Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1968, Blaðsíða 12

Ný trú
stiórnmcíl
og siðir
II. grein eítir Jóhann Hannesson, prófessor
„Lesandinn er viresamlega beðinn að
einbeita huga sínum að djúptækri trú-
arlegri reynslu, sem var eins lítið mót-
uð og mögulegt var af öðmrn vitundar-
fonmum. Sérhverjum þeim, sem ekki
getur þetta, sérhverjum þeim, sem ekki
þekkir til neinna slíkra augnablika af
eigin reynd, er ráðlegt að lesa ekki
ler.gra, því . . . Þannig hefst þriðji
kafli í heimsfrægri bók eftir Rudolph
Otto, „Das Heilige“, hið heilaga. —
Flestir nútímamenn, sem þekkja til of-
angreindrar reynslu, kannast við hana
úr tilbeiðslunni, en án tilbeiðslu verð-
ur manneskjan utan gátta í veröld trúar
og trúarbragða. Án innsýnar í hið heil-
aga í vorri eigin trú, án samfélags með
öðrum mönnum um hið heilaga, er hætt
við að manneskjan verði grunnhygg-
in um allt trúarlegt — og sömuleiðis
iítt þróuð á sviði siðferðisins. Þá ristir
heldur ekki djúpt sú þekking, er menn
fá af bókum um framandi trúarbrögð.
Menn beina þá augunum einna helzt
að því þynnsta í annarlegum átrúnaðL
Oft má sjá þess merki í erlendum viku-
blöðum — og reyndar stundum í sunnu-
dagsblöðum vorum — að mönnum er
boðið upp á hið þynnsta, afkáraleg-
asta og veigaminnsta, sem hægt er að
finna. Stundum vantar blátt áfram heið-
arlegar tilraunir til að kynna það djúpa
samhengi, sem undir býr.
Krafturinn í framandi trúarbrögðum
— og í kristninni ekki síður — er ekki
minni eftir síðara stórstríð en hann áð-
ur var. Auk þess verða til ný trúar-
brögð árlega. Sum eru sérvizkulegar
tilraunir stofulærðra manna til að
gera róð fyrir fáfræði, forvitni og
reynsluleysi rótlausra manna í borgum
nútímans. Ófáir eru eins konar uppvakn-
ingar austrænnar speki — og ævagam-
aiiar manndýrkunar, i mynd meist-
ara, sem telja sig hafa meðtekið ný
sannindi eða nýja opinberun. Margt af
þessu hjaðnar aftur niður, og þess sér
engan stað. En svo eru líka til ný trú-
arbrögð, sem byggð eru upp kring um
einhvern kjarna, sem öllum þorra
manna er óskiljanlegur. Þau blómgast
og vaxa og breiðast út. Þeir sem eru
hnútum kunnugir, geta greint þau frá
hinum, líkt og garðsrrkjumaður getur
greint raunveruleg blóm frá gervi-
blómum, eða gimsteinasali getur greint
fallega slípað gler fró raunverulegum
gimsteinum.
Meðal nýtrúarbragða, sem ýmsum
mönnum stendur stuggur af, er Sóka
gakkai, sem vér höfum áður getið lít-
illega. Menn spyrja hvort hér sé á ferð-
inni andsvar Austurlanda við þeirri
heiimshyggju, vantrú, marxisma, kapi-
talisma og peningahyggju, sem Vestur-
iönd — ásamt ýmsu góðu og nyt6Ömu
— hafa hellt yfir Asíulöndin um tæpr-
ar aldar skeið. Sumir svara þessu ját-
andi.
Vísindalegar aðferðir, sem nota verð-
ur, eru í stórum dráttum hinar sömu
sem algengar eru í venjulegum trúar-
bragðavísindum. það er sögulegar, sál-
fræðilegar, sóisiológiskar, fyrirbæra-
fræðilegar o.s.frv. en sá kostur er þó
hér á að þessi átrúnaður hefir orðið
til á tíma núlifandi manna og meiri
hluti meðlima þessa átrúnaðar er nú-
lifandi fólk af yngri kynslóðinni.
Gera þarf ljóst að almenn trúar-
bragðavísindi eru allt annað en guð-
fræði vorrar eigin kirkju, og má hér
alls ekki blanda saman, ef menn vilja
gæta málefr.aleika. Áknenn trúar-
bragðavísindi eru ekki stunduð til að
læra að þekkja Guð, heldux til að
þekkja menn og mannkyn.
í sögunni geymiist reynsla og tilfinn-
ing margra kynslóða. Upp úr söguleg-
um rannsóknum, endurtúlkunum og
nýjum fundum meðal hins forna, vaxa
stundum fram nýjar hreyfingar, gjör-
ólíkar dægurþrasi og rígi, orðafflaumi
og skvaldri líðandi stundar.
Eiginleg saga trúarflokksins Sóka
gakkai (Verðgildaskapandi samfélags)
er ekki löng, og hefir þegar áður verið
sögð í stórum dráttum. En hún er at-
hyglisverð fyrir þá sök að jafnöðum
og átrúnaðurinn vex, verða til ný
stjórnmál, nýr flokkur, sem nýtur góðs
af öllum nývinningum átrúnaðarins.
