Tímarit lögfræðinga - 01.04.2012, Blaðsíða 46


tiltekinna erlendra reglna að ræða svo til greina komi að víkja þeim
til hliðar á grundvelli ákvæðisins. Af því leiðir að jafnvel þótt t.d.
lög tiltekins ríkis hafi að geyma öfgafull ákvæði sem fela í sér brot á
mannréttindum verða slík ákvæði að hafa þýðingu fyrir samning
aðila, þ.e. lögum í heild verður ekki vikið til hliðar á grundvelli 16.
gr. þó að tiltekin ákvæði þeirra brjóti í bága við góða siði og allsherj­
arreglu hér á landi.82
Ákvæði 16. gr. laga nr. 43/2000 verður að skoða sem undantekn­
ingu frá meginreglunum í 3. og 4. gr. þeirra. Þá verður ákvæðið um
að lög tiltekins lands þurfi augljóslega að fara í bága við góða siði og
allsherjarreglu ekki skilið öðruvísi en að því beri að beita afar spar­
lega og aðeins þegar það blasir við að skilyrðum ákvæðisins sé full­
nægt. Ekki er nægilegt að samningsákvæði fari í bága við íslensk
lög heldur verður meira að koma til, t.d. yrði ákvæðið að vera í and­
stöðu við almenna réttlætis­ og siðferðisvitund hér landi.83 Almennt
má segja að ef samningur kvæði t.d. á um réttindi eða skyldur sem
færu í bága við mannréttindaákvæði stjórnarskrár lýðveldisins Ís­
lands nr. 33/1944 þá kæmi til greina af hálfu dómstóla að hafna slík­
um ákvæðum samnings. Taka má sem dæmi um beitingu reglunnar
að íslenskur aðili gerði samning um þrælahald á Íslandi. Samnings­
aðili væri frá landi þar sem ekki væri óheimilt að lögum að stunda
slíkt hald á þrælum og um samninginn giltu lög þess lands. Ef mál­
ið kæmi til kasta íslenskra dómstóla væri niðurstaðan vafalítið sú
að ekki væri skylt að efna hann og unnt væri að beita 16. gr. laga nr.
43/2000 í þeim efnum. Á hinn bóginn er ekki sjálfgefið að samning­
ur um afsal á stjórnarskrárbundnum réttindum leiði sjálfkrafa til að
tækt sé að beita 16. gr. Sem dæmi má nefna trúnaðarákvæði í samn­
ingi, en málsástæða um að það færi gegn tjáningarfrelsisákvæði 73.
gr. stjórnarskrárinnar og þar af leiðandi ætti að beita 16. gr., myndi
væntanlega ekki ná fram að ganga.
Munurinn á ákvæði 16. gr. og reglum um beitingu ófrávíkjan­
legra reglna er fyrst og fremst fólginn í réttaráhrifum þeirra84, en
ljóst er að þunn lína getur verið á milli 16. gr. og 2. mgr. 7. gr. lag­
anna. Þegar ákvæði 16. gr. á við myndu dómstólar ryðja til hliðar
fyrri ákvörðun um lagaval á grundvelli 3. gr. eða eftir atvikum laga­
vali sem byggist á 4. gr. Reglan er að þessu leyti skýrari en reglurn­
ar um beitingu ófrávíkjanlegra reglna. Þá getur ákvæði 16. gr. geng­
ið framar reglunum um beitingu ófrávíkjanlegra reglna.85
Afleiðingarnar af þessu kynnu að verða þær að íslenskur dóm­
82 Sjá Dicey og Morris: The Conflict of Law, bls. 1278.
83 Eyvindur G. Gunnarsson: „Lagaskil á sviði samningaréttar“, bls. 194.
84 J.G. Collins: Conflict of Laws. Cambridge 2001, bls. 215­216.
85 I.F. Fletcher: Conflict of Laws and European Community Law. London, bls. 172.