Dagur - Tíminn - 23.11.1996, Blaðsíða 8

Mgardagur 23. nóvember 1996 - VIII
|DagurJðImnmi
MINNINGARGREINAR
Gunnar Eggertsson
Fæddur 10. nóvember 1907
Dáinn 12. nóvember 1996
Gunnar Eggertsson fæddist að
Vestri-Leirárgörðum í Leirár-
sveit. Hann ólst upp við venju-
leg sveitastörf þangað til hann
settist í Laugarvatnsskóla 1929
á öðru starfsári skólans og
stundaði þar nám tvo vetur.
Þegar Gunnar kom að skólan-
um var mikill frumbýlingsbrag-
ur á öllu, í stórum dráttum ekki
önnur aðstaða fyrir hendi en
skólahúsnæði og kennarar. En
nemendur réðust í að bæta úr
því sem í þeirra valdi stóð, og
komu upp aðstöðu til sunds í
vatninu og annarra íþróttaiðk-
ana — án þess að spyrja um
hvort greiðsla kæmi fyrir. Á Al-
þingishátíðinni 1930 var Gunn-
ar í hópi þeirra gæslumanna
sem frændi hans, Halldór Lax-
ness, kvað um í Þíngsetníngu:
„Heimsfræga stund nær pólitíin
prúð / puntuð með bláhvítt vís-
uðu oss í gjána“.
Að lokinni skólagöngu fluttist
Gunnar til Reykjavíkur og hóf
störf á Hótel Borg. Þar hafði
hann m.a. eftirlit með að reglur
um áfengisveitingar væru virt-
ar, fyrst sem starfsmaður rfkis-
ins, en síðar réð Jóhannes Jós-
efsson, eigandi hótelsins, Gunn-
ar í sína þjónustu. Gunnar
framfylgdi reglunum jafnt hvort
sem háir eða lágir áttu í hlut og
tjóaði mönnum ekki að mögla
þótt þeir þættust eiga eitthvað
undir sér, en Gunnar hafði lag á
að leysa úr ágreiningi með
gamansemi sinni og ljúf-
mennsku, svo aldrei kom til
illinda.
Gunnar hóf störf hjá toll-
stjóra skömmu eftir að hann
kom í bæinn og hafði innlendar
tollvörutegundir á sinni könnu.
Þá var Jón Hermannsson toll-
stjóri, kominn á sjötugsaldur,
embættismaður af gamla skól-
anum.
Ég kynntist Gunnari Eggerts-
syni fyrst árið 1957, þegar við
snæddum hádegisverð við sama
Fæddur árið 1906
Dáinn árið 1996
Vorið 1990 bárust okkur þær
fregnir suður að aldraður maður á
Hvammstanga hefði fest kaup á
litlum bæ þar á staðnum og væri
byrjaður að búa til mannamyndir
úr viði. Næst þegar við skruppum
norður, heimsóttum við Björn Guð-
mundsson frá Laufási í Víðidal á
þessa vinnustofu hans til að kynn-
ast honum og kaupa af honum
verk, ef föl væru. Þegar til kom
vildi hann ekki selja neitt, en sagð-
ist gera það síðar þegar íjölgaði í
hópnum.
Þá var í undirbúningi sýningin /
hjartans einlœgni, sem haldin var
í öllum sölum Nýlistasafnsins og
opnuð 5. janúar 1991 að viðstöddu
miklu fjölmenni. Á þessari sýningu
voru mörg verk eftir Björn, annars
vegar 10 verk í okkar eigu og hins
vegar 30 verk á hillu sem Kristján
Guðmundsson myndlistarmaður
festi sér strax á opnuninni. Þessi
verk vöktu mikla hrifningu sýning-
argesta, enda báru þau höfundi
sínum fagurt vitni, vöktu upp
borð í Arnarhváli. Tollstjóra-
embættið hafði þá aðsetur í
húsinu, en ég var ritari lækna-
ráðs. Með okkur tókst fljótlega
góð vinátta, við fengum okkur
oft göngutúra eftir matinn til að
geta spjallað saman, og á tíma-
bili iðkuðum við sund í Sund-
höllinni í hádeginu.