Þetta verður ekki sagt um átrúnað al-
mennt. Hið gangstæða á aftur á móti
við um marxismann: Um leið og menn
taka við ideologiu hans, falla þeir flest-
ir frá trúnni, og eru þó nokkrar undan-
tekningar, einkum í Afríku.
Forsagan er ekki síðux athyglisverð en
sagan. Forsögu Sóka gakkai er að finna
í einni grein kínversks og japansks
Búddhadóms, það er í sögu Tien-Tai
skólans með Kínverjum og Nichiren-
skólans með Japönum.
Japanska heitið er dregið af nafni
munksins Nichirens. En hann var uppi
á 13. öld og vann sín afrek þá. Það var
ein merkasta — og reyndar örlagarík-
asta söguöld Japana — líkt og í vorri
sögu — en með gjörólíkum árangri.
Nichiren gekk ungur drengur í klaust
ur. Þrjátíu og eins árs að aldri hafði
hann fullmótað trúarlega og þjóðlega
stefnuskrá sína, og flutti sinn boðskap
a£ svo miklum eldmóði og harðneskju
að hann var rekinn úr klaustri. í á-
deilu sinni vítti hann hirðuleysi eldri
flokka um hag alþýðumanna og föður-
landsins. Stefnuskrá sína sendi hann
æðsta ráðherra landsins og sagði sína
meiningu um hvernig ætti „að stað-
festa réttinn og gera landið öruggt.“
Um leið réðst hann af miklum móð
gegn virðulegum og viðurkenndum
deildum Búddhadómsins í landi sínu:
„Flokkur Jódo er eilíft helvíti; Zen-
búddhistar eru djöflar; Shingon dýrk-
endur hrinda þjóðinni í glötun; flokks-
menn Vinaya eru föðurlandss.vikarar.“
Þegar haf't er í huga að Nichiren fór
þannig með ýmsar merkustu deildir í
japönskum Búddhadórni að fornu og
nýju, er auðskilið að framferði hans
var ekki vænlegt til vinsælda, enda
var hann bannfærður og hrakinr. stað
úr stað, alls staðar illa sé&ur, nema
meða.1 eigin lærisveina. Þeim kenndi
hann hins vegar þann lærdóm sem Lót-
us sútra flytur, þar á meðal frelsun
einslakra mannssálna (öfugt við Forn-
búd’dhadóm), og jafnframt samhug og
innbyrðis kærleika iærisveinanna. Vildi
Nichiren engin helgirit önnur viður-
kenna en þetta eina. Þá eignaðist Nic-
hiren ágætan lærisvein, Nikkó að nafni.
Hann byggði hof við rætur Fusji fjalls
og hélt saman lærisveinahópnum. Hof-
ið ber heitið Taiseki—Ji, og er nú á
dögum frægara en nokkru sinni, og
hefir verið miðstöð Nichiren — skól-
ans.
Ekki leit vel út fyrir nýstofnuðum
lærisveinahópi Nichirens á 13. öld, sök-
um óvinsælda meistarans, unz skyndi-
leg breyting varð. Nichiren mælti fram
spádóm, að Kínverjar og Mongólíu-
menn un.dir Kublai Khan keisara
myndu ráðast gegn Japan, og hann
hvatti þjóð sína að vera á verði. Spá
Nichirens rættist svo sem frægt er orðið,
en árásarfloti keisarans fórst nálega
allur í fellibyl. Það er söguleg stað-
reynd. En þjóðsagan segir að Nichiren
hafi magnað þennan ægilega sfcorm, eða
guðirnir hafi sent hann að bæn hans
(Kamazuki) gegn óvinunum, og torlimt
þeim, en frelsað Japan. Varð nú Nic-
hiren hin mesta þjóðhetja, líkt og Sæ-
mundur hjá oss, og meira þó, þvi að
Nichiren hirti lítt um að bjarga sjólfum
sér, heldur þjóðinni. Bæði sagan og sú
staðreynd, að engin þjóð hefir sigrað
Japana á eigin grund, utan Bandaríkja-
menn ,hefir magnað mjög þjóðarstolt
Japana. Sum frægustu listaverk þeirra
túlka hetjudáðir Nichirens. Eitt sýnir
mynd af munki á litlum bát í ólgandi
sjó, þar sem munkur er ekki að kyrra,
Iieldur að magna vind og sjó svo sem
mest má verða — gegn óvinunum. Þessi
munkur er Nichiren. Hann varð ein
frægasta þjóðhetja Japana.
Auk kenninga og kraftaverka gaf
Nichiren lærisveinrim sínum dýrgrip
mikinn, en það var tönn ein, sem losn-
aði úr honum rúmlega fimmtugum.
