Kjósandi - 13.11.1919, Blaðsíða 1
> *
KJÓS
1.3
1. árg'. — 1. tölubl.
13. nóvember 1919.
Isatoldarprentsmiðja.
<&ram6jóé enóur
^HetfRjaviRur.
Alvarleeri athöfn en Alþingis-
kosningar en naumast hægt að hngsa
sér. Og þó fylgir meiri ábyigð at-
höfnum vorum kjósenda við þessar
kosningar, en nokkru sinni áður,
því nii eigum vér i fyrsta sinni að
kjósa fulltiúa til Alþingis hins full-
valda islenzka líkis.
Er ekki fjarri lagi að gera sér
greir; fyrir þvi, hvers vegna vér er-
um orðnir fullvalda ríki. Það er
hvorki vegna fjölmennis né auðæfa,
heldur vegna þess að sambandsriki
vort og allur hinn metitaði heimur
hefir litið svo á, að þrátt fyrir fá-
menni og fátækt, væri þó mennÍDg-
ar- og vitsmunaþioski vor svo mik-
ill, að vér myndum geta séð söma
vorum borgið sem fulivalda ríki. Al-
þingi er hjarta þjóðfélags vors. Það
á að gæta hags voi s og sóma í við-
skiftum við önnur ríki og leiða öll
innahlandstail. Þar mega ekki sitja
neinir liðléttingar, hvoiki heimskir
raenn né mentunarlitlir. Þar verður
að vera valinn raaðnr í hverju rúmi.
Annars siglir litla islenzka ríkið ó-
varlega af stað.
Reykjavík hefir meiri skyldu en
nokkurt annað kjördæmi i þeim
efnum, að senda vel starfhæfa menn
á þing. Fjölmennið hér og það, að
Reykjavík er miðstöð allrar menn-
ingar landsins — höfuðstaður ís-
lands — veitir mönnum rétt til þess
að heimta meiri hæfilegleikamenn
héðan, en úr öðrum kjördæmum.
Það vill nú svo vel til, að Reykjavík
á kost á að sendi á þing tvo af
mikilhæfustu möunum þessa lands.
Það eru þeir Jón Magnússon for-
sætisráðherra og Sveinn Björnsson
yfirdómslögmaður. Þessir menn eru
ekki einungis þjóðkunnir, heldur
kunnir um öll Norðurlönd og víð-
ar, sem fram úr skarandi menn með-
al sinnar þjóðar. Þarf eigi að lýsa
þessum mönnum, svo kunnir eru
þeir kjósendum hér. Ura Jón Magn-
ússon nægir að minna á þao, að
i hans stjónmtlð varð ísland full-
valda riki, og höfura vér ekki heyrt
nokkurn mann draga það í efa, að
það væri meira honum að þakka en
uokkrum öðrum einum manni. Væri
ekki úr vegi fyrir þá sem meta full-
veldi vort einhvers, að rainnast þess
við kosningarnar hverjum vér eigum
það mest að þakka.
Sveinn Björnsson er ungur maður
enn, og hefir þó afrekað n eira en
flestir núlifandi íslendingar á hans
aldri, Mun óhætt að segja, að is-
leuzka þjóðin væntir ekki eius mik-
illa dáða af nokkrum yngri sona
sinna sem ?f honum. Það er heldur
eigi furða, því auk þess að hann
hefir setið á Alþingi og oftar en
einu sinni verið trúnaðarmaður lauds*
ins i öðrum ríkjum, hefir hann
hrundið af stað og veitt forstöðu
með framúrskarandi dugnaði og
hyggindum tveim mestu þjóðþrifa-
fyrirtækjum landsins: Eimskipafélag-
inu og Brunabótafélaginu. Væri ekki
úr vegi, ef kjósendur meta þetta
einhvers, að minnast þess nú við
kosningarnar.
Um hina frambjóðendurna, þá Ól.