Árið 1967 stofnaði ég eigin
skrifstofu á Laugavegi 18, eða í
Rúblunni eins og húsið var iðu-
lega nefnt. Ég hafði kaffistofu
og ísskáp og gat snætt þar í há-
deginu. Fljótlega tókum við
Gunnar upp þráðinn úr Arnar-
hváh og hittumst reglulega hjá
mér. í félagi við okkur var Hjör-
leifur Sigurðsson listmálari,
sem vann þar í húsinu hjá
Listasafni Alþýðusambandsins,
og smám saman varð til eins
konar matarfélag sem við
nefndum Gnægtir, en annað
sams konar félag, Græðgi, var
þar einnig í húsinu. Margir
mætir menn litu inn hjá okkur í
hádeginu, þegar þeir áttu leið í
Mál og menningu, t.d. Sverrir
Kristjánsson, Haukur Hafstað,
Sigfús Daðason, Inga Huld Há-
konardóttir, Anna Einarsdóttir
og Jónas Kristjánsson sem þá
vann á Þjóðskjalasafninu. Þá
var oft glatt á hjalla, og ekki
síst var það að þakka gaman-
semi Gunnars sem jafnan kunni
að slá á létta strengi. Honum
fylgdi jafnan gáski og gaman,
og varð allt að skemmtun þegar
hann kom nærri. Hann hafði
ljóð og laust mál á hraðbergi
eða einhverja gamansögu frá
árum sínum á Hótel Borg, af
tollvarðarstarímu eða úr Borg-
arfirði.
Gunnari var fyrsti húsbóndi
sinn, Jón Hermannsson toll-
stjóri, sérstaklega minnisstæður
og hann hermdi stundum eftir
honum. Þegar Gunnar fór í inn-
heimtuferðir, sagði Jón honum
iðulega til verka og endaði jafn-
an ræðu sína á þessum orðum:
„Verið þér kurteis." Hann kall-
aði stundum í Gunnar á skrif-
kenndir sakleysis og barnslegrar
gleði.
Eftir þetta höfðum við verk
Björns í umboðssölu í fáein ár og
tíndum upp úr pappakassa handa
ánægðum kaupendum, eða þang-
að til Safnasafnið var stofnað. Þá
ákvað hann að það sem eftir var í
kassanum skyldi renna til safns-
ins, voru það 24 stykki til viðbótar
þeim 23 sem við höfðum keypt.
Þess má geta að Kristján Guð-
mundsson hefur rætt þann mögu-
leika að Safnasafnið eignist þau
verk sem hann keypti á sýning-
unni, þannig að staða Björns verð-
ur mjög sterk í listaverkaeign
þess.
Það var lán fyrir Björn að eiga
sór sálufélag við Egi) Ólaf Guð-
mundsson og vita af verkum Þor-
steins heitins Díómedssonar, en
báðir þessir listamenn hafa lagt
drjúgan skerf til alþýðulistarinnar.
Hinn fyrrnefndi hefur dregið upp
gamla tímann í smíðaverkum sín-
um af miklum þokka og sjaldgæfri
alúð, sá síðarnefndi tálgaði út
fugla og málaði af mikilli snilld.
stofu sína og bað hann að fá sér
sæti. Síðan fór hann að taka til í
skjölum á borðinu hjá sér og
laga bækur í hillum, en Gunnar
sat þegjandi og beið fyrirmæla.
Þegar Jón hafði raðað skjölum
og bókum um hríð, sneri hann
sér að Gunnari og sagði: „Takk
fyrir, Gunnar, þér megið fara.“
Gunnar kvæntist eftirlifandi
konu sinni, Þrúði Guðmunds-
dóttur frá Snæíjöllum (f. 2. jan-
úar 1907), 13. ágúst 1934. Þau
hófu búskap sinn á Þórsgötu 19
í Reykjavík, en bjuggu síðar
m.a. á Freyjugötu 40. Á stríðs-
árunum eignuðust þau Gunnar
stóra lóð við sjóinn á utanverðu
Kársnesi, sem þá tilheyrði Sel-
tjarnarneshreppi. Þá var rétt að
segja kominn akfær vegur um-
hverfis nesið og lóðin var ekk-
ert nema urð og stórgrýti.
