Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1968, Blaðsíða 5

tæpast tímabært, seinna, kannske
seinna. En nú er bílstjórinn víst far-
inn að bíða eftir mér.
Og það er rétt með herkjubrögð-
um að ég fæ Jón til að súpa úr
kaffibolla, hann vill ekki láta mjólk
urbílstjórann úr Nesinu bíða. Jón
var að koma að sunnan, en nú ætlar
hann að skreppa á æskustöðvarnar
í Hegranesi og hitta vini og frænd-
ur áður en hann fer heim í fásinnið
á Skaga.
— Vindsveipur feykir mjöllinni
framan í okkur þegar ég opna dyrn-
ar.
Við kveðjumst og hann gefur mér
góð fyrirheit um fleiri sögur um furð
ur og fyrirbæri, enda ýmislegt fleira,
því Jón kann sjó af sögum og hefur
margt reynt.
— Vertu blessaður.
Um galdur og seið
Og Jón er kominn aftur. Ég spyr
hann um galdra. Hann efast ekki
um að þeir hafi verið iðkaðir til
forna, og jafnvel lengur en almennt
er talið.
— Óðinn kunni að gala galdur,
segir hann með trúarvissu í rödd-
inni, og ég má hafa mig allan við
að skriía, til að missa ekki af þræð-
inum:
— Munkamir námu frásögnina
burt úr handriti Snorra-Eddu. Það
var Heimdallargaldur. Það þótti ekki
nógu kristið. Já, ég skal segja þér,
til mín kom hópur frá ferðafélag-
inu. Ég sagði fólkinu sögu, drauga-
sögu um mann, sem hafði fyrirfarið
sér út af stúlku. Meðan ég var í
bezta gengi að segja söguna féll einn
maðurinn í trans, og utan við glugg-
ann sá ég annarlega veru með blóð-
ugan hálsinn. Hún teygði fram hend-
urnar. Mér varð nokkuð hverft við
og hætti að segja frá. Þá vaknaði
maðurinn.
— Hvað var að?, spyr ég.
t — Tengslin. Tenglili áheyrand-
ans við frásögnina og atburðinn, sem
ég var að segja frá. Ef um dular-
gáfu er að ræða getur svona sam-
band skapazt. — Hinn dauði hafði
ásótt stúlkuna, sem var næstum orð-
in sturluð, eða reyndar alveg geggj-
uð. Var þá brugðið á það ráð að
senda hana til föður míns, sem fátt
kom á óvart. Þá bráði af stúlkunni,
svo hún virtist næstum heil heilsu,
enda bar ekki á neinum ófögnuði í
sambandi við veru hennar á heimil-
inu.
Svo var það nótt eina, að bróður
minn dreymdi að maður kæmi til
sín, og þóttist hann vita, að það
væri sá er ylli ógleði stúlkunnar.
Lét hann í ljós ánægju sína yfir því,
að nú væri stúlkan að yfirgefa Hró-
arsdal, þá gæti hann aftur náð fundi
hennar.
Bróðir minn sagði drauminn. Gekk
þá faðir minn á stúlkuna og spurði
nákvæmlega hvað það væri, sem vald
ið hefði ógleði hennar. Sagði hún þá
sem var, en um það hafði föður mín-
um verið ókunnugt áður. Kvað hann
slæmt að hafa ekki vitað þetta fyrr,
en mætti nokkuð úr bæta, ef hún
færi að sínum ráðum. En þar sem
hún var ákveðin í að fara burt,
tók hann henni stranglega vara fyrir
að fara aldrei fram fyrir Dalsá. En
svo fór nú samt, að stúlkan fór fram
fyTÍr Dalsá. Kannske var hún búin
að gleyma aðvöruninni, eða tókekki
mark á henni, eða £ þriðja lagi að
einhver dulinn kraftur kallaði hana
til sín. Úr því verður aldrei skorið.
En sú för varð stúlkunni að aldur-
tila, hvernig sem það var. Það hef
ég aldrei heyrt nákvæmlega.