Hann kippti út tönninni, gaf lærisveini
slnum Nikko og sagði: „Taktu við henni
og notaðu hana til útbreiðslu trúar-
innar til alls mannkynsins í framtíð-
inni.“ Síðan eru liðnar rúmar sex ald-
ir, og enn er tönnin til. Örlítið tann-
hold fylgdi upphaflega með tönninni, og
það dó ekki, heldur var í því llf og það
tók að vaxa — og segir að það vaxi
erm. Sú trú hefir myndazt, að þegar
það þekur tönnina alla, eigi lærisveina-
hópur Nichirens að hafa náð hátindi
veldis síns. Tönn þessa og átrúnaðinn
á henni hefir hinn ungi Soka gakkai
átrúnaður tekið til sín. Svo segir í
heimildum frá 1966, að þegar stór til-
beiðsluhöll var vígð fyrir fimm árum,
hafi tönnin verið sýnd hundrað þús-
und manns. Lifði þá tannholdið, sögðu
menn, og stafaði af því sams konar
Ijóma og sjá má í perlum. Annars er
tannarinnar gætt afar vandlega og hún
ekki sýnd nema æðstu mönnum hreyf-
ingarinnar (VL. 23/12 — 1966).
Niehiren tókst að skapa nýjungar í
Búddhadóminiun: Herskáan þjóðlegan
átrúnað, mjög einfaldan að innri gerð,
en vel skipaðan félagslega, átrúnað,
sem lítur á sig svo sem hinn eina sanna.
Og Soka gakkai varð til út frá rann-
sóknum, sem kennarinn Machiguchi
tók til við kringuim 1930, og vakti enga
athygli ár>um saman. Rannsóknin sner-
ist um rit Nichirens og stefnu. Það er
einkum á síðasta áratug að útbreiðslan
tók að líkjast eldi í sinu, og á siðustu
þrem árum að hún tók að breiðast út
um heiminn. Hræðsla stjórnmála- trú-
arbragða og verkamannaleiðtoga við
stefnuna er e.t.v. bezta sönnunin fyrir
þvi að hún er ekki nafnið tómt. Hún
er af mörgum ásökuð fyrir að vera
hernaðansinnuð, áriásar.hneigð, eigin-
gjörn og ofstækisfull.
En inn á við er hún mild og hefir
ýmsa kosti, sem einn átrúnað mega
prýða. Áberandi er hve allir meðlimir
liugsa hver um annan. Umhyggjan um
aðra er þeirra höfuðdyggð. Markmiðið
er að gera alla hamingjusama, sem trú
taka. Þetta var einnig snar þáttur í frum
kristni, sbr. orð Páls: Takið hvern ann-
an að yður (Róm. 15,7 og hliðstæð orð).
Þetta er þveröfugt við þann anda sam-
keppni, sem ríkir á Vesturlöndum, og
veldur yfirspennu, taugaveiklun og ó-
gæfu margra. í venjulegum Búddha-
dómi er samúðin yfirleitt afskiptalaus
tilfinning (Hinn fullkomni elskar ekk-
ert og hatar ekkert), og sama má finna
í útþynntum kristindómi, sem hvorki
boðar trú né gerir góð verk. Þar sem
aftur á móti tilfinning bræðrahandsins
er lifandi,. á þetta ekki við.
Þessi ævaforna hugsun, um bræðra-
band lærisiveinahópa, ryðst aftur fram
í nýjum hamingjutrúarbrögð'um nútím-
ans. En hún er rykfallin þar sem
kristnin er s'lælega boðuð, eða þjóð'fé-
lag er í upplausn.
Til þess að hamingjustefnu,skráin
komisl sem bezt í framkvæmd, er all-
ur flokkurinn skipulagður svo að 15
fiölskyl'dur mynda eina sveit, sem
stendur í nánu innra sambandi, svo að
enginn skuli verða út undan. Að jafn-
aði er talið í fjölskyldum fremur en
einstaklingum. Hugsunin er beildstæð
og' mjög nýtízkuleg í framkvæmd, en
þó virðist þetta ekki draga úr fram-
taki einstaklinga.
Tilbeiðslan er annar sterkur þáttur,
og eins ólík vorri messu og verða má.
Hér er prestur yfirleitt einleikari, í
tóni, lestri og tali, nema þær stuttu
stundir, sem kór syngur. Þegar nú
prestur er þunnur hjá oss, verður öll
athöfnin þunn — og „köld“ nema til
komi sakramenti eða önnur hátíðleg
sthöfr..
Söfnuður Soka gakkai myndar eina
lilbiðjandi heild. Samstilltur mælir
hann fram bæn, sem heitir Daimotku:
Namu nyo ho renge kyo, Heill þér þú
eilífa ljós! Þúsundir manna endurtaka
þessa bæn í stundarfjórðung eða svo.
Þá tekur við upplestur úr helgiritinu
Lótus sutra, þar næst þungur bumbu-
sláttur, síðan aftur Daimoku bænin.
Þessi athöfn fer fram um miðjan dag,
Gefa nýja möguleika
HUSGAGNAVERZLUN
KRISTJÁNS SIGGEIRSSONAR HF.
Taugavegi 13, símar 13879 og 17172. Pósthólf 193, Reykjavík
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. marz 1968