Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 14

Jón Hnefill Aðalsteinsson
THÖLLASTOFA
og fleiri
fornminiar
Danmörk er akuryrkjuland. Fimm
sjöttu hlutar landsins hafa verið
brotnir til ræktunar, öx bylgjast um
akra og grós þekja tún. Um aldarað-
ir hefur plógurinn farið yfir þessi
lönd og jafnað og sléttað þær minj-
ar, sem eitt sinn báru uppi svip
landsins. Mætti því ætla að þeirra
sæi nú stað óvíða og svo virðist við
fyrsta tillit. En þegar flogið er yfir
blómleg akurlendi Danmerkur í
Ijósaskiptunum, má enn sjá litbrigði
á ökrum, sem eiga rætur að rekja til
byggðar fornaldar. Þessi litbrigði
koma fram þegar ljósið fellur ská-
hallt á landið, og á þennan hátt hafa
ýmsar nýjustu fornminjar Dan-
merkur verið uppgötvaðar. Stund-
um sjást þessi litbrigði ekki með
berum augum, en þau geta eigi að
síður komið fram á ljósnæmum
filmum.
Þessar merku upplýsingar er að
finna í bók, sem kom út hjá Gylden-
dal nú í haust. Heitir bókin Danske Old-
tidsminder og er eftir P. V. Giab, próf-
essor. Fjallar þar um fornminjar í Dan-
mörku allt frá elztu mannvistarleifum,
sem eru á þriðja hundrað þúsund ára
og til fornminja víkingaaldar.
E lztu mannvistarleifur, sem fund-
izt hafa í Danmörku, eru frá tímabil-
inu á milli tveggja síðustu ísalda. Leif-
arnar, sem þessir menn hafa látið eftir
sig, eru bein úr tveimur dádýrum, sem
veiðimenn hafa gengið frá eftir máltíð.
Það sem sker úr um að hér hafa menn
verið á ferð, er að beinin hafa verið
brotin til mergjar. Frágangur beinanna
ber einnig vitni um handtök veiðimanna,
en beinum hvors dýrs er raðað út af
fyrir sig, en á þann hátt hugðust veiði-
menn fornaldar tryggja sér að stofnar
veiðihjarðanna dæju ekki út.
Elztu fornminjar í Danmörku, sem
verulega kveður að, eru steindysjar,
sem sumar hverjar eru um 5000 ára
gamlar. Þær hafa varðveitzt furðuvel og
það var ekki fyrr en um miðja síðustu
öld að farið var verulega að hrófla við
þeim og nota steinana sem til þeirra
höfðu verið dregnir í vegi og járn-
brautarundirstöður. Þá var líka hjátrú-
in, sem hafði haldið verndarhendi sinni
yfir dysjunum, óðum að fjara út.
4
lis hafa verið kannaðar um 5000
steindysjar í Danmörku, en tæpar 1800
þeirra eru enn varðveittar. Þær
skiptast í langdysjar og hringdysjar. Eru
hringdysjar svo nefndar þegar haugur-
inn, sem gerður hefur verið um dysina,
er hringlaga. í þessum dysjum er venju-
lega aðeins ein steinkista, gerð af fimm
hellusteinum, einum á hverja hlið og
einum, sem lagður er yfir. Eru stein-
kistur þessar oft ekki nema hálfur metri
á breidd, en 1,25 metar að lengd. Eitt
iík hefur að jafnaði verið jarðsett
í slíkri ikistu. Langdysjar eru aftur á
móti þannig gerðar, að haugurinn um
dysina er aflangur, ferkantaður og í
dysinni sjáifri eru oft margar stein-
kiistur af áðurnefndri gerð. Margar lang-
dysjar eru yfir tuttugu metrar á lengd
og sex til átta metra breiðar, en dæmi
eru til að þær geti verið á annað
hundrað metrar á lengd. Steindysjar
hafa verið gerðar í Danmönku á önd-
v'erðum dögum elztu bændamenningar
þar í landi. Þessi grafarumbúnaður hélzt
alla steinöldina og nokkru lengur, eins
og rakið hefur verið með fornleifarann-
sóknum.
A. ofanverðri steinöld koma fram
nýjungar i grafarumbúnaði í Danmörku.
Þa rísa upp svonefndar tröllastofur,
,,Jættestuer“, sem eru grafhýsi gerð úr
reginbjörgum. sem sum hver eru mörg
tonn að þyngd. Tröllastofur eru graf-
hýsi þessi nefnd fyrir þá sök, að menn
álitu um eitt skeið, að þeir sem þau
reistu hlytu að hafa verið meiri menn
og stórvaxnari en þeir sem síðar byggðu
Danmörku; hefðu verið líkari tröllum
en mönnum. Stundum hafa menn talið,
að tröliastofurnar hafi komið til vegna
vaxandi fólksfjölda, vaxandi þörf á graf-
arrými, en sú mun ekki vera raunin.
Steindysjar munu aldrei hafa verið
gerðar fyrir alla menn, sem jarðsetja
þurfti, heldur mun slíkur umbúnaður
aðeins hafa verið veittur helztu fyrir-
mönnum samfélagsins, þeim sem sér-
st&klega reið á að tryggðu framhald ár-
gæzku og velfarnaðar eftir-að.þeir vor.u
látnir. Á sama hátt munu tröllastofur
aðeins hafi verið gerðar fyrir fáa út-
valda og er talið að gerð þeirra standi
í sambandi við það, að byggingarmeist-
Gangur í tröllastofu sé ður innan úr grafhýsinu.
ari, sem kunni skil á þeirri tækni, sem
til þanf, hafi flutzt til Danmerkur. Tröila
stofur eru þekktar víðsvegar í Vestur-
Evrópu, á Spáni, í Frakklandi og á
ströndum Englandis og írlands. Sérstakt
svipmót dönsku tröllastofanna stafar af
þeim efniviði, sem fyrir hendi var í
Danmörku, ísnúnum stórbjörgum.
Rúnasteinn við Glavendrup á Norður-
fjóni.
I egar tröllastofa var byggð hefur
fyrst þurft að færa saman mikið magn
af stórgrýti á þeim stað, er grafhýsið
skyldi standa. Hefur verið nauðsynlegt
fyrir byggingarmeistarann að hafa nægi-
iega mikið af stórum björgum og minni
steinum áður en Ihann hóf verkið. Fyrir
tröllastofu af meðalstærð hefur þurft
um 40 stór og rétt Löguð heliubjörg og
nnergð minni steina. Nauðsynlegt var
að jörð væri þurr og jarðvegur þéttur
þar sem tröllastofan skyldi rísa því að
annars var hætta á að jarðvegurinn
skriði burtu undan ofurþunga grafhýs-
isins. Stærðin hefuT að nokkru mótazt
af þeim efniviði sem fyrir hendi var, en
áður en hafizt var handa um bygging-
una hefur stórgrýtið verið klofið og
höggvið til eftir því sem föng voru á.
Leirker og bein í gröf á Jótlandi.
24. desember 1967
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS