Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.1945, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSENS
471
r • ’••7
Ur sumarferðalagi: Onnur grein
A SÖGUSLÓÐUM
* i
r r
Eítir Arna Ola
Það er sem holtin. sjálf hleypi í mann 'þrótt
þar hreystirann einhver var drýgð,
og svo er sem mold sú sje manni þó skyld,
sem mæðrum og feðrum er vígð.
(Stephan fi. Stephansson).
SKAMT fyrir norðan Ásgarð í
Ilvammssveit skiftast vegir. Ligg-
ur annar norður á Svínadal, en,
hinn niður að Laxá. Framundan
er Sælingsdalur. Eftir honum renn-
ur Sælingsdalsá, og í hana fellur
Svínadalsá. Eftir það heitir Laxá
til sjávar, en nú mun nafn hennar
Vart vera sannnefni.
Skamt frá ármótunum, í miðjum
dalnum, blasir við einstakt og ein-
kennilegt fell, kistulaga með kletta-
hrúnum. Það er Tungustapi og er
þaðan einhver tilkomumesta huldu-
fólkssaga, sem íslensk þjóðtrú hef-
ir skapað. 1 stapanum var álfabygð
og álfakirkja, ekki ein af þessum
venjulegu álfakirkjum, sem eru um
land alt, heldur dómkirkja. Sagan
er prentuð í ,.íslenskar þjóðsögur
og æfintýr" sem dr. Einar Ól.
Sveinsson gaf út í fyrra og er með
myndum eftir tvo íslenska list-
málara. Geta menn lesið söguna þar
svo því skal slept að rekja hana
hjer.
Af Tungustapa er hin fegnrsta
útsýn vfir dalinn og út yfir
ITvammsfjörð. Við göngum upp á
hann síðla dags, þegar sól gvllir
fjöll og hlíðar og dökkur blámi er
inst í dalbotninum. Það er ekki
erfitt að ganga upp á stapann,
þótt hann sje nokkuð hár og rísi
upp af jafnsljettu. Þarna blasir
dalurinn við, grænn og gróður-
sæll, og sólarljósið silfrar ána sem
liðast þar fram. Hlíðarnar eru víð-
ast ávalar og grænar austan megin
dalsins, en brattar að vestan og með
skriðum. Mest af þéim er Ránar-
skriða, grá og gróðurlaus. Hjer blas
ir og við heiðarbrúnin, þar sem
þeir börðust Ilvamm-Sturla og Ein-
ar Þorgilsson á Staðarhóli. Sú or-
usta var kölluð Ileiðarvíg, og méð
henni skifti um gengi þeirra Sturlu
og Einars, svo að frá þeim degi
má telja að hefjist veldi Sturlunga
hjer á landi. En hinir miklu skóg-
ar, sem Laxdæla getur um, að hafi
verið í dalnum. eru nú algerlega
horfnir. Þeir hafa eyðst af skriðu-
hlaupum, beit og skógarhöggi.
ITjeðan blasa við allir bæirnir í
dalnum og hver bær á sína sögu,
og hjer eru það helst raunasögur.
ITjer er miðdepill leiksviðsins í
harmleik þeirra KjartaUs Ólafsson-
ar og Guðrúnar Ósvífursdóttur.
Gegnt okkur vestan rnegin dals-
ins blasir við bærinn á Laugum.
Þar átti Ósvífur hinn spaki heima
og þar fæddist Guðrún og ólst upp.
.Tarðhiti er þar í smágili utan við
bæinn. Kemur þar heitt vatn lit
um sprungur á samskeytum berg-
tegunda, og renUur í lítiun kaldan
læk í gilinu. Ekki hagar svo til við
uppsprettuna að þar sje hægt að
baða sig og hafa fornmenn því ann-
að hvort stíflað gilið eða veitt
vatninu í einhverja laut, þó að þess
sjáist nú engin merki. En líklegt
er að þar hafi verið sundlaug. TiT
þess bendir það hvað Kjartan var
sundfær, þegar hann þreytti við
hinn annálaða íþróttamann Ólaf
konung Tryggvason. Og af sögunni
vitum vjer að Kjartan fór oft til
laugar. Þar kyntist hann' Guðrúnu
og þar tókust ástir með þeim. Nú
er við laugina stórt steinhiis, skóli
og sundlaug, sem Ungmennafjelög-
in hafa komið upp. Og þar er
barnahæli á sumrin.
ITim;m megin dalsins, „vafinn
hárri hlíð", er bærinU Tunga eða
Sælingsdalstunga eins og hann er
nú kallaður. Út af kaupum á þess-
ari jörð náði fjandskapur KjartanS
og Laugamanna hámarki sínu, og
lyktaði með því, að Kjartan var
veginn litlu síð^r. Þá fluttist Bolli
að Tungu, eU eftir víg hans hafði
Snorri goði bústaðaskifti við Guð-
rúnu Ósvífursdóttur. Fluttist Guð-
rún þá að Helgafelli og var þar
tiV dauðadags. Snorri fluttist að
Tungu og bjó þar einnig til dauða-
dags 1031. ITann 1 jet reisa þar
kirkju og mun það sennilega sú
kirkja, sem getið er í sögunni um
Tungustapa. Seinna var hún flutt
eins og segir í sögunni og sáust
þess merki til skamms tíma hvar
gamla kirkjan hafði staðið. Nú
er engin kirkja í Tungu.
Fyrir innan Tungu eru bæirnir
Gerði (líklega hjáleiga frá Tungu
í upphafi) og Sælingsdalur. Þar
skamt frá eru rústir, sem kallaðar
eru Bollatóftir og þaf á Bolli að
hafa verið veginP. En örnefni þau,
sem Laxdæla nefnir í sambandi við
för þeirra ITalldórs Ólafssonar fram