Dagur - Tíminn - 23.11.1996, Blaðsíða 7

JDagur-®ttmTO
ÍSLENDIN GAÞÆTTIR
Laugardagur 23. nóvember 1996 - VII
af því að iðulega koma þar fyrir
nöfn á erlendum og óþekktum
grösum, jurtum, runnum, trjám
og dýrum, verða þeir að nota al-
menn heiti um ákveðna einstak-
linga eða jafnvel að sætta sig við
erlendar útleggingar.
Skemmdarverk
Þótt Oddur biskup væri stoltur
af fornmenntum og bæri afdrif ís-
lenskrar tungu fyrir brjósti, varð
honum á í messunni, eins og
fleirum. Jón prófessor Helgason
tilgreinir setningu eftir honum og
er h'tið hrifinn: „En hvað sem á
skræðurnar og lesbækurnar
vantar, hefur úr gengið af með-
ferð þeirra í skólanum, en sumt
hef ég haft utan um skrifaðar
bækur mínar til saurblaða."
Þarna játar biskup á sig þá höf-
uðsynd, að áhti prófessors Jóns,
að eyðileggja skinnhandrit með
þeim hætti að nota þau í bókband
utan um h'tilsverð pappírsplögg,
kannski lúterskt guðsorðastagl.
Þjóðernið í
hœttu
Þjóðernissinninn ákafi Eggert
Ólafsson lifði og starfaði öldina á
undan Fjölnismönnum. Um miðja
18. öld ferðaðist hann um landið
og hafði kynni af fjölda fólks.
Hann komst að því að heldri
menn höfðu h'tinn áhuga á fom-
um fræðum og þeir voru orðnir
fáir sem lögðu stund á að skrifa
hreina íslensku.
Um baráttu Eggerts fyrir við-
haldi íslenskunnar segir Bjarni
Jónsson í samantekt um ævi ætt-
jarðarvinarins:
Eggert fann að á þessu þyrfti
að ráða bót. Móðurmálið mátti
umfram allt ekki glatast; þá vœri
þjóðernið glatað um leið og öll
þjóðleg menning.
Hann yrkir kvœðið „Sótt og
dauði íslenskunnar" til að minna
átakanlega á þetta þjóðarmein.
Hann lœtur íslenskuna boða börn
sín til sín og segir þeim frá veik-
indum sínum og orsök þeirra. Or-
sökin var auðvitað sú, að hún
var farin að blandast útlendum
orðum, öllum bjöguðum. Hún
sendir sonu sína í alla lands-
fjórðunga (þá Eggert og Bjarna
Pálsson) til að skyggnast eftir
málfari manna og leita sér með
því lækninga. Lœtur þá skáldið
koma fram í kvæðinu dönsku-
slettur þœr, sem algengastar eru
í hverjum landsjjórðungi. Þeir
komu aftur úr förinni og gátu
hvergi fundið málið hreint og
gátu því eigi bjargað henni.
Henni þyngir þá meira og meira.
Öll börn og skuldalið íslenskunn-
ar vitja hennar á banasænginni.
Hún deyr.
Spaklegt og
óaðgengilegt
Að þeirra tíðar hætti setti Egg-
ert hugmyndir sínar og viðvaran-
ir fram í bundnu máli og er
margt af þessu heldur óaðgengi-
legt nútímafólki, þótt margt sé
þar spaklega mælt. Hér er birt
lítil heilræðavísa:
Þeir, sem kunna tungur tvœr,
tali hreinar báðar þœr,
frónsku í dag en dönsku í gœr,
en drulli þeim ekki saman...
Eggert verður að viðurkenna,
að hann sjálfur vandi ekki orð-
færi sitt sem skyldi og hafi jafnvel
útlend orð um hönd. Það afsakar
hann með því að hann hafi mikið
saman við útlendinga að sælda.
En hann telur að Norðurálfuþjóð-
ir telji íslenskuna hið mesta
hnoss, og að það sé löndum sín-
um til minnkunar að vanda ekki
mál sitt. Þeir séu eins og fuglinn
sem dritar í sjálfs síns hreiður.
Staðfesta
geðsmunanna
Róttæk þjóðernishyggja Egg-
erts Ólafssonar jaðrar stundum
við forneskju, afturhvarfs til forn-
aldar. Hann skrifar:
Nú mœli ég eigi svofelldum orð-
um þar fyrir að eigi sé sá arður
miklu hollastur, að í kunnáttu-
haldi réttrar mállýsku, viðlíkt og
hverrar annarrar gamallar og
góðrar siðvenju, liggur hulin nokk-
ur staðfesta geðsmuna hverrar
þjóðar. Sjáum vér af mörgum
dœmum, hve stór umskipti heilir
landslýðir hafa tekið, eftir því sem
þeir breyttu siðum og málfari eftir
öðrum þjóðum. Svo hafa þeir gerst
hverflyndir og þróttlausir og
gjarnir á útlenda siðu, að eftir
einn aldur þekkja þeir ekki sjálfa
sig. En þótt hér liggi svo mikið við,
þá ber oss jafnfúslega að kasta ó-
siðum hinna fyrri manna og taka
upp aftur ný siðgœði, hvaðan sem
þau koma, nœr vér sjáum, að oss
er þeirra áður vant.
Eggert skrifaði stafsetningar-
reglur, sem einkum virðast hafa
átt að beygja ritmálið að fornum
rithætti. Heiti þeirra er: „Nokkrar
óreglulegar reglur í spurningum
fram settar eftir stafrófi um það,
hvern veg rétt eigi að skrifa, bók-
stafa og tala þá núlifandi íslenska
tungu.“ Þessar ritreglur munu
aldrei hafa verið gefnar út.
Aðskilnaður
þjóðernis og
tungu
Á þeim örfáu dæmum, sem hér
er tæpt á, er sýnilegt að oft hafa
menn örvænt um afdrif móður-
málsins á ýmsum tímum. Þótt hef-
ur ástæða til að stappa stálinu í ís-
lendinga að vanda málfar sitt og
umfram allt að varast ásækni er-
lendra mála. Þjóðerni og tunga
eru lögð að jöfnu og glatist annað,
hverfur hitt í hringiðu umheims-
ins.
Á okkar tímum er mikill siður
að fordæma þjóðernishyggju, en
gera mikil „átök“ til verndar ís-
lensku máli og megi því vel farn-
ast.
OÓ tók saman.
Framsókn
í 80 ár
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
ÍQIÓ-IQQÓ
Afmælishátíð Framsóknarflokksins
haldin í Háskólabíói laugardaginn 23. nóvember kl. 13.45
Dagskrá:
Kársneskórinn stjórnandi Þórunn Björnsdóttir
- undirleikari Marteinn H. Friðriksson
Ávarp Halldór Ásgrímsson, formaður Framsóknarflokksins
Kvennakór Reykjavíkur stjórnandi Margrét Pálmadóttir
- undirleikari Svana Víkingsdóttir
Ávarp Hildigunnur Árnadóttir, nemandi í MA
Einsöngur - Rannveig Fríða Bragadóttir, messosópransöngkona
- undirleikari Gerrit Schvil
Ávarp - Hákon Skúlason, bókmenntafræðinemi
Söngur - Emilíana Torrini - undirleikari Jón Ólafsson
Karlakórinn Heimir stjórnandi Stefán R. Gíslason
- undirleikarar Thomas Higgerson og Jón St. Gíslason
Kynnir: Haraldur Ólafsson, prófessor
Að lokinni dagskrá verður boðið uppá kaffiveitingar í andyri Háskólabíós
Afmælishátíðin er öllum opin
Framsóknarflokkurinn