Gunnar gekk í það með haka og
járnkarl að vopni að hreinsa
lóðina og reisa sér hús. Til er
skemmtileg teikning eftir Hall-
dór Pétursson af Gunnari þar
sem hann glímir við björgin á
lóðinni með uppbrettar ermar
og járnkarlinn í höndum. Þegar
þau fluttust í húsið árið 1949,
var Kópavogshreppur nýlega
orðinn sjálfstæður hreppur
(1948), rafmagn var komið en
ekki vatnsveita, svo þau hjónin
urðu að safna regnvatni til
þvotta, en drykkjarvatn bar
Gunnar á sjálfum sér úr bæn-
um.
Þau Gunnar voru meðal
þeirra fyrstu sem reistu sér hús
á þessum slóðum og fengu fyrir
vikið stærri lóð en þeir sem síð-
ar komu. Gunnar hóf snemma
vísi að búskap, ræktaði blóm,
kartöflur og annað grænmeti á
lóðinni, sem er einhver hin feg-
ursta í Kópavogi, hlóð báta-
naust í Ijörunni og stundaði
hrognkelsaveiðar á lítilli kænu
sem hann átti. Fyrsta bátinn
sem hann eignaðist tók út í of-
viðri, en stefnið fannst rekið
suður á Álftanesi. Gunnar gerði
sér þá lítið fyrir og smíðaði bát-
Það er nokkurs virði svo litlu bæj-
arfélagi að búa að svo stórbrotn-
um mönnum.
Hór má nefna fleira fólk: Anna
Ágústsdóttir býr til kátlegar fígúr-
ur úr máluðum fjörusteinum,
Snorri Jóhannesson rennir karla
og kerlingar í tré sem Tryggva
Eggertsdóttir, eiginkona hans,
málar lipurlega, og ekki má
gleyma Bardúsu sem selur þessa
gripi.
Björn Guðmundsson var hæg-
látur maður með prúðu fasi, eilítið
stífur, viðræðugóður og broshýr.
Hann átti sér í æsku þann draum
að læra til smiðs, en aðstæður
leylðu það ekki. Hann fetaði í fót-
spor margra ungra manna þess
tíma á vinnumarkaði sveitanna,
uns hann keypti sér jörð og hóf
sjálfstæðan búskap. En draumur-
inn liíði hið innra, hugsjónin að
skapa eitthvað fagurt til að fuil-
nægja eigin þrá, ylja sér og gleðja
aðra. Hvar kviknuðu hugmyndir
hans? Þær liðu áfram í farvegi sín-
um í djúpi sálarinnar þar sem ör-
veikt Ijósið týrir og bíður þess að
inn upp. Bátinn hafði hann
einnig til skemmtiferða með
gesti sína á Kópavoginum, þeg-
ar vel viðraði.
Það er mér t.a.m. afar minn-
isstætt þegar við Baldur sonur
minn heimsóttum Gunnar í
fögru veðri um 1960. Þá höfðu
Jónas Kristjánsson og Sigríður
kona hans nýlega reist sér hús
við Sunnuveg, niðri við sjóinn
nokkru innar á nesinu. Þar kom
talinu að okkur þótti við hæfi að
heilsa upp á Jónas og líta á nýja
húsið. Gunnar setti bátinn á flot
og við rerum inn voginn og
lentum í íjörunni fyrir neðan
hús Jónasar. Þegar mál var
komið að halda heimleiðis, var
farið að hvessa. Töluvert gaf á
bátinn út á Þinghólsbraut til
Gunnars, svo við Iögðumst báð-
ir á árar, en Baldur jós.
Húsið, lóðin og báturinn voru
ekki einu merkin um hagleik
Gunnars. Hann batt inn bækur
af svo ótrúlegri snilld að hver
skræða varð að gersemi í hönd-
um hans. Ég fór fljótlega að
njóta góðs af snilld Gunnars og
batt hann fyrir mig fjölda bóka,
svo þær eru sannkallað augna-
yndi.
Gunnar byggði sér eitt sinn
lítið gróðurhús á lóðinni og
bauð nokkrum vinum sínum að
lífsandinn blási til að auka bjar-
mann, uns hann lýsir upp allt svið-
ið og formin taka á sig það eina
rétta snið sem er spegilgerð höf-
undar síns.
