en þá væri
líka bezt að þeir (0: Isl.) kæmu
djarft fram og segðu þetta hreinlega,
svo hægt væri að semja (forhandle’
á þeim grundvelli.
Óhætt er að fullyrða það, að áheyr-
endur voru ekki í þeim hug að »ge::-
ast upp« fyrir íslendingum. Hins-
vegar var það fjarri, að illvilja i garð
íslendinga kendi hjá J. C. C. i erindi
hans. Þar var litið eða ekkert af
einkennum Knúts.
5. /.
Kouungastefnan í Málmhauguin.
Efst er landshöfðingjabúsjiaðurinn í Málmhaugum.
í næstu röð:
Kristján Danakonungur, Gústaf Svíakonungur, Hákon Norðmannakonungur.
í annari röð: 1
Utanríkisráðherrarnir: Scavenius, Wallenberg og Ihlen.
í neðstu röð:
Ráðhúsið og fárnbrautarstöðin í Málmhaugum.
Yernleikur ósýnllegs heims.
Eftir
Sir Oliver Lodge,
doctor i náttúruvisindum og doctor
í heimspeki,
rektor háskólans i Birmingham.
í islenzkri þýðing eftir
Harald Níeisson,
prófessor i guðfræði.
[Niðurl.]
Auk hinna órjúfanlegu lcgmála og
niðurröðunar, sem fyrir oss verða
hvarvetna í alheiminum, í hinu stærsta
sem hinu smæsta, er þessi mikla
fegurð, sem vér sjáum, fegtirð og
haganleiki. Fegurðin er svo dæma-
laus, að það er engu líkara en að
skaparinn finni unað i verkum sín-
um, alveg án tillits til þess, hvort
til séu nokkurar verur, svo sem
mennirnir, til þess að finna til henn-
ar með honum og skilja hana. Það
er til sú fegurð i hlutunum, sem
mannsaugað hefir ekki séð eð.a manns-
augað getur ekki séð nerna i smá-
sjánni. Því meira sem vér rann-
*7
sökum, því meira fær á oss tign sú
og óendanleikur, fjölbreytni og feg-
urð, er hvarvetna verður fyrir oss í
sköpunarverkinu.
Þegar skáldin koma til sögunnar
og gefa ímyndunaraflinu lausan taum-
inn, höldum vér ef til vill, að imynd-
un þeirra hafi farið fram úr sann-
leikanum, hafi farið útfyrir veruleik-
ann. Eg segi yður, að ekki hefir
ímyndun nokkurs skálds enn jafn-
ast við veruleikann, né mun nokk-
urn tíma við hann jafnast. Sérhver
maður er hluti af alheiminum; hann
ræður ekki alheiminum; hann er
partui af honum, og parturinn tekur
ekki heildinni fram. Vera má að
ímyndunaraflið hlaupi með oss í gön-
ur og ímyndanir vorar verði rangar,
en þær geta aldrei orðið stórfeldari
en veruleikinn er. Vér getum eigi
hugsað oss neitt, sem sé frenua því,
er guð hefir liugsað og látið verða
til. Eg segi, að enginn partur geti
tekið heildinni fram að imyndunar-
afli. Verið getur, að það, sem vér
ímyndum oss, sé eigi rett, og að þvl
leyti sem það er rangt, jafnast það
vitanlega eigi á við sannleikann, en
að því leyti sem það er rétt, nær