— Átti faðir þinn galdrabók, spyr
ég, en fæ ekkert ákveðið svar.
— Faðir minn var fróður maður
og að mörgu á undan sinni samtíð,
jafnframt því sem hann átti traustar
rætur í gömlum tíma og liðnum sið-
um. Þorgeirsboli hliðraði sér hjá að
mæta föður mínum — hafði komizt
í kast við hann og ekki haft betra
af þeim viðskiptmn. Faðir minn bjarg
aði mörgum undan ásókn bola og
annarra óvætta. Ég tel að hann hafi
geta markað svona löguðu einihvers-
konar bás, eins og ég sagði þér áðan
með stúlkuna og Dalsá. Eg man fleiri
dæmi um slíkt. Hann ráðlagði fólki,
að gera ekki hitt eða þetta, eða fara
ekki eitthvað ákveðið, og það brást
aldrei að illt hlauzt af, ef ekki var
farið eftir ábendingum hans. En það
var eins og þessu fólki væri stund-
um ekki sjálfrátt, og þá brást ekki
að voðinn var vís.
— Farðu ekki út fyrir Kolku,
sagði hann við stúlku úr Fljótunum.
Það amaði sitthvað að henni, og hélt
hún ráðinu, og sagði eins og létt
af sér fargi. En síðan fékk hún ó-
stöðvandi löngun til að komast í
Fljótin, og þangað skyldi hún. Ekk-
ert gat stöðvað hana, en þetta varð
feigðarför. Hún lagði hress upp frá
Narfastöðum, en síðan hefur hvorki
fundist af henni tangur né tötur.
Þetta var kennt bola. Hver veit hvað
satt er.
— En það var galdrabókin, ympra
ég á aftur, meðan Jón fær sér í nefið
og ég fæ nokkur korn líka.
— Já, segir Jón og brosk. Segir
síðan hægt og ígrundandi:
— Pabbi átti rúnakver, ég held
ekki beinlínis galdrabók hann mun
hafa fengið það frá Jónasi Jónassyni
á Vatni x Efribyggð. Það var rétt
áður en Jónas drukknaði, en Jónas
mun hafa fengið bókina frá Jóni
godda, miklum galdramanni og þekkt
um. Það var nokkuð stór bók. Þor-
steinn Konráðsson frá Haukagili fékk
afrit af þessari bók, en ekki veit
ég hvað af því hefur orðið. Og frum-
bókin er glötuð, því er nú ver. Jónas
fékk víst mikið frá Jóni godda.
— En hvernig komst bókin í hend
ur föður þíns?
— Faðir minn fór til nafna síns
samkvæmt ósk hans. Þá lá gamli
maðurinn undir feldi. Já, hann
breiddi yfir sig gæruskinn. Þegar
pabbi kvaddi, sagði nafni hans: „Nú
sjáumst við ekki oftar, Jónas minn.“
„Nú, heldurðu að ég drepi mig á
leiðinni heim?“
„Nei, þú átt langt líf fyrir hönd-
um, en ég á skammt eftir“. Viku
síðar fórst Jónas í Svartá. Hefur
vitað það fyrir, karlinn.
— Var þessi Jónas almennt talinn
göldróttur?
— Já, já, hann var talinn vita
margt meira en aðrir. Það var í þess-
ari ferð, sem ég var að segja þér
frá, að faðir minn fékk kverið.
— Þú hefur séð þessa galdrabók.
— Ónei, faðir minn fór leynt með
þessa hluti. Nei, hann lét ekki mikið
bera á galdrakverinu. Og ekki lá
það á glámbekk, kverið um seiðinn.
Ég bara stalst í það, þegar ég vakti
yfir vellinum. Sum blöðin votu úr
skinni, sennilega æfaforn. Vel getur
verið að einhver hafi haft það út
úr honum, eða bara stolið því. Það
er hættulegt að lána sumar bækur.