Það sem einkennir manna-
myndir Björns Guðmundssonar er
spurnin sem skín úr andlitunum,
Ijómandi augun í hrekkleysi, eftir-
væntingu og tilhlökkun. Verkin eru
einföld í formi, teinrétt og stolt,
skrautlaus að kalla, þau eru sann-
ur vitnisburður um sálargöfgi
listamanns sem fer varfærnum
höndum um efniviðinn og sníður
hann að eðlislægri skynjun sinni.
Einskis er vant, það er engu við að
bæta, verkið talar til okkar á sinn
hljóðláta hátt sem er inngróinn í
barnslegt hjarta.
Að leiðarlokum llytjum við ynd-
islegum listamanni þakkir okkar
fyrir höfðinglega gjöf og notaleg
kynni. Megi starf hans lýsa skært
inn í framtíðina.
Níels Hafstein og
Magnhildur Sigurðardóttir,
Safnasafninu.
koma og vígja það. Gestirnir
komu á tilsettum tíma og Gunn-
ar leiddi þá út í húsið, sýndi
þeim þar hvern hlut góða stund
og hafði um mörg orð. Um það
bil þegar gestirnir voru farnir
að þreytast og hugðu að gengið
yrði til stofu, lyfti Gunnar hellu
í gólfinu og dró upp dýrindis
veisluföng. Léttist þá brúnin á
viðstöddum, en Gunnar hafði
gaman af, því hann vissi vel að
ekki voru allir jafn miklir á-
hugamenn um ylrækt.
Gunnar fylgdist af áhuga og
raunsæi með þróuninni fyrir
austan tjald og fór í tvær kynn-
isferðir til Þýska alþýðulýðveld-
isins. Fór þá m.a. til Leipzig og
Dresden og dáðist eins og fleiri
að árangrinum sem náðst hafði,
þrátt fyrir ofsóknir og skemmd-
arverk sem skipulögð voru af
vestrænum hatursmönnum sós-
íalismans.
Það gilti um Gunnar sem
Ilalldór Laxness sagði einhvern
tíma í minni áheyrn: „Það er
ekki nema einn og einn maður
sem áttar sig á því að það eru
að gerast sögur í kringum
hann.“ Hann kunni vel að meta
hæfileika manna og unni mönn-
um sannmælis, en ósköp fannst
honum að sjá sömu menn þjást
af nísku, naumingjaskap og
flottræfilshætti, þannig að hæfi-
leikar þeirra hurfu í skuggann.
Gunnar var ágætlega ritfær
hvort heldur var í bundnu eða
óbundnu máli; unni skáldskap,
var mjög vel að sér í bókmennt-
um, fornum og nýjum, og svo
víðlesinn og vel menntaður að
margur langskólagenginn mað-
ur hefði mátt öfunda hann af.
Hann las ekki síður ljóð ungra
skálda og hafði unun af að
ræða skáldskap. Hann kunni
kynstur af ljóðum og hafði jafn-
an kveðskap á hraðbergi eða
meitluð tilsvör úr bókmenntum.
Gunnar orti mikið, stundum í
rómantískri hrifningu, stundum
í kerskni, en þó var hann aldrei
níðskældinn. Svo var hann
vandlátur, að hann vildi ekki
birta neitt af yrkingum sínum
nema fimm ljóð, sem birtust í
fyrsta hefti Tímarits Máls og
menningar árið 1982. Fyrsta
ljóðið lieitir Sannleikurinn:
Því stærra hús, því erfiðara
að hýsa sannleikann.
Því ríkulegra allsnœgtaborð
því varasamari er hann
sem gestur.
Og aldrei er hann andkaldari
en þegar þú hefurfengið
heiður þinn staðfestan
krossi og stjörnu.
Fyrsl þegar þú liefur misst
allt þetta
getur þú boðið hann
velkominn
án ótta.
En hin kvæðin eru þó miklu
íleiri sem liggja óbirt.
Gunnar og Þrúður eignuðust
ijögur börn sem upp komust:
Ilrafnhildi, f. 14. mars 1936;
Hugrúnu, f. 29. okt. 1937; Egg-
ert Gaut, f. 27. maí 1940, og
Gerði, f. 24. okt. 1950. Við Lilja.
Baldur og Gísli vottum íjöl-
skyldu Gunnars innilega sam-
úð.
Sigurður Baldursson.
Bjöm Guðmundsson
frá Laufási í Víðidal