Vísir - 06.10.1962, Blaðsíða 6

6
V I S I R . Laugardagur 6. október 1962.
5?
Yið verðum að ten
Efnahagsbandala
inu
ií
Baráttan um verðbólg-
una aðalverkefnið
Hér birtist meginhluti
ræðu Gylfa Þ. Gíslasonar
á aðalfundi Verzlunar-
ráðs í gær. Fáeinir kaflar
eru felldir úr er þar merkt
með stjörnu.
Undanfarin ár hefi ég á að-
alfundi Verzlunarráðs tslands
fiutt stutt yfirlit um þróun
efnahagsmála tslendinga á
Iiðnu ári og lýst skoöunum
minum á helztu vandamálum,
sem uppi eru í viðskiptamál-
um þjóðarinnar. Ég ætla nú
enn að gera hið sama og byrja
á því að fara nokkrum orðum
um efnahagsþróunina undan-
fama 12 mánuði.
Ríkisstjórnin hefur haldið fast
við þá stefnu, sem hún mótaði
í ársbyrjun 1960, skömmu eftir
að hún tók við völdum. Höfuð-
mark þessarar stefnu er að halda
jafnvægi í greiðsluviðskiptum
þjóðarinnar við önnur lönd og
efnahagsmálum þjóðarinnar inn
á við. Með þessari stefnu hugðist
ríkisstjórnin skapa atvinnuveg-
unum traustan og heilbrigðan
starfsgrundvöll og stuðla að því,
að sparnaður ykist f landinu og
lánstraust þjóðarinnar erlendis
styrktist. Þar með hefðu skil-
yrði verið sköpuð fyrir því, að
vöxtur þjóðarframleiðslunnar
yrði sem mestur og lffsskilyrðin
bötnuðu eins ört og frekast væri
unnt.
Gjaldeyrisstaðan
stórbætt.
Mikil breyting varð til batn-
aðar á greiðslujöfnuði þjóðarinn-
ar á árinu 1961. Var þá í fyrsta
sinn síðan í stríðslok greiðslu-
afgangur á vöru- og þjónustu-
reikningi að upphæð 258 millj.
kr., en á árinu 1960 hafði orðið
greiðsluhalli, að upphæð 484 millj
kr., og á árinu 1959 greiðsluhalli
að upphæð 540 millj. kr. Efna-
hagsráðstafanirnar, sem gerðar
voru í ársbyrjun 1960 höfðu þeg-
ar f stað mikil áhrif til þess að
bæta greiðslujöfnuðinn. Vegna
óvenjulega mikils innflutnings
skipa og báta þetta ár varð heild
arinnflutningur ársin.. 1960 hár,
þrátt fyrir þetta, og mikill halli
á greiðslujöfnuðinum. Á árinu
1961 komu áhrif efnahagsráð-
stafananna hins vegar fram að
fullu jafnframt þvf sem útflutn-
ingur óx vegna bættra aflabragða
og hærra verðlags á útflutnings-
vörum. Gjaldeyrisstaða bankanna
batnaði á árinu 1961 um um það
bil 400 millj. kr. Þessi bati á
gjaldeyrisstöðunni átti auðvitað
að lang mestu leyti rót sína að
rekja til þess, að greiðslújöfnuð-
urinn var hagstæður um 258 millj-
kr. eins og ég gat um áðan, én
auk þess naut ísland 85 millj.
kr. efnahagsaðstoðar frá Banda-
ríkjunum. Að öðru leyti átti bati
gjaldeyrisaðstöðunnar rót sfna að
rekja til ýmissa breytinga á gjald
eyrisstöðu einkaaðila. í fyrsta
skipti í mörg ár varð nokkur
lækkun. á samningsbundnum
skuldum erlendis til meira en eins
árs. Á fyrra helmingi yfirstand-
andi árs hélt gjaldeyrisstaðan
áfram að batna. í lok júnímánað-
ar hafði gjaldeyriseign bankanna
náð 912 millj. kr., borið saman
við 527 millj. kr. í árslok 1961,
en lækkun birgða af útflutnings-
vöru átti verulegan þátt f þess-
ari aukningu gjaldeyrisforðans.
gjaldeyrissjóðinn, þegar frá , er
talinn yfirdráttur að upphæð 2,8
millj. dollara, sem er jafnvirði
gullinnstæðu íslands hjá sjóðn-
um. Verður sá yfirdráttur vænt-
anlega greiddur um næstu ára-
mót.
Eitt aðalatriði hinnar nýju
stefnu ríkisstjórnarinnar f efna-
hagsmálunum var að binda enda
á hinn öra vöxt bankaútlána um-
fram innlenda sparifjármyndun.