Friðriksson, Þorv. Þorvarðarson og
Jakob Móller. má eflaust ýmislegt
gott segja, og án efa bjóða þeir sig
fram i þeim tilgangi að vinna Iandi
sinu og kjördæmi gagn. En sjálfsagt
sjá þó allir kjóseadur að saman-
burður milli þeirra og hinna fyr-
nefndu : Jöns Magnússonar og Sveins
Björnssonar, er eins og milti barna
og fullorðinna manua. Og unga ís-
leczka ríkið hefir ekki ráð á þvi að
hafs þroskalitla menn á þingi. Fjöl-
mennið því á kjörstaðinn, háttvirtu
kjósendur, og kjósið þá
Jón Magnússon og
Svein Björnssoíi.
Pingmannaefni
„alþýðunnar" /
Eru íslendingar orðnir litblindir
á manngildi? Hafa illar vættir vilt
þjóðinni sýn, svo að hún sér ált
öfugt, — rispað hana í augað, eins
og Dofri konungur vildi gera við
Pétur tíaut forðum? Það er hræði-
legt að búa undir þeim álögum, að
sýnast roðhænsnin vera ernir og
skítseiðin stórfiskar. Og vonandi
er ekki svo ilt í efni um ráð ís-
lendinga, en þó er það sannast, að
oft’ á maður bágt með að verjast
þeirri hugsun, að þessi þjóð -sé
leikin.-----
Það er næstum því raunalegt
að minnast þess nú, hvílíkar vonir
okkar bestu menn gerðu sér um
iramtíðina um þær mundir, sem
farið var að hugsa til að endurreisa
alþingi. Menn trúðu því statt og
stöðugt, að þjóðin mundi hefja
sjálfa sig til vegs og gengis, ef
j hún aðeius fengi að njóta sín, menn
j höfðu óbifanlegt traust á því, að
svo mikið af manndómi og mann-
viti byggi í kyninu, að hin t’orna
frægð íslands mundi birtast end-
!
urborin, ef þjóðin aðeins gæti slit- j
ið sig úr haftinu. Svo kvað J ónas:
liíða skulu rekkar,
ráðum land byggja,
fólkdjarfir firðar
til íundar sækja,
snarorðir snillingar
að stefnu sitja,
þjóðkjörin prúðmenni
þingsteinum á.
övo djarfir og stórilr voru þeir
vordi’aumar! Og sem betur fer hafa
þeir ekki allir orðið að engu. En
ekki igetur maður látið vera að
minnast þess, að hin síðustu tutt-
ugu ár hefir Stefán frá Pagra-
skógi riðið til þings með goðorð
Einars Þveræings. Að Sigurður
búfræðingur hefir tjaldað Mosfeli-
ingabúð nálega jafnlangan tíma.
Að Hákon í Haga skipar nú sæti
Gests Oddleiiksonar. Að einmitt
siíkir „snarorðir snillingar“ sitja
hvað fastast í þingsætiuium, óhágg-
anlegir eins og goð á stalli. Og
rnaður hristir höfuðið, — sú hugs-
un ásækir mann, að þjóðin sé að
gera heillaspár sinna beztu manna
að öí’ugmæluiu.
Um kosningar þær, sem nú fara
í liönd, er það helzt til nýlundu,
að nú skiftast flokkar á annan
iiátt, en áður hefir verið. Hingað
til hefir í rauninni altaf verið kosið
um sjálfstæðismálið. Það mál hefir
jafnán verið efst á baugi í huga
kjósanda og hefir um langan ald-
ur kasað undir sér öll önnur lands-
mál, svo að til vandræða hefir
horft. En nú er ný öld að renna
upp og nýir flokkar að myndast.