— Og hvað stóð í þessu seiðkveri?
— Þarna var nákvæm lýsing á
seiði. Nei, ég hefi ekki séð þetta á
prenti. Það var eðlilegt að seiður
legðist snemma niður. Hann var svo
áberandi. Hann var framinn í hjalli,
sem var þríhymdur. Var eitt hornið
hvassast og skyldi beina því í átt
til þess, er seiðnum var að stefnt.
— Svo hjallurinn hefur þá trúlega
verið færanlegur.
— Já, líklega. í miðjum hjallinum
var pottur, seiðpotturinn.
— Og hvað var í honum?
— Þriggja ára keyta, í bland úr
hreinum sveini og hreinni mey. Auk
þess ýmsar jurtir, t.d. vallhumall
Þegar seiður var framinn var kveikt
undir og látið krauma. Seiðskrattinn
sat yfir pottinum, andaði að sér guf-
unni og hálf-trylltist um síðir. Fór
harrn þá með seiðirm, eða gól hann,
fyrst Varðloku, sem var til varnar
gegn púkanum, sem seiddur var fram
gegn óvininum. Þar næst var galið
Gríðarljóð, það var langt. Inn í það
voru fléttuð áköllin til hins vonda
(eða vondu), anda og honum skipað
til verka.
— Telur þú að seiður hafi lengi
verið tíðkaður?
— Sjálfsagt nokkuð, en um það er
ekki gott að segja. Hann var tölu-
vert áberandi, og því ekki svo þægi-
legt að hafa hann um hönd. Slíku
þurfti að leyna. Eðlilega hefur hann
lagzt niður á galdrabrennuöld. En
á eftir Gríðarljóði fór seiðskrattinn
með Ergi eða Ergivísur. Ergi var
stutt. Sjálfsagt hefur fylgt þessu
þraut og erfiði. Og þeir höfðu hátt,
þessvegna voru þeir, sem seiðinn
frömdu, kallaðir (seið)-skrattar. Að
skrattast þýddi að hafa hátt, svo er
það notað bæði í Laxdælu og Eyr-
byggju — já, og í Flateyjarbók. Man
það þó ekki fyrir víst.
Seiður mun alltaf hafa þótt óhæfa,
og fráleitt að hann sæmdi kristnu
fólki, jafnvel í heiðni er talað um að
seiðskrattar skyldu berjast grjóti í
hel.
— Og þetta fékkstu ekki að kanna
nema með því að stelast í kverið.
— Nei, hann var svo fjandi dulur,
karlinn. Hann vildi ekki láta mikið
um þetta vita. Hann hafði fróðleik
víðs vegar að. Guðný, amma hans,
var fræðasjóður. Þaðan mun hann
hafa fengið mikið af sinni þekkingu
um yfirskilvitiega hluti og annað.
—- Hvernig var það, Jón, taldi
fólk að faðir þinn kynni raunveru-
lega eitthvað fyrir sér?
— Já, jáy Það' taldi hann fjöl-
kunnugam. Þetta var kjaftað, ojá,
já. Það var eitthvað kj.aftað um þetta.
Sj álfsagt gert meira úr því, en ástæða
var til. Hann mun hafa kynnzt ýmsu
hjá nafna sínum á Vatni, og kannske
úr kverumum.
— Var fjöilkyngi almenn í Skaga-
firði áðúr fyrr?
— Þetta voru leyndardómar, sem
munu aldrei hafa verið almennir.
Sagt var að Grafar Jón kynni ýmis-
legt. Það var hann sem Ragnheiður
á Reynistað sendi til að leita bræðr-
anna. Hann ól upp Samson, föður
Jóns. Þar mun viss kunnátta hafa
gengið í erfðir. O; já, já — þetta
var nú sagt.
— Hvernig heldurðu að móður þinni
hafi fallið galdraorðrómurinn um föð
ur þinn?'
— Hún var greind kona. Hún las
í lófa og það fór furðanlega eftir.
24. marz 1988
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5