Á árinu 1961 jukust útlán banka
og sparisjóða um 349 millj. kr.
Auk þess var stuttum lánum
fyrirtækja í sjávarútvegi, að upp-
hæð 298 millj. kr., breytt 1 löng
lán hjá stofnlánadeild sjávarút-
vegsins. Samtals var því hér um
að ræða útlánaaukningu að upp-
hæð 647 millj. kr. En sparifé
jókst um 550 millj. kr. og inn-
stæður á hlaupareikningum um
sem nú hefur verið lýst, má hik-
laust fullyrða, að ástandið í gjald
eyrismálunum, peningamálum og
fjármálum hafi mjög batnað á
starfstíma núverandi ríkisstjórn-
ar og sé nú komið í gott horf.
Hins vegar hefur þróunin í kaup-
gjalds- og verðlagsmálum verið
uggvænleg að ýmsu leyti. 1 upp-
hafi starfstíma ríkisstjórnarinnar
tókst að vísu að stöðva hina skað
legu verðbólguþróun, sem staðið
hafði að heita mátti látlaust síð-
an á styrjaldarárunum. Hafði
þetta fljótlega mikil áhrif til góðs
á þróun efnahagsmála. En það
er ástæðulaust og væri raunar
skaðlegt að draga fjöður yfir það,
að á þessu sviði varð mikil breyt
ing sumarið 1961 og að þróuniin
hefur síðan orðið önnur en ríkis-
stjórnin stefndi að f upphafi. Vor-
ið 1961 hækkuðu laun um 13—19
Viðskiptamálaráðherra flytur ræðu sína. Sitjandi, frá hægri: Þorvarður J. Júlíusson, Gunnar Guð-
jónsson, Þorsteinn Bernharðsson og Helgi Hjálmarsson.
Hins vegar jókst innflutningur
verulega á fyrri hluta ársins 1962
samanborið við fyrrihluta ársins
1961, og gera má ráð fyrir, að
á árinu 1962 f heild verði ekki
- eins mikill greiðsluafgangur og
var 1961.
Aukning gjaldeyrisforðans hef-
ur gert það kleift að endurgreiða
að fullu þá upphæð, sem á sfnum
236 millj. kr. Innistæðuaukningin
nam því 786 millj. kr. Hin mikla
aukning gjaldeyrisforðans hlaut
að hafa í för með sér aukið pen-
ingamagn, en það tókst engu að
síður að halda heilbrigðu jafn-
vægi í peningamálunum. Hið
sama er að segja um þróunina
á fyrri hluta ársins 1962. I lok
júní s.l. áttu bankarnir innstæð-
ur hjá Seðlabankanum að upp-
hæð 161 millj. kr. f samanburði
við 251 millj. kr. skuld f lok s.l.
prósent. '.’ar það augljóslega mun
meiri launahækkun en svaraði til
samtíma aukningar -'þjóðarfram-
leiðslunnar, enda hafði lítil aukn-
ing orðið á þjóðarframleiðslunni
á árinu 1960 og verðlag á útflutn
ingsvörum farið lækkandi. Af
þessum sökum reyndist gengis-
breyting óhjákvæmileg. Kaup-
hækkanirnar og gengisbreytingin
höfðu sfðan f för með sér veru-
legar verðhækkanir, sem þó urðu
nokkru minni en meðalkauphækk
Úr rœðu Gylfa Þ. Gíslasonar
viöskiptamálaráöherra
tfma var notuð af yfirdráttar-
heimild þeirri, sem fékkst frá
Evrópusjóðnum í París. Yfirdrátt
arheimild þessi nam 12 millj doll
ara, en af þeirri uppUæð voru
7 millj dollarar notaðir Þessir
7 millj. dollarar höfðu að fullu
verið endurgreiddi: fyrir ferbúar
iok 1962 Hiá Alþióðagialdeyris-
sjóðnum í Washington hafði
ríkisstjórnin einnig aflað sér 8,4
millj. dollara yfirdráttarheimild-
ar. Af þessari heimild voru 6,8'
millj dollarar notaðir og hafa 4
millj. dollarar af þessari upphæð
þegar verið endurgreiddir. Er Is-
land nú skuldlaust við Alþjóða-
árs, en í lok sept. höfðu inn-
stæðurnar lækkað f 89 millj kr.
Uggvænleg þróun.
Síðan núverandi rfkisstjórn tók
við völdum, hefur verið greiðslu-
afgangur hjá ríkissjóði. Af þess-
um sökum hefur reynzt kleift
að greiða að fullu allar lausa-
skuldir ríkissjóðs. f fjárlagafrum
varpinu fyrir árið 1963, sem lagt
verður fyrir Alþingi, er það kem
ur saman innan fárra daga, verð
ur einnig jafnvægi milli tekna og
gjalda.
Á grundvelli þeirra staðreynda
unin, þannig að raunveruleg laun
munu á árinu 1961 hafa hækkað
um 3 — 4% að meðaltali.
I kjölfar hinna miklu kaup-
hækkana og gengisls^kkunarinn-
ar á árinu 1961 hlaut að sigla
verðþensla. og nokkur hætta
hlaut að vera á því að verðbólgu
hugsunarháttur tæki á ný að
festa rætur. Ríkistjórnin hlaut að
telja það eitt meginverkefni sitt
undir þéssum kringumstæðum að
stuðla að áframhaldandi trausti
þjóðarinnar á því að takast mætti
að varðveita heilbrigðan grund-
völl undir atvinnurekstri lands-
manna og koma eftir því sem
unnt væri f veg fyrir rýrnun á
■ gildi krónunnar. Ríkisstjórnin
lagði því áherzlu á að láta þessa
þróun ekki verða til þess, að
aukning bankaútlána færi fram
úr aukningu sparifjár, eða að
halli yrði hjá ríkissjóði, auk þess
sem ströngu verðiagseftirliti hef
ur verið haldið. Það var stefna
ríkisstjórnarinnar, að kaupgjald
héldist stöðugt, þangað til 4%
aukning sú yrði á kaupgjaldi, sem
samningar gerðu ráð fyrir að
taka skyldi gildi 1. júní 1962.
Engin undirstaða.
I ársbyrjun 1962 ræddu fulltrú-
ar Alþýðusambandsins við ríkis-
stjórnina og báru fram ýmpar ósk
ir um breytingar á gildandi
stefnu i efnahagsmálum. Ríkis-
stjórnin lét hins vegar í ljós á-
huga sinn á því að athuga ihögu
leika á styttingu vinnutíma og
aukningu framleiðsluafkasta til
þess að bæta raunveruleg kjör
launþega. Ríkisstjórnin benti enn
‘ fremur á, að sú kauphækkun, er
taká ætti gildi 1. júní væri meiri
en árleg aukning á framleiðslu-
afköstum væri yfirleitt og að
meiri kauphækkun gæti því ekki
orðið raunhæf nema fyrir tak-
markaðan hóp launþegai Ríkis-
stjórnin benti ennfremur á, að
lægstlaunuðu verkamennirnir
hefðu fengið minnsta hækkun á
kaupi sínu árið á undan, og hún
teldi því sérstaka kauphækkun
þeim til handa geta komið til
grcina, ef aðrir launþegar gerðu
ekki kröfu til hins sama sér til
handa. Þessar viðræður Alþýðu-
sambandsins og ríkisstjórnarinn-
ar leiddu því miður ekki til neinn
ar niðurstöðu. Vinnuveitendur og
verkamenn sömdu hins vegar um
5% hækkun til viðbótar þeim
4% ,sem áður höfðu verið ákveð
in. Faglærðir verkamenn fengu
síðar 7—16% hækkun til við-
bótar 4%. Meðalhækkun fag-
lærðra og ófaglærðra verka-
manna er líklega um það bil 8%
í viðbót við 4%, þannig að kaup-
gjald hefur á þessu ári hækkað
um því sem næst 12% að meðal-
tali.
Kauphækkun sú, sem orðið hef-
ur á þessu ári, er þess vegna ekki
miklu minni en sú, sem varð á
árinu 1961 og leiddi til gengis-
lækkunarinnar í ágúst á því ári.
Nú eru aðstæður til þess að
greiða hækkað kaup hins vegar
mun betri en í fyrra. Bráðabirgða
tölur benda til þess, að aukning
þjóðarframleiðslunnar á árinu
1961 hafi verið ijm 5% eða meiri
en á nokkru ári síðan 1955. Von-
ir standa til þess, að aukningin
verði ekki minni á þessu ári, og
útflutningsverðlag er nú um 4%
hærra en pað var 1961. Greiðslu-
geta útflutningsatvinnuveganna
er mun meiri en í fyrra vegna
góðs afla, einkum vegna óvenju-
lega hagstæðra sumarsíldveiða,
og vegna hækkandi útflutnings-
verðlags. Gjaldeyrisstaðan er einn
ig góð, og miklu betri en um mitt
ár 1961, þegar svo að segja eng-
inn gjaldeyrisforði var fyrir
hendi. Aukinn útflutningur og
sterk gjaldeyrisstaða gera það
mögulegt að mæta auknum inn-
flutningsþörfum. Ef kaupgjald
Frh. á 10. bls.