Á síðustu árum hafa verkamenn
bundist samtökum til þess að bæta
kjör sín og hafa áhrif á landsmál
yfir höfuð, og eru þau samtök svo
sjálfsögð og eðlileg að engum skyn-
sönium manni ætti að koma til hug-
ar að amast við þeim. Ait er undir
því komið hver andi drottnar í verk
mannafélögunum, hvernig þeim er
stjórnað og í hverja átt baráttunni
er beint. Því miður hefir byrjunin
ekki tekist vel, verkalýðurimi hef-
ir látið ginnast til fáránlegra gönu-
hlaupa og ef litið er til þess, hverja
menn hann hefir sent fram á víg-
völlinn nú við þessar kosningar,
þá kemur enn í ljós að mikið vantar
á, að verkamenn hafi ennþá náð
jslíkum pólitiskum þroska, sem
þeim er nauðsynlegur, ef hluttaka
þeirra í pólitík á að verða annað en
skrípaleikur.
Þingmannaefni „alþýðunnar“
eru þeir Ólafur Friðriksson og
Þorvarður Þorvarðsson.
Ólafu mun fyrst liafa orðið þjóð-
kunnur rnaður 1916. Þá um vorið
kom hann af stað hásetaverkfali-
inu, og mundu þá fiestir hafa svar-
íð fyrir, að sá maður yrði hafður
i íramboði sem þingmannsefni
þessa bæjarfélags meðan sá við-
burður væri ennþá í fersku minni.
Hásetaverkfallið er aðaiviðburður-
inn í stjórnmálasögu Ólafs og munu
flestir ijúka upp einum munni um,
að sjaldan hafi verið unnið meira
fólskuverk hér á landi. Sá hluti
verkalýðsins, sem áreiðanlega átti
við langbezt kjör að búa, var span-
aðui- út í þetta heimskulega upp-
hlaup, sem hiaut að enda með ó-
sigri, enda hélst þar alt í hendur,
óbilgirnin, ofsinn og skammsýn-
in. Á því gönuklaúpi græddi eng-
inn lifandi maður eyrisvirði, allir
biðu tjón af því, en þó einkanlega
hásetarnir, sem ekkert höfðu ann-
að en skömm og skaða upp úr öllu
saman. Það kann að hafa verið
Ólafi nokkur huggun, að honum
hafði tekist um leið að baka út-
gerðarmönnum stórtjóm Vitrum
mönnum teist svo til, að það tjón,
sem hlauzt af Kötlugosinu í fyrra,
hafi verið smáræði á móts við það
tjón, sem hafðist af hásetaverk-
fallinu. Það má nú að vísu segja,
að það sé ekki tilþrifalítill borg-
ari, sem reynst hefir stórvirkari
heldur en gjósandi eldfjall. En
þrátt fyrir það ættu Reykvíking-
ar eklfi að senda Ólaf á þing fyr
en Skaftfellingar hafa kvatt Kötlu
gömlu til þingsetu fyrir sína hönd.
Þá verður eftirleikurinn óvandari
í annað sinn hefir Ólafur vakið
eftirtekt alþjóðar á sér, en það var
í fyrrasumar, ] egar hann fór að
sletta sér fram í sambandsmálið
meðan fulitrúar Dana og íslend-
inga sátu á rökstólum. Þá heimti
liann með venjulegri greind og hæ-
versku að Danir skyldu um aldur
og æfi jafn réttháir á íslandi sem
íslendingar sjálfir. Ef Ólafur hefir
vitað, hvað hann var að gera við
það tækifæri, þá er hann svikari
við málstað Islendinga, ef á annað
Lorð nokkurt vit htfir verið íþeirri
baráttu, será Jón Sgurðsson
hóf og nú er til iykta leidd. En
ti’ hann er sá óviti, að hann hefir
aldrei skilið, hver var aðalkjarn-
inn í réttarkröfum fslendinga, —
ja, þá mætti ætla að höfuðstaður-
inn gæti útséð sér einhvern sæmi-
legri þingmann en hann. Hver
sá kjósandi, sem þykist unna
sjálfstæði landsins, en greið
ii Ólafi Friðrikssyni atkvæði, skirp
ir í andlitið á sjálfum sér.
Að öðru leyti þarf ekki að lýsa
pólitiskri starfsemi þessa manns.
Hann vinnur kappsamleg áð því